Edukira joan

Zeru-ekuatore

Wikipedia, Entziklopedia askea
Zeru-esferaren proiekzio estereografikoa, elementurik garrantzitsuenekin.

Zeru-ekuatorea lur-ekuatoreak zeru-esferan[1] egiten duen proiekzioa da. Proiekzio horrek zirkulu nagusi bat osatzen du eta zirkuluaren erdigunea Lurraren erdigunetik igarotzen da. Lur-ekuatorearen plano berean dagoenez, Lurraren errotazio-ardatzarekiko perpendikularra da. Lurraren errotazio-ardatzak duen inklinazioaren ondorioz, zeru-ekuatoreak ~23.5°-ko inklinazioa du Lurraren orbitaren planoarekiko, ekliptika deritzona.

Zeru-ekuatorea ekuatoreko koordenatu astronomiko geozentrikoen sistemaren erreferentzia-planoa da. Zeru-esferan ekliptika zeru-ekuatorearekin bi puntutan zeharkatzen da; puntu horiek 3 zatitan banatutako 5 gemen izendapenean daude. Hortaz gain, zeru-ekuatoreak zeru-esfera bi hemisferiotan banatzen du: ipar-hemisferioa eta hego-hemisferioa.

Lurraren ekuatorean geldirik egonda begiratuz gero, zeru-ekuatorea zenitetik pasatzen den zirkuluerdi gisa ikusiko da, puntua zuzenean buruaren gainean izanik. Iparralderantz (edo hegoalderantz) mugitu heinean, zeru-ekuatorea kontrako horizontera inklinatuko da. Zeru-ekuatorea infinituki urrun dago (zeru-esferan baitago); beraz, zirkuluerdiaren muturrak beti gurutzatzen dira horizontearekin ekialdean eta mendebaldean, Lurraren edozein puntutatik begiratuta ere. Poloetan, zeru-ekuatoreak horizonte astronomikoarekin topo egiten du. Latitude guztietan, zeru-ekuatorea arku edo zirkulu uniforme bat da, ikuspuntua zeru-ekuatorearen planotik finituki urrun baino ez dagoelako, baina zeru-ekuatoretik bertatik infinituki urrun.[1]

Zeru-esferako orientazioaren oinarrizko kontzeptuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Astronomia espazioko orientazioarekin lotuta dago; beraz, zeruko gorputz batetik bestera begiratuz gero, gorputza ikusten den norabideak konekta daitezke. Gorputzaren posizioa zeru-esfera izeneko esfera baten gainazalean proiektatzen da. Batzuetan zeru-esfera distantzia handi batera dagoela uste da, zeruko gorputzen distantzia handia dela eta. Hegazkinak edo satelite artifizialak bezalako hurbileko objektuek, zeru-esferan duten posizioa bizkor aldatzen dute. Aldiz, askoz urrunago dauden objektuak, izarrak adibidez, nahiz eta berez mugitzen aritu, itxuraz berdina den antolamendua mantenduko dute denbora luzeagoan. Beraz, gorputzen kokapena elkarrekiko duten norabide eta anguluen araberakoa da.

Koordenatu esferikoak zeru-esferan duten posizioa arakatzeko erabiltzen dira, koordenatu geografikoak lurrazaleko posizioa zehazteko erabiltzen diren bezala. Munduko puntu garrantzitsuenak poloak dira, Lurraren errotazio-ardatzak zeharkatzen dituen puntuak. Errotazio-norabidea bezalako ezaugarri oso garrantzitsu bat, ezin da esperientziaren bidez baino zehaztu. Lurra eskuineko eskuko torloju bat bezala biratzen dela esaten da, Hego polotik Ipar polora mugituz. Erlojuaren orratzaren mugimenduak ere norabidea zehaztu dezake. Lurraren Ipar Poloari begira, erlojuaren orratzen kontrako noranzkoan biratzen du. Meridianoaren erabileran luzerak zenbatzen dira; ekialdea edo mendebaldea bezala zenbatzen dira, 0º-tik 180º-ra. Lehenengo meridianoa Greenwicheko behatokitik pasatzen dena da, Londresko aldiri batean kokatua. Paraleloak meridianoetara pasatzen dira normalean. Paralelo handiena ekuatorea da, eta latitudeak haren iparraldean eta hegoaldean kontatzen dira, baita iparraldean eta hegoaldean ere, 0º-tik 90º-ra. Meridiano eta paralelo ugari daude.[2]

