Han dinastia

Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea

Han dinastia
漢朝
K.a. 206 – k. o. 220
Monarkia
Han dinastiaren lurrak K.a. 87 inguruan
Geografia
HiriburuaChang'an(K.a. 206 BC – k. o., 190–195)
Luoyang(25–190, 196)
Xuchang(196–220)
BiztanleriaK. o. 2an 57.671.400
AzaleraK.a. 50ean 6.000.000 km²
Kultura
Hizkuntza(k)Antzinako txinera
ErlijioaTaoismo, Konfuzianismo, Txinatar erlijioa
Historia
Aurrekoa
Qin dinastia
Ondorengoak
Cao Wei
Shu Han
Ekialdeko Wu

Han dinastia ( k.a. 206 - k.o. 220) (txinera tradizionalez: ; txinera sinplifikatuz: ; pinyinez: Hàn Cháo; Wade–Giles: Han Ch'au) Qin dinastiaren ondorengoa izan zen eta txinako Hiru Erresumen garaiaren aurrekaria. Dinastia, Liu izenaz ezagutzen den ospe handiko familia batek sortu zuen.

Qin dinastia amaierako borrokaldian Liu Bang-ek, hasieran funtzionarioa, boterea lortu zuen eta Gaozu (hau da arbaso gorena) izena hartu zuen, lehen Han enperadore bezala. Lau mendeko Han dinastiaren erregealdia bi ataletan bereizten da: Lehenengoak (Han aurreko edo mendebalekoak K.a. 206 - K.o. 9) bere kortea mendebaldean zuen (gaurko Xi'an); eta bigarrenak (Han osteko edo ekialdekoak K.o. 25 - 220) presioak zirela eta gortea ekialdera mugitu zuen, Luoyang hirira. Bi epeen artean Xin dinastiako Wang Mangek bere burua enperadore izendatu zuen eta konfuzianismoan oinarritutako estatu bat sortzen saiatu zuen, baina ez zuen lortu.

Enperadore handiena Han Wudi zen (K.a. 140 - 87); honek armada eta estatua indartu zuen. K.a. 127 eta 117 Tarim arroa kendu zien Xiongnuei; hegoalderantz ere zabaldu zuen han inperioa.

Onura ekonomiko eta kultural handiko epea izan zen. Zetaren bidea sortu zen, Indiatik enbaxadak heldu ziren 90 eta 105 urtetan; eta Sima Qianek Txinako historia idatzi zuen. Azkeneko Han dinastiako enperadorea, Xian enperadorea zeuden erresistentzia militarren eskuetan erori eta ezin izan zuen lortu militarrek boterea igotzea. Bere heriotzaren ondoren 192ean estatu kolpe bat burutu zuen Cao Caok, baina honek Txina batu bat izatea ez zuen lortu eta hiru estatutan banatu zen Txina (Hiru Erresumen garaia).

Han dinastiaren enperadoreak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hil ondoko izena Izen berezia Agintaldia
Gao Zu 高祖 Liu Bang 劉邦 k.a. 206 /k.a. 195
Hui Di 惠帝 Liu Ying 劉盈 k.a. 194 /k.a. 188
Shao Di (Shao Di Gong)少帝 Liu Gong 劉恭 k.a. 188/k.a. 184
Shao Di (Shao Di Hong)少帝 Liu Hong 劉弘 k.a. 184/k.a. 180
Wen Di 文帝 Liu Heng 劉恆 k.a. 179/k.a. 157
Jing Di 景帝 Liu Qi 劉啟 k.a. 156/k.a. 141
Wu Di 武帝 Liu Che 劉徹 k.a. 140/k.a. 87
Zhao Di 昭帝 Liu Fuling 劉弗陵 k.a. 86/k.a. 74
Changyiko printzea 昌邑王 edo 海昏侯 Liu He 劉賀 k.a. 74
Xuan Di 宣帝 Liu Xun 劉詢 k.a. 73/k.a. 49
Yuan Di 元帝 Liu Shi 劉奭 k.a. 48/k.a. 33
Cheng Di 成帝 Liu Ao 劉驁 k.a. 32/k.a. 7
Ai Di 哀帝 Liu Xin 劉欣 k.a. 6/k.a. 1
Ping Di 平帝 Liu Kan 劉衎 k.o. 1/5
Ruzi Ying 孺子嬰 Liu Ying 劉嬰 6/8

Xin dinastia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Hilondoko izena

Wang Mang (王莽)

  • Agintaldia

9 – 23

Han dinastiaren jarraipena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Hilondoko izena

Park Jimin 樸濟民

  • Izen berezia

Liu Xuan 劉玄

  • Agintaldia

23 – 25

Ekialdeko Han dinastia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hilondoko izena Izen berezia Agintaldia
Guang Wu Di 光武帝 Liu Xiu 劉秀 25/57
Ming Di 明帝 Liu Zhuang 劉莊 58/75
Zhang Di 章帝 Liu Da 劉炟 76/88
He Di 和帝 Liu Zhao 劉肇 89/105
Shang Di 殤帝 Liu Long 劉隆 105/106
An Di 安帝 Liu Hu 劉祜 106/125
Shao Di (Beixiangeko markesa) 少帝 edo 北鄉侯 Liu Yi 劉懿 125/126
Shun Di 順帝 Liu Bao 劉保 126/144
Chong Di 沖帝 Liu Bing 劉炳 144/145
Zhi Di 質帝 Liu Zuan 劉纘 145/146
Huan Di 桓帝 Liu Zhi 劉志 146/168
Ling Di 靈帝 Liu Hong 劉宏 168/189
Shao Di, Hongnongeko printzea 少帝 edo 弘農王 Liu Bian 劉辯 189
Xian Di 獻帝 Liu Xie 劉協 189/220

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]