Palomino

Wikipedia, Entziklopedia askea
Palomino
Zaldi arraza
EspezieaEquus ferus caballus
Palomino behorra gaztaina-moxal batekin. Urrezko tonu hau oso ezaguna da palominoetan.

Palominoa kolore genetikoa da zaldietan, urrezko ile-geruza batez eta zurda eta buztan zuriz osatua; zuritasun-maila zuri distiratsutik horiraino joan daiteke. Genetikoki, palomino kolorea krema-gene izeneko diluzio-gene baten alelo bakar batek sortzen du oinarri-geruza «gaztaina» batean lan egiten duena. Palominoa menderakuntza osatugabeko mekanismo genetiko baten bidez sortzen da, horregatik ez da benetako arrazatzat hartzen. Hala ere, zaldi palominoak erregistratzen dituzten arrazen-kolore erregistro gehienak zaldien erregistro kolorearen genetika gaur egun bezain ondo ulertu baino lehen sortu ziren; beraz, palomino baten definizio estandarra ikusgai den kolorean oinarritzen da, ez oinordekotzat emandako oinarrietan edo gene-diluzioaren azpian dagoen presentzian.

Bere kolore berezia dela eta, palominoa erakustaldiko zirkulu batean nabarmentzen da, eta desfileetako zaldi gisa asko bilatzen da. Bereziki ezagunak izan ziren zineman eta telebistan 1940ko eta 1950eko hamarkadetan. Zaldi palomino ospetsuenetako bat Trigger izan zen, «filmetako zaldirik adimentsuena» bezala ezaguna eta Roy Rogers Hollywoodeko cowboy izarraren zaldi fidela. Beste palomino ospetsu bat Mister Ed (Bamboo Harvester zen bere benetako izena) izan zen, 1960ko hamarkadan, bere telebista saio propioan parte hartu zuena. Xena: Warrior Princess (1995–2001) ikuskizunean ere, palomino bat agertu zen. Xenaren zaldia, Argo, Tilly izeneko behor palomino batek interpretatu zuen. Gaur egungo zaldien hazkuntzan, palomino kolorea sor daiteke gaztaina koloreko bat kremeilo batekin gurutzatuz.

Palomino, uso gaztea esan nahi duen gaztelaniazko hitza da (paloma-ren txikigarria, usoa, alegia) eta bere ekido erabilerak hegazti horien koloreari egiten dio erreferentzia[1][2].

Deskribapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Palomino arin bat. Tonu hau zaldi palomino baten kolore-barrutiaren muturrean dago, baina begiak eta larruazala ilunak direnez, zaldia ez da kremeiloa.
Palomino kolore klasikoa "urrezko txanpon" batena dela esaten da, zaldi honekin erakusten den bezala.
Urrezko palomino zaldi ilun kedartsuak ager daitezke.


Zaldi palominoek ile-geruza horia edo urrezkoa dute, zurda eta buztan zuri edo krema argiarekin. Gorputzeko ile-geruzaren kolorearen tonuak krematik urre ilun bitartekoak dira.

Loturarik gabeko beste gene batzuek ere eragin ezean, palominoek larruazal iluna eta begi marroiak dituzte, nahiz eta batzuk adinarekin iluntzen den azal arrosarekin jaio daitezkeen[3]. Batzuek begi marroi edo anbara apur bat argiagoak dituzte[4]. Palominoa bezalako krema diluitu heterozigotoa (CR) duen zaldia ez da nahastu behar xanpaina diluitu kolorea duen zaldi batekin. Xanpaina (CH) diluitua dutenak kuia-arrosa koloreko larruazalarekin eta begi urdinekin jaiotzen dira, egunetan anbar, berdea edo marroi argi bihurtzen direnak, eta haien larruazalek, begien, muturren eta genitalen inguruan, kolore pikart ilunagoa hartzen du animalia heldu ahala[3].

Helduaroan larruazal arrosa eta begi urdinak dituen zaldia, gehienetan, kremeilo edo perlinoa da, bi krema-diluzio gene daraman zaldia[5].

Palomino zaldi kedartsuek ile ilunagoa izan dezakete zurda, buztan eta ile-geruzan. Palomino baten udako ile-geruza negukoa baino tonu apur bat ilunagoa izan ohi da[6].

Palominoarekin nahasitako koloreak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ezkerretik eskuinera: bi lihozko zurdadun gaztaina kolorekoak, palomino bat eta gris bat
Kremeilo moxala, larruazal arrosa eta begi urdinak erabat diluitutako ezaugarriak erakusten dituena,

Palominoak ez diren askok ere ile-geruza urrezkoa edo beltzarana eta zurda eta buztan argia izan ditzakete.

  • Zurda eta buztana lihozko genea duen gaztaina: Krema-kolore argiko zurda eta buztana duten gaztaina-kolore arinek lihoaren genea daramate, baina ez krema-diluziorik. Esaterako, Haflinger arrazak gaztaina argi asko ditu lihoarekin, palomino ilunaren larruazaleko antza izan dezaketenak, baina ez dago krema-generik arrazan.
  • Kremeiloek krema-genearen bi kopia daramate, eta zurda eta buztan argia dute, baina baita krema koloreko ile-geruza, larruazal arrosa eta begi urdinak ere.
  • Xanpainaren genea da palominoaren antzekoena, zaldi batzuengan urre koloreko ile-geruza sortzen baitu, baina xanpain-urreztatu kolorekoek larruazal argia dute, marrekin, begi urdinak jaiotzerakoan eta anbar edo hurritzak helduaroan[7].
  • Ile-geruza marroi oso iluna baina zurda eta buztana lihozkoa duten zaldiei, batzuetan, «txokolatezko palominoa» deitzen zaie, eta palomino koloreko erregistro batzuek kolore horretako zaldiak onartzen dituzte. Hala ere, kolore hori, genetikoki, ez da palominoa. Kolorea sortzeko bi modu nagusi daude: Ezagunena, gibel-gaztaina da, lihozko zurda eta buztana dituena. Gaztaina zaldietan, lihozko zurda eta buztan argiak sortzen dituen genetika oraindik ez da guztiz ulertzen, baina ez da krema-diluzioaren bera. Beste mekanismo genetikoa zilar-pikarta genetik eratorria da, ile-geruza beltza marroi ilunera argitzen doana, eta zurda eta buztanari are gehiago eragiten dio krema edo ia zuriraino diluituz[8].
  • Buckskinak gorputz-geruza urreztatua dute, baina zurda eta buztana beltzak. Buckskina krema-gene bakar baten eraginez ere sortzen da, baina marroi-gorrixka ile-geruza batean.
  • Zaldi arreek gorputz beltzarana dute, zurda eta buztana ilunagoak eta antzinako markekin, hala nola bizkarreko marra bat bizkarrezurrean behera eta marra horizontala besaurrearen gain-atzealdean.
  • Egoera homozigotikoan dagoen perla-geneak abrikot koloreko ile-geruza sortzen du larruazal zurbilarekin. Krema-gene bakarrarekin gurutzatzen denean lortzen den zaldiari, askotan, «sasi-bikoitza-diluitua» deitzen zaio; bisualki, kremeiloa dirudi.

Arrazen kolore-erregistroak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Neguko eta udako ile-geruza kolorearen arteko aldakuntza zaldi palomino berean

Estatu Batuetan, zaldi palomino batzuk arraza kolore gisa sailkatzen dira. Hala eta guztiz ere, Appaloosa edo Frisian arrazek ez bezala, zeinak arraza desberdinak izanik kolore-hobespen berezia duten, palomino koloreko arrazen erregistroek, maiz, arraza edo mota sorta zabaleko animaliek onartzen dituzte urre kolorekoak badira. Hala ere, palominoa ezin da benetako zaldi-arraza izan, palomino kolorea gene dominatzaile osatugabea delako eta ez delako «egiazki» ugaltzen. Palomino batekin gurutzatutako beste palomino batek % 50 aldiz inguru eman dezake palomino bat, baina gaztaina bat (% 25eko probabilitatea) edo kremeilo bat (% 25eko probabilitatea) ere sor dezake. Beraz, palominoa partzialki adierazitako kolore alelo bat besterik ez da, eta ez, «arraza» bat osatzen duten ezaugarrien multzoa.

Palomino bezala erregistratu ahal izateko arrazen kolore erregistroa, batez ere, ile-geruzan oinarritzen denez, arraza askotako zaldiak edo arraza-konbinaziokoak erregistratu daitezke. Palominoen ordezkariak dituzten arraza batzuk American Saddlebred, Tennessee Walking Horse, Morgan eta Quarter Horse dira. Kolorea nahiko arraroa da odolgarbian, baina gertatzen da, eta The Jockey Club-ek aintzat hartzen du[9]. Arraza batzuk, Haflinger eta Arabian adibidez, palominoak dirudite, baina, genetikoki, zurda eta buztan lihoak dituzten gaztainak dira, arraza horiek ez baitaramate krema diluitzeko genea. Hala eta guztiz ere, krema-DNArik ez duten arren, palomino koloreen erregistro batzuek horrelako zaldiak erregistratu izan dituzte, baldin eta beren ile-geruzaren kolorea tonu sorta onargarrian sartzen badira.

Palomino-erakundeek erabiltzen duten kolore-estandarrak, normalean, gorputz-kolore ideala «urrezko txanpon berri baten» gisa deskribatzen badute ere (batzuetan, oker, zentimo bat dela esan ohi da), sarritan, gorputzaren kolore sorta zabalagoa onartzen da, krema zuritik hasita txokolate kolore sakon iluneraino doana (txokolate-palominoa), benetan zilar pikart edo gibel-gaztaina izan daitekeena, zurda eta buztan lihoekin.

Bi palomino imitazio izan zitekeenak. Aurrean dagoen zaldia liho genedun gaztaina da ziurrenik. Atzealdean dagoen zaldiak zurda eta isatsa lihoa dituen gibel-gaztaina itxura du, baina baliteke kolorea zilar geneari esker izatea. Kolore-erregistro batzuek bi tonoek "palomino" gisa onar ditzakete.

Izena emateko baldintzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Estatu Batuetan, palomino oinarrizko koloredun zaldientzako bi erregistro daude: Palomino Horse Association (PHA) eta Palomino Horse Breeders of America (PHBA).

Palomino Horse Associationek (PHA) edozein arraza eta motatako (kolorean eta konformazioan) palomino zaldiak erregistratzen ditu. PHAk idealtzat jotzen duen kolorearen tonua urrezko txanpon baten kolorea da, baina palomino tonuak urre argitik ilunera onartzen dira; kima eta buztan zuria zilarreztatua edo bolizkoa izatea eskatzen da, baina kima iluna edo marroi-gorrixka onartzen da % 15eraino. Palomino zaldien hazkuntzarako, PHAk diluzio bikoitz osoko kremeilo begi urdinak ere erregistratzen ditu; PHAk, oker, deitzen dituen «kremeilo palominoak» dira[10][11]. Genealogia ezezaguneko beste erregistro batean erregistratuta ez dauden zaldiak onartzen dira haien koloreak PHAren "palomino" definizioa betetzen badu[10][11].

Palomino Horse Breeders of Americak (PHBA) baldintza zorrotzagoak ditu. PHBAk onartzeko, koloreaz gain, zaldi batek PHBAk aitortutako zaldi arineko arrazetarako egokia den egitura orokorra izan behar du. PHBA zaldi helduen altuera 142 eta 173 cm artekoa izan behar du, eta zaldiak ez ditu zama-zaldi edo poneyaren ezaugarririk erakutsi behar. Altuera-baldintzak betetzen ez dituen animalia bat, oraindik ere, onartua izan daiteke PHBAk aitortutako arrazen erregistroetako batean erregistratuta badago[12]Aipuaren errorea: Baliogabeko <ref> etiketa; edukirik gabeko erreferentziek izena izan behar dute. PHBAk, normalean, zaldiak edo zaldiaren bi gurasoak erregistratuak edo arraza-erregistro batzuetan erregistratu ahal izateko onartuak izatea eskatzen du, besteak beste: American Quarter Horse, Paint, Appaloosa, Saddlebred, Morgan, Holsteiner, Arabian, partzialki arabiarrak diren erregistro mota, Pinto (zaldi maila soilik), odolgarbi arraza, eta zenbait zaldi arraza erregistroek[13][14]. PHBAn erregistratutako gurasoak dituzten zaldiak ere, hautagarriak dira beste arraza-erregistro batean erregistratuta ez egon arren. Zenbait egoeratan, behorrak eta zaldi zikiratuak pedigririk gabe erregistratu daitezke haien konformazio eta koloreagatik soilik, baina zaldiek beti izan behar dituzte «benetan egiaztatutako» pedigriak[13][14].

PHBAren gorputzaren kolore aproposa «Estatu Batuetako urrezko txanpon baten» tonua da. