Lankide:Larraitz.santos/Proba orria
Palestinako jantzi tradizionalak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Palestina[1]ko jantzi tradizionalak Palestinarrek historian erabili izan duten janzkera da. XIX. mendea[2]n eta XX. mendearen hasieran lurralde horietan ibili ziren bidaiari atzerritarrek askotan aipatu zuten Palestinako biztanleen jantziak askotarikoak zirela, bereziki felahinen herriko emakumeek. Eskuz egindako arropa bordatu zen. Elementu horiek sortu eta mantentzeak garrantzi handia izan zuen eskualdeko emakumeen bizitzan.
Gai honetako aditu gehienen iritziz, ez dago lekuko arkeologikorik jakin ahal izateko nolakoak ziren jantziak Antzinaroan. Baina arte adierazpenetan eta deskribapen literarioetan oinarrituta, ondorioztatu zuten Palestinan agindu zuten inperioen eragina nabaria izan zela: Antzinako Egipto, Erroma eta Bizantziorena, besteak beste.
1940ko hamarkada arte, emakume palestinar baten jantziak bere egoera zibila (ezkondua edo ezkongabea) eta jaioterria edo auzoa islatzen zituen, oihal motaren, koloreen, ebakeraren eta jantzietan brodatutako edo bordatu gabeko motiboen bidez. Gizonen janzkera uniformeagoa zen, baina burukoek garrantzia zuten.
Palestinako jantzien aldaerak desagertu ziren hein handi batean 1948tik aurrera, Israel[3] sortu eta palestinarren exodoa hasi zenean, baina jantziak eta brodatuak egiten jarraitu zuten, beste modu batzuetara bada ere. Gaur egun palestinar gehienek mendebaldeko janzkera erabiltzen badute ere, edo jantzi islamiko generikoak, batzuek eusten diote janzkera tradizionalari, kultura herentzia atxikitzeko eta elkartasuna adierazteko.
Jatorria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Geoff Emberling Chicagoko Ekialdeko Institutu[4]ko zuzendariak adierazi duenez, XIX. mendearen hasieratik Lehen Mundu Gerrara bitarteko Palestinako jantziek "duela 3.000 urte baino gehiago arte antzerako jantzien estiloen aztarnak" erakusten dituzte.
Hanan Munayyer Palestinako arropa-bildumagileak Palestinako protozko arroparen adibideak ikusi ditu Kananeo garaiko artefaktuetan (K.a. 1500), kananeoetako pintura egiptoar gisa. Haren arabera, K.a. 1200. urtetik K.a. 1940. urtera arte, Palestinako jantzi guztiek ebaketa bera zuten, arkeologoek "siria tunika" izenez ezagutzen zuten moduan. Arropa mota hau artefaktuetan agertzen da, Meguidoren bolizko grabatua bezala, K.a. 1200ekoa.
Gizarte- eta genero-bariazioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Palestinako gizartea hiru taldetan banatzen da tradizioz: baserritarrak, biztanleak eta beduino[5]ak. Palestinako jantziek desberdintasun horiek eta genero-desberdintasunak islatzen zituzten.
Baserritarrak, arabierazko fellaheen deiturikoak, nahiko bakartuta bizi ziren. Arropa zahar eta tradizionalena emakumeek erabiltzen zuten. Herrixken diseinuen berezitasuna zen “emakume palestinar baten herrixka bere jantziaren brodatutik ondoriozta zitekeela”.
Hiriko biztanleek kanpoko eraginak islatzen zituzten jantziak erabiltzen zituzten: hiriko modak herrietako modak baino eraginkorragoak dira. 20. mendearen hasieran, hiri aberatsek, oro har, mendebaldeko jantzia hartzen dute. Bere autobiografian, Ghada Karmik idatzi zuen 1940ko hamarkadan, Katamon auzo arabiar aberatsean, Jerusalenen, neskek bakarrik janzten zituztela Palestinako jantzi tradizionalak.
Nomaden bizimodua dela eta, beduinoen jantzia leku jakin batean baino gehiago erabiltzen da tribuetan.
Ekialde Ertaineko herrialde askotan bezala, gizonen arroparen estiloa emakumeena baino uniformeagoa da.
