Kutun (sineskeria)
- Artikulu hau talisman edo zinginarriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Kutun (argipena)».
Kutuna edo zinginarria ustez botere babesleak eta izpiritualak dituen objektu bat da, talisman bat, kutunaren jabearentzat. Oparotasun handiagoaren, zorte onaren edo jabearentzako maitasunaren ideiez ere lagundurik doa. Gizakien sineskeriazko praktiken zati da.
Etimologia euskaraz
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Talismana izendatzeko euskarazko hitz hauek, berez, objektu zehatzak izendatzen dituzte.
Kutun, arabierazko 'kutub'-etik
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kutuna joskintzako tresna da, jostorratzak gordetzeko kuxin txiki bat, eta hitza arabierazko 'kutub'-etik (كتب) dator (arabieraz, 'idazkiak')[1]. Musulmanek lepoan zintzilik Koranetik ateratako pasarteak (idazkiak) zeramatzaten zorrotxo edo eskapulario batean. Idazkiok zoritxarretik babeserako ziren, eta oso maiteak ("kuttunak").
Gutun hitza ere jatorri berekoa da.
Zinginarriak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zinginarriak, berez, zorte onerako kutunak dira, baina ez edozein kutun, umeari esnerik falta ez dakion amak lepotik zintzilika jartzen dituenak bakarrik. Zinginak edo zingirinak izenekin, ugatz edo bularretako zenbait gaitz izendatzen dira, mastitis delakoa eta antzeko gaitzak, eta gaitz horiei aurre egiteko adurra duten kutunak dira zinginarriak[2].
Erabilpena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kutunak, gizateriaren objekturik zaharrenetakoak dira, gizakiak, kutunetan, bere atzetik zihoazen zorigaiztoekiko ihesbidea ikus baitzuen, zorigaizto horiek fisikoak, moralak edo izpiritualak izan. Lehenengo kutunak objektu naturalak ziren: harriak, tailaturiko zura edo kristal naturalak, bere kolore, forma edo bitxitasunagatik preziatuak zirenak.
Beranduago, ohiko erabilerako objektuak izatea erabaki zen, norbaiten jabetzakoak izateagatik edo gertaeraren baten zati izan zirelako. Gorde egiten ziren, nolabaiteko boterea zutela uste baitzen.
Gaur egun, kutun mordoa dago, komertzialak nahiz pertsonalak, pertsona bakoitzak, modu subjektiboan balioztatzen baitu objektua, eta garrantzi ezberdina lortzen dute. Kutuna daraman pertsonak, bere sinesmen edo fedeagatik beste pertsona batzuei hau kontatzea edo ez kontatzea erabaki dezake, eta bere atxekitasuna banatu.
Kutunen adibideak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Untxi hanka
- Ferra
Euskal tradiziokoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Eguzki-lorea
- Kutuna (joskintzako tresna)
- Zinginarria (ikus gorago)
Erliojozkoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ «kutun | Gaurko hitza» Gaurko hitza (Noiz kontsultatua: 2018-08-13).
- ↑ «Hiztegi Batu Oinarriduna» ww.euskaltzaindia.fr (Noiz kontsultatua: 2018-08-13).