Lankide:Irenedejose/Proba orria

Guztiaren teoria (edo TOE ingeleseko akronimotik, Theory of everything) fisika teorikoaren baitan garatutako teoria hipotetiko bat da, unibertsoaren gertaera fisiko guztiak era koherente eta osoan azaldu eta konektatzen dituena. Guztiaren teoria aurkitzea fisikaren soluziorik gabeko problema nagusia da.

Azken mendeetan, elkarren artean Guztiaren teoria osatzetik hurbil dauden bi teoria garatu dira: Erlatibitate Orokorra eta Mekanika Kuantikoa. Alde batetik, Erlatibitate Orokorraren teoria grabitate indarran ardazten da unibertsoa ulertzeko, eta eskala eta masa handiko eremuetan baliagarria da. Beste aldetik, Mekanika Kuantikoa indar ez-grabitatorioetan baino ez da ardazten, hots, indar nuklear bortitzean, nuklear ahulean eta elektromagnetikoan, eta eskala eta masa txikiko eremuetan erabiltzen da.

Teoria bateratu bat aurkitzeko zailtasunik handiena naturaren eremu mugatu bat azaltzen dituzten lege guztiak harmonikoki elkartzea da, natura bere osotasunean azaltzen duen teoria batean transformatuz eta lau oinarrizko  elkarrekintza motak (grabitatorioa, nuklear bortitza, nuklear ahula eta elektromagnetikoa) bateratuz. Beraz, Guztiaren teoria unibertsoaren fenomeno guztiak, mundu makroskopikoan zein mikroskopikoan, azaltzako gai den teoria bakar bat da.

Guztiaren teoria aurkitzeko hainbat saiakera egon dira, baina orain arte proposatutako teoriek ezin izan dituzte froga esperimentalak gainditu. Izan ere,  zailtasun handiak izan dituzte emaitza esperimental egonkorrak lortzeko. Korden teoria eta M teoria, besteak beste, Guztiaren teoria, bezala proposatuak izan dira.

Izenaren jatorria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hasiera batean "Guztiaren Teoria " izena erabiltzen zen orokorragoak ziren teoriei erreferentzia egiteko.

Aurrekari historikoak

Antzinatik IXX. mendera

Antzinako Babilonian, Zazpi Planeta Klasikoen eredua aztertu zuten, zeruko mugimenduak giza gertaerekin erlazionatzeko asmoz (astrologia). Helburu gisa zuten ekintzak iragartzea, gertaerak denbora-tarte batean behatuz eredu errepikakorrak topatuz. Unibertsoak hasierarik duen, edo ziklo etengabeen segida deneko eztabaida aintzinako Babiloniarren garaitik existitu izan da.

Aintzinako filosofia greziarrean, filosofo Presokratikoek uste zuten fenomenoen arteko ezberdintzak interakzio bakar baten ondorioa zirela, atomoen mugimendu eta talkak deiturikoa. "Atomo" kontzeptua, Democritoren ekarpena, naturako ekintzak bateratzeko proposizio goiztarra izan zen. Kontzeptu berdina Nyaya-Vaisheshikan ,aintzinako indiar filosofia eskolan, ere agertu zen.

Baliteke Arkimedes izatea natura axiomekin deskribatu zuen lehen filosofoa, horietatik emaitza berriak ondorioztatuz. Era beran, "guztiaren" edozein teoriak ere axiometan oinarritua egotea, fenomeno behagarri oro bertatik deduzituz.

XVII. mendean, Isaac Newton-en grabitazioaren teoriak ezarri zuen indar guztiak ez direla gauzak harremanetan(kontaktuan) egotearen ondorio. Ideia hori nabarmendu zuen Newton-ek, idatzitako Mathematical principles of natural philosophy liburuan, zeinean Galileoren lurraren grabitazioaren azterketa, Kepler-en mugimendu planetarioko hiru legeak eta itsasaldien fenomenoa bateratzen zituen, hirurak lege bakar baten menpean azalduz: grabitazio unibertsalaren legea.

1814. urtean, aurreko emaitzetan oinarrituz, Laplacek ondorengoa proposatu zuen, norbaitek ezagutuko balitu partikula ororen posizio eta abiadura zehatzak denboraren momentu batean, naturaren legeekin kalkulatu ahalko luke edozein partikularen posizioa beste edozein momentutan. Laplacek aurreikusi zuen grabitazioaren eta mekanikaren arteko konbinazioa "guztiaren teoria" bat bezala. Mekanika kuantiko modernoak, ostera, frogatu egin du ziurgabetasuna saihestezina dela, eta, beraz, Laplace-ren teoria zuzendu behar dela: "guztiaren teoria" batek, grabitazioa eta mekanika kuantikoa barneratu behar dituela. Izatez, mekanika kuantikoa alde batera utzita ere, kaosaren teoria ere nahikoa da ziurtatzeko edozein sistema mekaniko zein astronomikoren etorkizuna ezin aurresan daitekeela.

1820. urtean, Hans Christian Orsted-ek elektrizitatearen eta magnetismoaren arteko erlazioa aurkitu zuen, aurrerago, 1865. urtean, James Clerk Maxwell-en elektromagnetismoaren teoria bilakatuko zena. IXX. eta XX. mende hasiera bitartean, nabaria egin zen materia partikula txikien elkarrekintza elektrikoen ondorio ziren zenbait indar bazeudela: elastikotasuna, biskositatea, marruskadura eta presioa.