Urtebetetze efektua

Urtebetetze efektua (batzuetan urtebetetze-blues deitzen zaio, batez ere bere buruaz beste egiteari buruz denean) fenomeno estatistiko bat da, non pertsona baten heriotza probabilitatea handitu egiten baita urtebetetzean edo handik hurbil. Urtebetetze efektua Ingalaterra eta Galesko^[1], Suitzako^[2]^[3], Ukrainako^[4] eta Estatu Batuetako biztanlegoaren^[5]^[6] azterketetan ikusi da, baita lagin txikiagoetan ere, hala nola Liga Handietako beisbol-jokalarietan.^[7] Ikerketek ez dute ondorio hori argi eta garbi erakusten; azterlan batzuen arabera, gizonen eta emakumeen heriotza-tasak desberdinak dira urtebetetze-egunaren aurreko aldian^[5], eta beste batzuek, berriz, ez dute genero-eragin nabarmenik.^[8]^[9] Horretarako iradokitako mekanismoek honako hauek hartzen dituzte: alkohol-kontsumoa, urtebetetzeari lotutako estres psikologikoa, suizidio-arriskua handitzea, bere urtebetetzera arte itsasten saiatzen diren gaixo terminalak, heriotza-tasa handiagoa edo gorputza urtero ahultzen duen ziklo fisiologikoa. Halaber, iradoki da artefaktu estatistikoa izan daitekeela, agian jakinarazpenean izandako akatsen ondorioz, baina jakinarazpen-anomalia ezagunak kontrolatzen dituzten azterlanetan ere ikusi da urtebetetze-efektua.^[5]^[7]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Anderson, M. (1975). «Relationship between month of birth and month of death in the elderly» British Journal of Preventive & Social Medicine 29 (3): 151–156. doi:10.1136/jech.29.3.151. OCLC .478908 PMID 1191883..
↑ (Frantsesez) Bovet, J; Spagnoli, J; Sudan, C. (1997). «[Mortality and birthdays]» Sozial- und Präventivmedizin 42 (3): 151–161. doi:10.1007/bf01300566. PMID 9334087..
↑ Ajdacic-Gross, Vladeta. (2012). «Death has a preference for birthdays – an analysis of death time series» Annals of Epidemiology 22 (8): 603–606. doi:10.1016/j.annepidem.2012.04.016. PMID 22658822..
↑ Vaiserman, Alexander; Grigoryev, Pavel; Belaya, Irina; Voitenko, Vladimir. (2003). «Variation of mortality rate during the individual annual cycle» Biogerontology 4 (4): 221–225. doi:10.1023/A:1025168932058. PMID 14501186..
↑ ^a ^b ^c Phillips, David; Van Voorhees, Camilla; Ruth, Todd. (1992). «The Birthday: Lifeline or Deadline?» Psychosomatic Medicine 54 (5): 532–542. doi:10.1097/00006842-199209000-00001. PMID 1438656..
↑ Peña, Pablo. (2015). «A not so happy day after all: Excess death rates on birthdays in the U.S» Social Science & Medicine 126: 59–66. doi:10.1016/j.socscimed.2014.12.014. PMID 25528555..
↑ ^a ^b Abel, Ernest; Kruger, Michael. (2009). «Mortality Salience of Birthdays on Day of Death in the Major Leagues» Death Studies 33 (2): 175–184. doi:10.1080/07481180802138936. PMID 19143110..
↑ Doblhammer, Gabrielle. (1999). «Longevity and month of birth: Evidence from Austria and Denmark» Demographic Research 1 (3): [22] p. doi:10.4054/DemRes.1999.1.3. PMID 12178151..
↑ Medenwald, Daniel; Kuss, Oliver. (2014). «Deaths and major biographical events: a study of all cancer deaths in Germany from 1995 to 2009» BMJ Open 4 (4): e004423. doi:10.1136/bmjopen-2013-004423. OCLC .3987729 PMID 24694623..

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q25047688

[E&W-1] Anderson, M. (1975). «Relationship between month of birth and month of death in the elderly» British Journal of Preventive & Social Medicine 29 (3): 151–156. doi:10.1136/jech.29.3.151. OCLC .478908 PMID 1191883..

[Swiss1992-2] (Frantsesez) Bovet, J; Spagnoli, J; Sudan, C. (1997). «[Mortality and birthdays]» Sozial- und Präventivmedizin 42 (3): 151–161. doi:10.1007/bf01300566. PMID 9334087..

[Swiss2008-3] Ajdacic-Gross, Vladeta. (2012). «Death has a preference for birthdays – an analysis of death time series» Annals of Epidemiology 22 (8): 603–606. doi:10.1016/j.annepidem.2012.04.016. PMID 22658822..

[Ukraine-4] Vaiserman, Alexander; Grigoryev, Pavel; Belaya, Irina; Voitenko, Vladimir. (2003). «Variation of mortality rate during the individual annual cycle» Biogerontology 4 (4): 221–225. doi:10.1023/A:1025168932058. PMID 14501186..

[California-5] Phillips, David; Van Voorhees, Camilla; Ruth, Todd. (1992). «The Birthday: Lifeline or Deadline?» Psychosomatic Medicine 54 (5): 532–542. doi:10.1097/00006842-199209000-00001. PMID 1438656..

[USA-6] Peña, Pablo. (2015). «A not so happy day after all: Excess death rates on birthdays in the U.S» Social Science & Medicine 126: 59–66. doi:10.1016/j.socscimed.2014.12.014. PMID 25528555..

[MLB-7] Abel, Ernest; Kruger, Michael. (2009). «Mortality Salience of Birthdays on Day of Death in the Major Leagues» Death Studies 33 (2): 175–184. doi:10.1080/07481180802138936. PMID 19143110..

[Austria-8] Doblhammer, Gabrielle. (1999). «Longevity and month of birth: Evidence from Austria and Denmark» Demographic Research 1 (3): [22] p. doi:10.4054/DemRes.1999.1.3. PMID 12178151..

[Germany-9] Medenwald, Daniel; Kuss, Oliver. (2014). «Deaths and major biographical events: a study of all cancer deaths in Germany from 1995 to 2009» BMJ Open 4 (4): e004423. doi:10.1136/bmjopen-2013-004423. OCLC .3987729 PMID 24694623..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]