Materialak eta fabrikazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Majdal, Belen, Ramallah eta Jerusalengo ehuleek artilezko ehunak egiten zituzten egunero erabiltzeko. Artilea ardi, ahuntz edo gameluetatik dator. Beduinoen arteko ehuna, XXI. mendean, oraindik ere, emakumeek egin ohi dute, etxerako artikuluak egiteko, hala nola kanpin-dendak, alfonbrak eta burko-zorroak. Haria ardi-artilez izozten da, tindagai naturalekin tindatzen da eta ehun iraunkor batean ehuntzen da ehunarekin.
Eskuzko ehunezko lihoa eta kotoia oinarrizko ehunak ziren bordatuak egiteko. Hala ere, kotoia 19. mendearen amaieran hasi zen hedatzen, Europatik inportatzen hasi zirenean. Oihalak kolorerik gabe edo kolorez tindatuta utz daitezke, baita indigoa ere. Beltza, gorria eta berdea ere badaude. 1870ean, Murestan de Jerusalengo barrutiak hamar tindatze-lantegi zituen, ehun bat gizon erabiliz.
Palestinako jantzi tradizionaletarako eta arabiar mundurako esportaziorako oihalen ekoizpena funtsezko industria izan zen Majdal herrixka suntsituan (orain Israelgo Ashkelon hiria). Ehule batek egiten du Majdalawi ehuna, pedalezko ehungailuan, kotoi beltz eta indikezko hariekin, baita zeta fuksia eta turkesazko hariekin ere. Herri hori jada existitzen ez bada ere, Majdalawiren ehun-ofizioak aurrera jarraitzen du, Atfaluna Crafts erakundeak eta Gazako arte eta lanbideen herriak zuzentzen duten kultura babesteko proiektu baten barruan.
Arropa motak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Oinarriko arropa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Dishdasha: mahukekin solte jantzita, jantziaren benetako ebakidura aldatu egiten da eskualdearen arabera.
- Qabbeh: dishdasharen bularreko panel karratua, askotan apaindua
- Diyal: Kanesu brodatua Bethlehem soinekoaren atzeko aldean.
- Shinyar: soinekoaren bizkarralde baxua, eremu batzuetan apaindua
- Libas: prakak
- Taqsireh: Belengo emakumeek jaietan erabiltzen duten jaka motz bordatua. Jaken urre-koloreko estaldura soinekoarekin konbinatzen da. Jaka sinpleenak egunero jantzien gainean jartzen dira.
- Jubbeh: txaketa, gizonek eta emakumeek erabilia.
- Jillayeh: jubbeh bordatua, askotan ezkontzako jantzi baten kanpoko arropa bordatua.
Txapela[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Shaṭweh: Batez ere Belenen erabiltzen da, baita Liftan eta Ain Karmen ere (Jerusalengo barrutian), eta Beit Jala eta Beit Sahour-en (biak Belenetik gertu).
- Smadeh: Ramallah-n erabiltzen da; txapel brodatu bat da, hegal zurrun barrubiguna duena. Piezen errenkada bat, bata bestearen kontra tinko jarriak, erlaitzaren goiko aldearen inguruan jartzen dira. Pieza gehigarriak jar daitezke goiko aldean, edo banda estuekin lotu eta brodatu. Beste emakume batzuen orrazkerekin bezala, smadeh-k eramailearen eztei-aberastasuna adierazten du eta dirutza handi bat bezala balio du.
- Araqiyyeh: Hebron eskualdean, araqiyyeh hitzak emakume ezkondu batek taqiyyeh gainean erabiliko lukeen goialde puntazorrotza adierazten du. Konpromiso-aldian, Hebrongo emakume batek bere araqiyyeh bordatzen zuen eta bere ezkontzako diruaren txanponekin apaintzen zuen ertza.
Erreferentziak
- ↑ Palestina. 2023-11-14 (Noiz kontsultatua: 2023-11-15).
- ↑ XIX. mendea. 2021-06-24 (Noiz kontsultatua: 2023-11-15).
- ↑ Israel. 2023-11-05 (Noiz kontsultatua: 2023-11-15).
- ↑ Chicagoko Ekialdeko Institutua. 2019-12-25 (Noiz kontsultatua: 2023-11-15).
- ↑ Beduino. 2023-11-01 (Noiz kontsultatua: 2023-11-15).