Tsunami-lurrikara

Wikipedia, Entziklopedia askea
1896 Sanrikuren lurrikara tsunamiko ohiko lurrikara izan zen

Sismologian, tsumani-lurrikara bat lurrikara batek eragiten duen magnitude are handiagoko tsunamia da, epe laburreko uhin sismikoen bidez neurtua. Hiroo Kanamori sismologo japoniarrak 1972an sortu zuen terminoa.[1] Gertaera horiek haustura-abiadura nahiko motelen ondorio dira. Bereziki arriskutsuak dira, tsunami handi bat itsasertzera konturatu gabe irits daitekeelako.

Mekanismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tsunami-lurrikara baten ezaugarri bereizgarria da energia sismikoa denbora luzez askatzen dela (behe-maiztasunak) ohiko lurrikarekin alderatuta. Mota horretako lurrikarek, normalean, ez dute uhin sismikoen jarduera-gailurrik erakusten gertaera arruntei lotuta. Tsunami-lurrikara bat itsaspeko lurrikara gisa defini daiteke, eta, haren arabera, Ms gainazal-uhinaren magnitudea eta Mw uneko magnitudea nabarmen aldatzen dira; izan ere, lehenengoa 20 segundoko periodoa duten azaleko uhinen bidez kalkulatzen da[2], eta bigarrena, berriz, maiztasun guztietan energia guztiz askatzeko neurria da. Tsunami-lurrikarekin lotutako desplazamenduak askoz handiagoak dira uneko magnitude bereko lurrikara tsunamiekin lotutakoak baino, normalean bikoitza baino gehiago. Tsunami-lurrikarak hausteko abiadura 1,0 km/segundokoa izan ohi da, normalagoak diren beste mega-lurrikara segundoko 2,5-3,5 km-rekin alderatuta. Haustura geldoko abiadura horiek direktibotasun handiagoa eragiten dute, eta, hala, itsasertzeko sekzio laburretan lerradura handiagoak eragiteko aukera dago. Tsunami-lurrikarak subdukzio-eremuetan gertatzen dira batez ere, non sedimentuak dauden, material ahulago horrek haustura-abiadura motelagoak eragiten baititu.[2]

Tsunami-lurrikarak eta 1946ko Aleutiar Uharteetako lurrikara aztertzen baditugu, ikusiko dugu momentu sismikoa oso denbora luzean askatzen dela. Azaleko uhinetatik eratorritako momentu eraginkorraren kalkuluek erakusten dute azkar handitzen dela uhin sismikoen maiztasuna, eta lurrikara arruntek, berriz, ia konstante irauten dute maiz. Itsas hondoaren deformazioaren iraupenak eragin txikia du tsunamiaren tamainan zenbait minutuz. Epe luzeko energia-askatzea ohikoa ez den hausturaren hedapen-abiadurekin behatzen da.[1] Haustura geldoko abiadurak material nahiko ahulen bidezko hedapenarekin lotuta daude, hala nola, gaizki kontsolidatutako arroka sedimentarioz. Tsunamiko lurrikara gehienek lotura izan dute hausturarekin, subdukzio-eremu baten goiko aldean, non falka bat garatzen den alderantzizko failaren paretan. Tsunamiko lurrikarak ere zerikusia izan dute plakaren interfazearen goiko aldean subduzitutako arroka sedimentarioko geruza mehe batekin, lurrazal ozeanikoaren goiko aldean topografia adierazgarria duten eremuetan dagoen bezala, non hedapena goranzko norabidean dagoen, ziur aski itsas hondoraino.[3]

Tsunami-lurrikarak identifikatzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tsunamiei alerta goiztiarrak emateko metodo estandarrak tsunami-lurrikara bat tsunamia gisa identifikatzen ez duten datuetan oinarritzen dira, eta, beraz, ezin dute tsunami kaltegarriak iragarri.[4]

Adibideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1896, Sanriku[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1896ko ekainaren 15ean, Sanrikuko kostaldeak tsunami suntsitzailea jasan zuen, 38,2 m-ko olatu-altuera maximoarekin, eta 22.000 heriotza baino gehiago eragin zituen. Kostaldeko hiri eta herrixketako biztanleak erabat harrituta geratu ziren tsunamiaren aurretik mugimendu sismiko ahul bat besterik ez zelako izan. Tsunamiaren magnitudea Mt = 8,2 izan zen, eta lurrikarak, berriz, Ms = 7,2ko magnitudea besterik ez zuen adierazi. Desadostasun horrek haustura moteleko abiadura baino gehiago eskatzen du. Tsunamien sorreraren modelizazioak arrakastaz azaldu du desadostasuna; izan ere, goi-plakan "backstop"aren mugimendu horizontalak eragindako falkaren sedimentu leunenen deformazioarekin lotutako jasotze gehigarria kontuan hartzen du, eta Mw=8,0–8.1 magnitudea kalkulatzen du.[5]

1992 Nikaragua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1992ko Nikaraguako lurrikara izan zen sare sismiko batekin erregistratu zen lehen tsunamia.[6]

Beste tsunami-lurrikara batzuk[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b c Kanamori, H.. (1972). «Mechanism of tsunami earthquakes» Physics of the Earth and Planetary Interiors 6 (5): 346–359.  doi:10.1016/0031-9201(72)90058-1. Bibcode: 1972PEPI....6..346K..
  2. ↑ a b c d e (Ingelesez) Bryant, Edward. (2008-01-29). Tsunami: The Underrated Hazard. Springer Science & Business Media ISBN 978-3-540-74274-6. (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  3. ↑ a b Polet, J.; Kanamori H.. (2000). «Shallow subduction zone earthquakes and their tsunamigenic potential» Geophysical Journal International 142 (3): 684–702.  doi:10.1046/j.1365-246X.2000.00205.x. Bibcode: 2000GeoJI.142..684P..
  4. ↑ Tsuboi, S.. (2000). «Application of Mwp to tsunami earthquake» Geophysical Research Letters 27 (19): 3105.  doi:10.1029/2000GL011735. Bibcode: 2000GeoRL..27.3105T..
  5. ↑ Tanioka, Y.; Seno T.. (2001). «Sediment effect on tsunami generation of the 1896 Sanriku tsunami earthquake» Geophysical Research Letters 28 (17): 3389–3392.  doi:10.1029/2001GL013149. Bibcode: 2001GeoRL..28.3389T..
  6. ↑ Kanamori, H.; Kikuchi M.. (1993). «The 1992 Nicaragua earthquake: a slow tsunami earthquake associated with subducted sediments» Nature 361 (6414): 714–716.  doi:10.1038/361714a0. Bibcode: 1993Natur.361..714K..
  7. ↑ Ishibashi, K.. (2004). «Status of historical seismology in Japan» Annals of Geophysics 47 (2/3): 339–368..
  8. ↑ Yanagisawa, H.; Goto, K.; Sugawara, D.; Kanamaru, K.; Iwamoto, N.; Takamori, Y.. (2016). «Tsunami earthquake can occur elsewhere along the Japan Trench—Historical and geological evidence for the 1677 earthquake and tsunami» Journal of Geophysical Research: Solid Earth 121 (5): 3504–3516.  doi:10.1002/2015JB012617. Bibcode: 2016JGRB..121.3504Y..
  9. ↑ Nakamura, M.. (2009). «Fault model of the 1771 Yaeyama earthquake along the Ryukyu Trench estimated from the devastating tsunami» Geophysical Research Letters 36 (19): L19307.  doi:10.1029/2009GL039730. Bibcode: 2009GeoRL..3619307N..
  10. ↑ Nakamura, M.. (2013). «The 1768 and 1791 Okinawa tsunamis in the Ryukyu Trench region» Fall Meeting 2013 (American Geophysical Union) 2013 Bibcode: 2013AGUFM.T13E2574N..
  11. ↑ (Ingelesez) Lee, William H. K.; Rivera, Luis; Kanamori, Hiroo. (2010-10-01). «Historical seismograms for unravelling a mysterious earthquake: The 1907 Sumatra Earthquake» Geophysical Journal International 183 (1): 358–374.  doi:10.1111/j.1365-246X.2010.04731.x. ISSN 0956-540X. Bibcode: 2010GeoJI.183..358K..
