Federico Arana

Aldatu loturak
Wikipedia, Entziklopedia askea
Federico Arana
Bizitza
JaiotzaTizayuca (en) Itzuli, 1942ko azaroaren 27a (81 urte)
Herrialdea Mexiko
Jarduerak
Jarduerakmusikaria eta idazlea
Jasotako sariak

Federico Arana (Tizayuca, Hidalgo, 1942ko azaroaren 27a) mexikar biologo, idazle, karikaturagile, musikari, musikagile eta margolaria da; bere lehen eleberria, Las jiras, 1973an argitaratua, Xavier Villaurrutia saria irabazi zuen, Mexikoko literatur sari garrantzitsuena. Arlo akademikoan ere garatu zen, UNAMeko Zientzien eta Humanitateen Fakultateko irakasle gisa eta testuliburu gisa erabiltzen diren biologia liburuak idazten. Egile gisa, hogeita hamar titulu baino gehiago argitaratu ditu bere lan literarioaren eta akademikoaren artean.

Txikitatik hasi zen musikarekiko zaletasuna eta jarraian hiru taldetan izatera eraman zuen, Los Sonámbulos, Los Sinners eta Naftalina, azken hau Mexikoko rockaren "ikonotzat" jotzen dena, eta abesti bat ere egin zuen Luis Buñuelen Simón del desierto filmaren (1965) soinu bandarako. Marrazkilari eta margolari gisa, bere lana egunkarietan eta liburuetan argitaratu da eta erakusketak egin ditu estatuko zein nazioarteko.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehen urteak, ikasketak eta esperientzia akademikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Federico Arana 1942ko azaroaren 27an jaio zen Tizayucan, Hidalgon, eta Mexiko Hiriko Luis Vives Institutuan ikasi zuen. [1] Biologian doktoregoa egin zuen Mexikoko Unibertsitate Nazional Autonomoan eta lau hamarkada baino gehiagoz irakasle izan zen UNAMeko Zientzien eta Humanitateen Fakultatean, non administrari kargua ere izan zuen. [2] Akademiko gisa, hezkuntzan nahitaezko testu bihurtu diren artikuluak eta liburu didaktikoak argitaratu ditu, hala nola: Los seres vivos como unidad (1979) eta Diversidad de los organismos (1980). [3] [4]

Literatura-karrera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nahiz eta urte batzuk lehenagotik idazten zuen, Las jiras (1973) argitaratu zuenean hasi zen nabarmentzen, bere lehen eleberria, eta Xavier Villaurrutia saria irabazi zuen, Mexikoko literatura sari garrantzitsuena. [4] 30 liburu inguru argitaratu ditu eta musikologiari eta bestelako gaiei buruzko artikulu akademikoak, ipuinak eta artikuluak ere idatzi ditu Natura, Nexos, Mexikoko Unibertsitateko aldizkaria, Unomásuno, Novedades, El Día, La Jornada eta El Financiero bezalako egunkari eta aldizkarietan. [2] [4] [5] [6]

Karrera musikala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Arana 1956an hasi zen musikan gitarra-jotzaile eta musikagile gisa, Baltasar Mena Iniestarekin Los Sonámbulos taldea sortu zuenean eta horrekin Musart diskoetxearentzat disko bat grabatu zuen. Taldea desegin zenean, Arana Los Sinnersekin batu zen, gerora Tequila izenaz aldatu zutena. [7] 1975ean blues eta rock generoak lantzen dituen Naftalina taldea sortu zuen, Mena Iniesta, Olaf de la Barreda eta Freddy Armstrongekin batera. [7] [8] Naftalinak zortzi disko grabatu ditu eta Mexikoko rockaren "ikono"tzat hartzen da. [9] Aranaren abestietako bat, "Radioactive Rebel", Luis Buñuelen Simón del desierto (1965) filmaren soinu-bandaren eta Olallo Rubioren Gimme the Power (2012) dokumentalaren parte izan zen. [9]