Lurraren ekuatoretik begiratuta zeru-ekuatorea zenitetik pasatzen den zirkuluerdi bat bezala ikusiko da, eta puntua zuzenean gainean egongo da. Iparralderantz (edo hegoalderantz) mugitu heinean, zeru-ekuatorea kontrako horizontera inklinatuko da. Zeru-ekuatorea infinituki urrunekoa da (zeru-esferan baitago); beraz, zirkuluerdiaren muturrek horizontea ekialderantz eta mendebalderantz gurutzatzen dute beti, Lurrean edozein ikuspuntutik. Poloetan, zeru-ekuatorea horizonte astronomikoarekin bat dator. Latitude guztietan, zeru-ekuatorea arku edo zirkulu uniforme bat da, behatzailea zeru-ekuatorearen planotik finituki urrun baino ez dagoelako, baina zeru-ekuatoretik bertatik infinituki urrun.

Zeru-ekuatoretik gertu dauden objetu astronomikoak horizontearen gainean agertzen dira Lurreko leku gehienetatik, baina meridiano gorenetik igarotu eta ekuatoretik gertu iristen dira. Gaur egun zeru-ekuatoreak igarotzen dituen konstelazioak:[3]

Horiek dira gehien ikusten diren konstelazioak mundu-mailan .

Milaka urtetan zehar, Lurraren ekuatorearen orientazioa eta, beraz, zeru-ekuatorea igarotzen den konstelazioak aldatu egingo dira ekinokzioen prezesioagatik.

Lurraz beste, gainerako zeruko gorputzek ere antzerako zeru-ekuatoreak dituzte.[4][5]

Zeruaren eguneko mugimendua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lurraren mugimenduek zeruko fenomenoak berehala agerrarazten dute. Lurraren errotazioa zeru-esferaren errotazio nabarmenaren ondorioa da, eta baita eguna eta gaua aldatzearen arrazoia ere. Ez dio axola Lurra edo zeru-esfera, izar eta galaxia guztiekin, biraka ari den. Azken kasu horretan, izarren abiadura erlatiboek argiaren abiadura gainditu beharko lukete, eta Lurraren mugimenduaren ebidentzia fisiko eta astronomikoa ematen duten fenomeno txiki asko faltako lirateke. Fenomeno horiek hauek dira: oszilazio-planoaren errotazioa (Foucaulten pendulua), erorketa askean ekialderanzko desbideratzea, Lurraren lautzea, eguneko paralaxia agertzea, argiaren eguneko aberrazioa eta zerbait gehiago. Esentzia fisikoa ulertu gabe —Lurraren tamaina mugatua eta haren mugimenduak ez ezagutzea esan nahi du horrek—, zeruan berehala ikusten diren aldaketak ez dira interpretatzen errazak. Horregatik, denbora luzea igaro zen gizona berehala emandakoaren gainetik goratu zen arte.

