Konjuntzio-falazia

Konjuntzioaren falazia –Lindaren problema izenez ere ezagutzen dena– hainbat baldintza espezifiko baldintza orokor bakarra baino probableagoak direla suposatzen denean gertatzen den falazia formala da.

Definizioa eta oinarrizko adibidea

«	Bereziki gustatzen zait [Lindaren arazoaren] adibide hau, badakidalako baieztapen [bateratua] dela probabilitate gutxien duena, eta hala ere, nire buruan dagoen homunkulu txiki batek jauzi egiten jarraitzen du, oihuka: "Baina ezin da bankuko kutxazain bat bakarrik izan; irakurri deskribapena".	»
Stephen J. Gould

Falazia honen adibiderik gehien aipatzen den Amos Tversky eta Daniel Kahneman-ekin sortu zen. Irudikatutako deskribapena eta pertsona fikziozkoak badira ere, Amos Tverskyren Stanfordeko idazkariak Linda Covington zuen izena, eta bere izena jarri zion puzzleko pertsonaia ospetsuari.^{[erreferentzia behar]} 

Lindak 31 urte ditu, ezkongabea, esanguratsua eta oso argia. Filosofian lizentziatu zen. Ikasle zela, diskriminazio eta justizia sozialeko gaiekin oso kezkatuta zegoen, eta nuklearren aurkako manifestazioetan ere parte hartu zuen.

Zein da probableagoa?

1. Linda banku-kutxazaina da.
2. Linda bankuko kutxazaina da eta mugimendu feministan aktiboa da.

Galdetutako gehienek 2. aukera aukeratu zuten. Hala ere, bi gertaera elkarrekin gertatzeko probabilitatea, "konjuntzioan", beti da bata zein bestea bakarrik gertatzeko probabilitatea baino txikiagoa edo berdina; formalki, A eta B bi gertaeretarako desberdintasun hau honela idatz liteke: $\Pr(A\land B)\leq \Pr(A)$ edo $\Pr(A\land B)\leq \Pr(B)$.

Adibidez, Linda banku kutxazain izateko probabilitate oso baxua aukeratuz gero –esaterako, Pr(Linda banku kutxazaina da) = 0.05–, eta feminista izateko probabilitate handia –esaterako, Pr(Linda feminista da) = 0.95–, orduan, aldagaien arteko independentzia onartuz, Pr (Linda banku kutxazaina da eta Linda feminista da) = 0.05 × 0.95 edo 0.0475; hau da, Pr(Linda banku kutxazaina da) baino txikiagoa –0.05–.

Tverskyk eta Kahnemanek diote gehienek problema hau gaizki erantzuten dutela ordezkaritza izeneko prozedura heuristikoa –hau da, erraz kalkulatzen dena– erabiltzen dutelako epaiketa mota hau egiteko: 2. aukerak Lindaren deskribapenean oinarrituta "errepresentagarriagoa" dirudi, nahiz eta argi dagoen matematikoki probabilitate txikiagoa dela.

Beste erakustaldi batzuetan, esan zuten agertoki zehatz bat litekeena dela irudikagarritasunagatik, baina gehitutako xehetasun bakoitzak eszenatokia gero eta litekeena da. Modu honetan bizitasun engainagarrien edo malda labainkorren faltsuen antzekoa izan liteke. Duela gutxi Kahnemanek konjuntzio-falazia hau luzapen-utzikeria mota bat dela argudiatu zuen ere.

Bi gertaeren konjuntzioa gertaera bat bakarrik baino probabilitate handiagoa dela konjuntzio-errore baten adibidea da; oro har, hori egiteko giza joerari konjuntzio-falazia deritzo. Bereizketa hau garrantzitsua da; izan ere, arrazoitzaile batek akats horiek egin ditzakeelako nahitaezko joerarik izan gabe, jendeak esperotako balio onean oinarritutako apustuetan, batzuetan, dirua galtzen duen bezala.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2745415