Marrazkilaria eta margolaria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Arana marrazkilari eta karikaturagile gisa ere nabarmendu da, Ornitóteles pertsonaiaren sortzailea da [3] Novedades egunkarian agertutako karikatura eta Aranak bi liburutan bildu zuena: Ornitóteles. El pájaro filosófico (1975) eta El perro mundo de Ornitótele (1984). [3] [4] Margolari gisa Mexikon eta Estatu Batuetan, Suitzan eta Alemanian erakutsi ditu bere lanak. [3] [10]

Sariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Xavier Villaurrutia saria (1973)
  • Santanderreko Nazioarteko Unibertsitateko Poesia Saria, Espainia
  • Hidalgoko Kultura eta Arteen Estatu Kontseiluaren omenaldia Hidalgo Haur eta Gazte Liburu Azokan (2012) [9]

Obra[aldatu | aldatu iturburu kodea]

30 liburu inguru argitaratu ditu, besteak beste:

Ipuina[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • El blues de los coyotes (2014)

Saiakerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Algunos académicos de la lengua (1968)
  • Cómo presentar los originales (1970)
  • Ornitóteles. El pájaro filosófico (1975)
  • La música dizque folklórica (1976)
  • El perro mundo de Ornitóteles (1984)
  • Huaraches de ante azul, historia del rock en México (1985)
  • Roqueros y Folcloroides (1988)
  • Comer insectos (1991)
  • Los cien más cachondos rocanroleros de las lenguas españolas (1992)
  • Insectos comestibles: entre el gusto y la aversión (2006)
  • 1001 puñaladas a la lengua de Cervantes: y quién dijo que debíamos saber hablar para comunicarnos? (2006)
  • Máscaras y Luchadores: México enmascarado Tomo I (2007) —egilekidea—
  • Máscaras y luchadores: México enmascarado Tomo II (2007) —egilekidea—
  • Qué mal hablan mis papás (2013)
  • Archipiélago naftalina (2013)

Liburu didaktikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Método experimental para principiantes (1975)
  • Biología (1979)
  • Los seres vivos como unidad (1979)
  • Diversidad de los organismos (1980)
  • Continuidad y evolución de la vida (1980)
  • Fundamentos de biología (1993)
  • Ecología para principiantes (1982)
  • Ecología para niños (2015)

Eleberriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Las jiras (1973)
  • Enciclopedia de latinoamericana omnisciencia (1977)
  • Delgadina (1978)
  • Yo, Mariachi (1991)

Antzezlana[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Huitzilopochtli vs. Los rocanroleros de la noche (1988)

Poesia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Rumores de la arboleda (2013)

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ [Esteka hautsia]
  2. ↑ a b Federico Arana. Sistema de Información Cultural México.
  3. ↑ a b c d «El rock como forma de vida» La Jornada 26 de febrero de 1992.
  4. ↑ a b c d Maura Ocampo (1988), p. 65
  5. ↑ «Federico Arana» Autores (Ediciones El Ermitaño).
  6. ↑ «Federico Arana» Enciclopedia de la Literatura en México (Fundación para las Letras Mexicanas A.C).
  7. ↑ a b Cárdenas Guzmán, Guillermo. (15 de julio de 2017). «Ecuaciones + notas estridentes, los científicos en el rock and roll» El Universal.
  8. ↑ «Naftalina» Uacm.edu.mx (UACM).
  9. ↑ a b c «Federico Arana, el rey Midas de la pasión» El Independiente 12 de julio de 2012.[Betiko hautsitako esteka] Aipuaren errorea: Invalid <ref> tag; name "EI" defined multiple times with different content
  10. ↑ «Federico Arana presenta “El blues de los coyotes” en la FUL 2014» Almomento 6 de agosto de 2014.

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Maura Ocampo, Aurora (1988). Diccionario de escritores mexicanos, siglo XX: A-CH. UNAM. p. 65. ISBN 9789683606433.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

 

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Federico_Arana&oldid=9423449"(e)tik eskuratuta