Wikipedia:VideoWiki/COVID-19

Wikipedia, Entziklopedia askea
VideoWiki/COVID-19 (Tutoriala)
Lotura Commonsen
Steps for video creation
Step 1Nire aldaketak ikusi (10 s)
Step 2Commonsera igo (10 min)


Definizioa[aldatu iturburu kodea]

Covid 19 gaixotasun infekzioso bat da, Sars CoV 2 birusak sortua.[1]

Jatorria[aldatu iturburu kodea]

Gaixotasuna lehen aldiz Wuhanen aurkitu zen, 2019ko abenduan. Wuhan Txinako Hubei probintziako hiriburua da. Ondoren, mundu osoan zehar hedatu da, Covid 19 gaixotasunaren 2019-2020ko pandemia sortuz[2][3].

Sintomak 1[aldatu iturburu kodea]

Sintomarik ohikoenak sukarra, eztula eta arnas gutxiegitasuna dira.[4]

Sintomak 2[aldatu iturburu kodea]

Beste sintoma batzuk izan daitezke muskuluetako mina, kerruaren produkzioa, beherakoa, eztarriko mina, usaimenaren galera eta abdomeneko mina.[5][6]

Prognosia 1[aldatu iturburu kodea]

Kasu gehienetan sintomak arinak izan ohi dira, baina batzuetan pneumonia eta disfuntzio multiorganikoa ere ematen da.[2][7]

Epidemiologia 1[aldatu iturburu kodea]

2020ko apirilaren 23an 2.630.000 kasu baino gehiago aurkitu ziren munduko berrehun herrialde eta lurralde baino gehiagotan, 183.000 hildako baino gehiago eraginez. 715.000 pertsona baino gehiago osatu dira[8].

Epidemiologia 2[aldatu iturburu kodea]

2020ko apirilaren 23an 18.400 kasu baino gehiago aurkitu ziren Euskal Herrian, 1.500 hildako baino gehiago eraginez[9].

Hedapena 1[aldatu iturburu kodea]

Birusa batez ere gertuko kontaktu bidez transmitizten da, eta eztula, doministikua edo hitz egiterakoan sortzen diren Flügge tanten ondorioz[10][11][12]. Gertuko kontaktuaren definizioa aldakorra da: metro bat MOErentzat[6] eta 2 metro CDCrentzat[12].

Hedapena 2[aldatu iturburu kodea]

Tanta txiki hauek arnasketan ere sortzen dira, baina azkar erortzen dira lurrera edo gainazaletara eta ez dira ohikoak aire bidez kutsatzen den gaixotasunetan.[6][13][14]

Hedapena 3[aldatu iturburu kodea]

COVID-19 hartzea posible da kutsatutako gainazal bat ukitu eta, ondoren, aurpegia ukituz gero.[6][12]

Hedapena 4[aldatu iturburu kodea]

Birusak gainazaletan 72 ordu biziraun ditzake.[15]

Inkubazioa[aldatu iturburu kodea]

Birusaren inkubazioa aldakorra da, orokorrean bi eta hamalau egun artean, baina bataz beste bost egun behar ditu.[4][16][17]

Diagnostikoa 1[aldatu iturburu kodea]

Diagnostiko modurik errazena frotis naseofaringeo baten bidez alderantzizko transkripziozko polimerasa kate-erreakzioa egitea da (rRT-PCR).[18]

Diagnosia 2[aldatu iturburu kodea]

Diagnosia egiteko ere hainbat sintomen konbinazioa erabil daiteke, arrisku faktoreak eta Ordenagailu bidezko Tomografia Axialarekin alderatu pneumoniaren ezaugarriak ikusteko.[19][20]

Prebentzioa 1[aldatu iturburu kodea]

Kutsadura ekiditeko gomendatzen diren neurrien artean eskuak garbitzea, distantzia soziala (besteengandik urruntzea, batez ere sintomak dituzten horiengandik), eztulak eta doministikuak estaltzea paper batekin edo ukondoarekin, eta garbitu gabeko eskuak aurpegitik urrun izatea.[21][22][23]

Prebentzioa 2[aldatu iturburu kodea]

Maskarak erabiltzea gomendagarria da birusa dutela uste dutenentzat eta euren inguruan daudenentzat.[24] Pertsona guztiek maskarak eramatearen gomendioa aldatzen da herrialdetik herrialdera: batzuen gomendatzen dute, beste batzuek derrigortu, eta beste batzuek ez dute gomendatzen.[25][26][27]

Kudeaketa 1[aldatu iturburu kodea]

Gaur egun ez dago txertorik ez tratamendu antibiriko egokirik COVID-19arentzat.[6]

Kudeaketa 2[aldatu iturburu kodea]

Zaintza intentsiboa, tratamendu sintomatikoa, isolamendua eta neurri esperimentalak erabiltzen dira aurre egiteko.[28]

Gizartea 1[aldatu iturburu kodea]

Munduko Osasun Erakundeak 2020ko urtarrilaren 30ean koronabirusaren agerraldia mundu mailako emergentzia zela adierazi zuen[29], eta 2020ko martxoaren 11n pandemia izendatu zuen[3] .

Erreferentziak[aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) «Naming the coronavirus disease (COVID-19) and the virus that causes it» www.who.int (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  2. ↑ a b (Ingelesez) Hui, David S.; I Azhar, Esam; Madani, Tariq A.; Ntoumi, Francine; Kock, Richard; Dar, Osman; Ippolito, Giuseppe; Mchugh, Timothy D. et al.. (2020-02). «The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health — The latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China» International Journal of Infectious Diseases 91: 264–266.  doi:10.1016/j.ijid.2020.01.009. (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  3. ↑ a b (Ingelesez) «WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19 - 11 March 2020» www.who.int (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  4. ↑ a b (Ingelesez) CDC. (2020-04-04). «Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Symptoms» Centers for Disease Control and Prevention (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  5. ↑ (Ingelesez) CDC. (2020-04-04). «Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Symptoms» Centers for Disease Control and Prevention (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  6. ↑ a b c d e .
  7. ↑ (Ingelesez) «Q&A on coronaviruses (COVID-19)» www.who.int (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  8. ↑ (Ingelesez) «Coronavirus Update (Live): 1,436,721 Cases and 82,421 Deaths from COVID-19 Virus Pandemic - Worldometer» www.worldometers.info (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  9. ↑ Berria. «Koronabirusaren azken datuak» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  10. ↑ (Ingelesez) «Q&A on coronaviruses (COVID-19)» www.who.int (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  11. ↑ (Ingelesez) «Q & A on COVID-19» European Centre for Disease Prevention and Control (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  12. ↑ a b c (Ingelesez) CDC. (2020-04-02). «Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) - Transmission» Centers for Disease Control and Prevention (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  13. ↑ (Ingelesez) «Modes of transmission of virus causing COVID-19: implications for IPC precaution recommendations» www.who.int (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  14. ↑ (Ingelesez) Organization (WHO), World Health. (2020-03-28). [https://twitter.com/WHO/status/1243972193169616898/photo/1 «FACT: #COVID19 is NOT airborne. The #coronavirus is mainly transmitted through droplets generated when an infected person coughs, sneezes or speaks. To protect yourself: -keep 1m distance from others -disinfect surfaces frequently -wash/rub your -avoid touching your pic.twitter.com/fpkcpHAJx7»] @WHO (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  15. ↑ (Ingelesez) «New coronavirus stable for hours on surfaces» National Institutes of Health (NIH) 2020-03-17 (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  16. ↑ «Symptoms of Novel Coronavirus (2019-nCoV) | CDC» web.archive.org 2020-01-30 (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  17. ↑ (Ingelesez) Velavan, Thirumalaisamy P.; Meyer, Christian G.. (2020-03). «The COVID‐19 epidemic» Tropical Medicine & International Health 25 (3): 278–280.  doi:10.1111/tmi.13383. ISSN 1360-2276. (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  18. ↑ (Ingelesez) CDC. (2020-02-11). «Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)» Centers for Disease Control and Prevention (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  19. ↑ (Ingelesez) «A rapid advice guideline for the diagnosis and treatment of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) infected pneumonia (standard version)» Military Medical Research 7 (1): 4. 2020-12  doi:10.1186/s40779-020-0233-6. ISSN 2054-9369. PMID 32029004. PMC PMC7003341. (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  20. ↑ (Ingelesez) «CT provides best diagnosis for COVID-19» ScienceDaily (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  21. ↑ (Ingelesez) «Advice for public» www.who.int (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  22. ↑ (Ingelesez) «Guidance on social distancing for everyone in the UK» GOV.UK (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  23. ↑ «Guidance on social distancing for everyone in the UK - GOV.UK» web.archive.org 2020-03-24 (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  24. ↑ (Ingelesez) CDC. (2020-02-11). «Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)» Centers for Disease Control and Prevention (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  25. ↑ (Ingelesez) Feng, Shuo; Shen, Chen; Xia, Nan; Song, Wei; Fan, Mengzhen; Cowling, Benjamin J. (2020-03). «Rational use of face masks in the COVID-19 pandemic» The Lancet Respiratory Medicine: S221326002030134X.  doi:10.1016/S2213-2600(20)30134-X. PMID 32203710. PMC PMC7118603. (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  26. ↑ (Ingelesez) «When and how to use masks» www.who.int (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  27. ↑ (Ingelesez) Tait, Robert. (2020-03-30). «Czechs get to work making masks after government decree» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  28. ↑ (Ingelesez) CDC. (2020-04-06). «Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Prevention & Treatment» Centers for Disease Control and Prevention (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
  29. ↑ (Ingelesez) «Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV)» www.who.int (Noiz kontsultatua: 2020-04-08).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:VideoWiki/COVID-19&oldid=9789735"(e)tik eskuratuta