  12. ↑ (Ingelesez) Martin, Stacey Servito; Li, Linlin; Okal, Emile A.; Morin, Julie; Tetteroo, Alexander E. G.; Switzer, Adam D.; Sieh, Kerry E.. (2019-03-26). «Reassessment of the 1907 Sumatra "Tsunami Earthquake" Based on Macroseismic, Seismological, and Tsunami Observations, and Modeling» Pure and Applied Geophysics 176 (7): 2831–2868.  doi:10.1007/s00024-019-02134-2. ISSN 1420-9136. Bibcode: 2019PApGe.176.2831M..
  13. ↑ Salaree, A., Okal, E.A.. (2017). «The "Tsunami Earthquake" of 13 April 1923 in Northern Kamchatka: Seismological and Hydrodynamic Investigations» Pure and Applied Geophysics 175 (4): 1257–1285.  doi:10.1007/s00024-017-1721-9..
  14. ↑ Emile A. Okal; Nooshin Saloor. (2017). «Historical tsunami earthquakes in the Southwest Pacific: an extension to Δ > 80° of the energy-to-moment parameter Θ» Geophysical Journal International 210 (2): 852–873.  doi:10.1093/gji/ggx197..
  15. ↑ Okal E.A.; Borrero J.C.. (2011). «The 'tsunami earthquake' of 1932 June 22 in Manzanillo, Mexico: seismological study and tsunami simulations» Geophysical Journal International 187 (3): 1443–1459.  doi:10.1111/j.1365-246X.2011.05199.x. Bibcode: 2011GeoJI.187.1443O..
  16. ↑ Paul R. Lundgren; Emile A. Okal; Douglas A. Wiens. (10 November 1989). «Rupture characteristics of the 1982 Tonga and 1986 Kermadec earthquakes» Journal of Geophysical Research: Solid Earth 94 (B11): 15521–15539.  doi:10.1029/JB094iB11p15521. Bibcode: 1989JGR....9415521L..
  17. ↑ Iglesias, A.; Singh, S. K.; Pacheco, J. F.; Alcántara, L.; Ortiz, M.; Ordaz, M.. (2003). «Near-Trench Mexican Earthquakes Have Anomalously Low Peak Accelerations» Bulletin of the Seismological Society of America 93 (2): 953–959.  doi:10.1785/0120020168. Bibcode: 2003BuSSA..93..953I..
  18. ↑ Ammon, C.J.; Kanamori H.; Lay T.; Velasco A.A.. (2006). «The 17 July 2006 Java tsunami earthquake» Geophysical Research Letters 33 (24): L24308.  doi:10.1029/2006GL028005. Bibcode: 2006GeoRL..3324308A..
  19. ↑ Hill E.M.; Borrero J.C.; Huang Z.; Qiu Q.; Banarjee B.; Natawidjaja D.H.; Elosegui P.; Fritz H.M. et al.. (2012). «The 2010 Mw 7.8 Mentawai earthquake: Very shallow source of a rare tsunami earthquake determined from tsunami field survey and near-field GPS data» Journal of Geophysical Research: Solid Earth 117 (B6): n/a.  doi:10.1029/2012JB009159. Bibcode: 2012JGRB..117.6402H..
  20. ↑ Ye, Lingling; Lay, Thorne; Kanamori, Hiroo. (2013). «Large earthquake rupture process variations on the Middle America megathrust» Earth and Planetary Science Letters 381: 147–155.  doi:10.1016/j.epsl.2013.08.042. Bibcode: 2013E&PSL.381..147Y..
  21. ↑ Osamu Sandanbata, Shingo Watada, Kenji Satake, Yoshio Fukao, Hiroko Sugioka, Aki Ito & Hajime Shiobara. (2018). «Source Amplitude Estimation Based on Green's Law: Application to the 2015 Volcanic Tsunami Earthquake Near Torishima, South of Japan» Pure and Applied Geophysics 175: 1371–1385.  doi:10.1007/s00024-017-1746-0..
  22. ↑ Zhe Jia; Zhan Zhongwen; Hiroo Kanamori. (2021). «The 2021 South Sandwich Island Mw 8.2 earthquake: a slow event sandwiched between regular ruptures» Geophysical Research Letters (Caltech Library) 49 (3): Art. No. e2021GL097104.  doi:10.1002/essoar.10508921.1. Bibcode: 2021esoar.10508921J..

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Tsunami-lurrikara&oldid=9598009"(e)tik eskuratuta