Esanahi sinboliko eta astrologikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hainbat kultura eta sinesmen-sistematan, zeru-ekuatoreak esanahi sinboliko eta astrologikoa du. Adibidez, kosmologia batzuetan erreinuen arteko banaketa ikusgai eta ikusezina markatzen du.[6]

Ekuatore astrologikoa funtsezko erreferentzia da astronomian eta astrologian, eta eginkizun sinboliko eta astrologiko esanguratsua betetzen du hainbat kulturatan. Bere garrantziak mitologia, nekazaritza, hazkunde pertsonala eta praktika espiritualak hartzen ditu, kosmosaren eta bizitzaren giza ulermenean duen eragin sakona ilustratzen du.[7]

Erreferentzia astronomikoa: zeru-ekuatoreak zeru-esfera ipar eta hego hemisferioetan banatzen ditu. Zeruko poloekiko perpendikularra da, eta ekinokzioetan ekliptikarekin gurutzatzen da. Zeru-ekuatorea ekliptikarekin gurutzatzen diren puntuei udaberriko ekinokzioa eta udazkeneko ekinokzioa deitzen zaie, eta udaberriaren eta udazkenaren hasiera markatzen dute. Puntu horiek esanguratsuak dira kultura askotan, oreka eta trantsizioa irudikatzen dituztelako.

Oreka eta harmonia: zeru-ekuatoreak zerua bi zarti berdinetan zatitzen du eta sarritan hori orekaren sinbolotzat hartzen da. Orekaren eta berdintasunaren sinbolismo hori ekinokzioen kontzeptuan islatzen da, non egunak eta gauak iraupen bera duten. Astrologikoki, oreka hori bizitzako hainbat alderdiren arteko harmonia gisa interpreta daiteke: argia eta iluntasuna, kontzientea eta inkontzientea, edo energia maskulinoak eta femeninoak.

Ikuspegi kulturalak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mendebaldeko astrologia

Martxoaren 21aren inguruan gertatzen den udako ekinokzioa urte astrologikoaren abiapuntua da, eta Ariesen hasiera markatzen du, zodiakoaren lehen zeinua. Gertakizun hori esanguratsua da, berpizkundea eta hasiera berriak irudikatzen dituelako. Ekinokzioen sorkuntzan ekuatoreak berrikuntza, oreka eta bizitzaren izaera ziklikoa azpimarratzen ditu.[7][8]

Ekialdeko astrologia

Txina: Ekinokzioak eta solstizioak funtsezkoak dira egutegi txinatarrean, eta nekazaritzako jarduerak eta urtaroko jaialdiak gidatzen dituzten 24 eguzki-terminoekin lotuta daude. Oreka kontzeptua Txinako filosofiaren guztizkoa da, yin eta yang printzipioan errotua. Zeru-ekuatorearen banaketa berdinaren errepresentazioak bat egiten du dualtasun horrekin eta lortu nahi duen harmoniarekin.

Kultura indigenak eta zaharrak

Maiak eta egiptoarrak: Maiek astronomiaren ulermen aurreratua zuten, eta ekinokzioek euren egutegi sisteman eginkizun erabakigarria burutzen zuten. Zeruko gertakizunekin (ekinokzioak adibidez) lerrokatutako egiturak eraiki zituzten, urteko une esanguratsuak markatzeko.[9]

Antzinako egiptoarrek ekinokzioak eta zeru-ekuatorearekiko lotura behatzen zuten, haien tenpluak eta piramideak izar eta zeru-gertaera zehatzekin lerrokatzeko.

Esanahi mitologikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antzinako Grezian ekinokzioak Pertsefoneren mitoari lotuta zeuden. Pertsefoneren azpimunduko itzulerak udaberriaren hasiera adierazten zuen (udako ekinokzioa), eta haren jaitsierak udazkena markatzen zuen (udazkeneko ekinokzioa).[10]

Zelten kulturan, ekinokzioak oreka garaiak ziren eta Ostara (udaberriko ekinokzioa) eta Mabon (udazkeneko ekinokzioa) bezalako jaialdiekin ospatzen ziren, zeruko ekuatorearen garrantzia bere egutegi eta erritualetan islatuz.[11]

Praktika astrologikoen garrantzia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Astrologia horoskopikoa

Etxeak eta zeinuak: zeru-ekuatoreak ekliptika eta ekinokzioak definitzea lagungarria da karta astrologikoetan zodiakoaren zeinuak eta etxeen banaketa zehazteko . Funtsezko alderdi horrek influentzia astrologikoek banakoen eta gertaerengan duten interpretazioan eragiten du.[7]

Planeten posizioak: planeten kokapena zeru-ekuatorearekiko eta ekliptikarekiko, planeten esanahia eta horoskopo batean duten eragina adierazten du eta alderdi, igarotze eta progresioetan eragin.[7]

Interpretazio astrologiko modernoa

Perspektiba globala: zeru-ekuatorearekin lotutako orekaren sinbolismoak, zikloek eta trantsizioek jarduera astrologiko modernoetan eragiten jarraitzen dute. Zeruko gertaeren eta haien lurreko eraginen arteko lotura azpimarratzen du.

Hazkunde pertsonala: astrologoek ekinokzioen kontzeptua eta horiek adierazten duten oreka erabili dezakete gizabanakoak euren bizitzetan harmonia lortzen laguntzeko. Horretarako energia ezberdinak orekatzu eta hazkunde pertsonalaren izaera ziklikoa ulertzen dute.[7]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b Millar, William (2006). The Amateur Astronomer's Introduction to the Celestial Sphere. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-67123-1. (ingelesez)
  2. ↑ Dinah L. Moché. Astronomy: A Self-Teaching Guide, (2014) 388 or. ISBN 1620459906, ISBN 978-1620459904. (ingelesez)
  3. ↑ (Ingelesez) Ford, Dominic. «Map of the Constellations» in-the-sky.org.
  4. ↑ (Ingelesez) Tarasashvili MV, ((Sabashvili ShA)), Tsereteli SL, Aleksidze NG. (26 Mar 2013). «New model of Mars surface irradiation for the climate simulation chamber 'Artificial Mars'» International Journal of Astrobiology 12 (2): 161–170.  doi:10.1017/S1473550413000062. Bibcode: 2013IJAsB..12..161T..
  5. ↑ (Ingelesez) Equal length of day and night on Saturn: the start of spring in the northern hemisphere. German Aerospace Center.
  6. ↑ "Astronomy Across Cultures: The History of Non-Western Astronomy" edited by Helaine Selin- (2000) 677 or. ISBN 978-94-010-5820-9. (ingelesez)
  7. ↑ a b c d e Dane Rudhyar. The Astrological Houses: The Spectrum of Individual Experience (1984) 336 pag. ISBN 978-0916354302. (ingelesez)
  8. ↑ Stephen P. Blake. Astronomy and Astrology in the Islamic World. (2016) 192 or. ISBN 978-0748649112. (ingelesez)
  9. ↑ Adrian G. Gilbert, Maurice M. Cotterell. The Mayan Prophecies: Unlocking the Secrets of a Lost Civilization (1995) 352 or. ISBN 978-1852306925. (ingelesez)
  10. ↑ Farnell, L. R. (1906). Las religiones de los estados griegos 3. (Capítulos sobre: Deméter y Kore-Perséfone; monumentos religiosos de Deméter-Core; tipos ideales de Deméter-Core.) (gaztelaniaz)
  11. ↑ Sharon Paice MacLeod. Celtic Myth and Religion: A Study of Traditional Belief, with Newly Translated Prayers, Poems and Songs (2011) 261 or. ISBN 978-0786448749. (ingelesez)

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Planetario Galileo Galilei (Buenos Aires) (2019) Glosario Astronómico Terminoa: Ecuador (geográfico y celeste)
  • Galadí Enríquez, David; Marco Soler, Enric; Martínez García, Vicent Josep; Miralles Torres, Joan Antoni (2011). Astronomía fundamental. Universitat de València. 55.or. ISBN 9788437086439. 

Ikus, halaber

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo loturak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Zeru-ekuatore&oldid=9960564"(e)tik eskuratuta