Mercedes Diaz Morales

Mercedes Diaz Morales
Bizitza
Jaiotza	Birgaragoien, 1902ko irailaren 25a
Herrialdea	Araba, Euskal Herria
Heriotza	Madril, 1982 (79/80 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania
Jarduerak

Tren zaharra

Mercedes Diaz Morales (Birgaragoien, Araba, 1902ko irailaren 25a – Madril, 1982) tren geltokiburua izan zen Arabako Laminorian.

Biografia

Haurtzaroa

Maeztun hazi zen, Arabako Mendialdeko kuadrillan, mendiz betetako inguruan. Aitak ahuntzak zaintzen zituen bitartean, ama etxeko lanetan aritzen zen. Umetan Maeztuko eskolan ibili zen. Gero Gasteizera joan zen mediku baten etxean lan egitera.

1922ko maiatzaren 22an Pedro Razquinekin ezkondu zen. Razquin Maeztura Vasco-Navarro trenaren eraikuntzan lan egitera joandakoa zen eta Mercedesen ostatuan zegoen.

Tren geltokiburu

1928ko urtarrilaren 1ean, 25 urte zituenean, hasi zen Mercedes Laminoriako geltokiko arduradun. Senarra egun berean hasi zen Maeztuko brigadan bide eta obretan lanean.

Kargua hartzeko, trenbideko arduradun nagusia zen Alejandro Mendizabal Peñak galdetu zion ea arduradun izan nahi zuen, Mercedesek postu horretan diru gehiago irabaziko zuela jakinda, ez zuen zalantzarik izan. Sasoiko azterketa pasatuta, hau da, irakurtzen, idazten eta kontuak egiten zekiela erakutsita, kargua hartu zuen eta garai hartako geltokiburu bakarretakoa bihurtu zen. Garai horretan emakumeen %40 alfabetatu gabea zen eta oso emakume gutxiri ematen zitzaien erantzukizuneko kargurik.

Trenbide horixe izan zen elektrifikatutako lehenengotariko bat. Gainera, zirkulazio handia zuen trenbidea zen, gurutzegunez betetakoa eta salgaien trafiko handia zeukana. Mercedes jo ta ke aritzen zen lanean. Jesus semeaz ere tren geltokian erditu zen, bidaiari batzuk lagunduta.

Tren talka saihestuta, zigorra

Koordinazio akats bat egon zen Laminoria eta Maeztu arteko linean, 5 kilometro baino ez zegoen tartean. Bata berandutu eta besteak irteera normala eman. Talka egitear zela eta, Mercedes akatsaz konturatu, ondoko zentral geltokira deitu eta korronte elektrikoa mozteko eskatu zuen. Tren geltoki bietan egin zuten akatsa, hala ere, Mercedes izan zen zigortua. Mercedesen erreakzio arinari esker, trenek ez zuten talka egin, baina korronte mozketa arrazoi jarrita, Madril aldeko Alcorconeko geltokira bidali zuten zigortuta. Protesta egin zuen arren, Madril aldera joan behar izan zuen senar eta seme-alabekin. Hantxe hil zen 1982an. Mercedesen ondorengoak Madril eta Euskal Herrian bizi dira.

Emakumeak trenbidean

Urte haietan ez zen oso ohikoa emakumeek etxetik kanpo lan egitea; hala ere, Vasco-Navarro delako tren horretan ohikoa zen, besteak beste, txartel-saltzaile, langazain edo geltokiburu emakumeak izatea.

Geltokiko buruak

Mercedes Díaz Morales ez zen geltoki buru bakarra izan, Juliak Nafarroako Zubielquiko geltokian eta María Leorza Ruizek ere Arabako Ullibarri-Jauregin lan egin zuten.

Langazainak

Lan horretan, errepideko ibilgailuen zirkulazioa mozten zen trenbidearekin gurutzatzean, eta zegozkien hesiak trenbidearen bi aldeetara jaisten ziren, trena agertu baino lehentxeago, eta pasatutakoan altxatu egiten ziren.

Tuneletako konponketak

Tuneletan konponketak egiten zirenean, eskuko argiak edo farolak erabiltzen zituzten langileek segurtasun-neurri. Likido sukoiak elikatzen zuen , argia ematen zuena, eta eskuz ateratzen ziren bi kristal trukagarri zituen, gorria eta berdea. Geroago ezagutu dugun semaforoen eginkizuna betetzen zuten. Erakusten zen kolorearen arabera, trenari pasatzen uzten zitzaion edo gelditzera behartzen zen, mantentze-lanetan erabiltzen ziren erreminta eta tresnak kentzeko. Bidea irekita utzi ondoren, trenari pasatzen uzten zitzaion; orduantxe agertzen zen farola kolore berdearekin. Trenaren gidaria farolean fijatzeko, farola batera eta bestera mugitzen zen.

Bidean zehar lanean ibiltzeko, ostera, langileek lau gurpileko bagoneta bat erabiltzen zuten, motorrik gabea, eta langileek berek eragiten eta mugitzen zuten palanka baten bidez.

Arropa

Langileen arropa enpresak ematen zuen, baina langileek ordaindu egin behar zuten, deskontu txiki bat eginez hileko soldata apalean, ‘zor’ osoa itzuli arte. Finkatzaileei galtza pare bat eta panazko jaka bana ematen zitzaien, eta geltokietako eta treneko langileei, betetzen zuten lanaren arabera, zegokien uniformea.

Etxebizitza

Trenbideko langile gehienek etxebizitza zuten eurentzat eta haien familientzat, lineako geltoki eta geralekuetan. Ortua ere izaten zutenez, batzuetan lortutako ortuariekin gainsoldata lortzen zuten tren bezeroei salduta.

Geltoki eraikinak

Alejandro Mendizabal Peña Euskal Herriko obren ingeniari zuzendariak eraikin batzuk diseinatu zituen estazioak benetan lerden eta erakargarriak izateko, ingurunearekin bat etorriz eta garai hartako zerbitzu aurreratuekin. Eraikin bat bera ere ez zen errepikatu, denak desberdinak ziren eta batzuk benetako euskal baserriak ziruditen.

Kanpo estekak

• Datuak: Q114297536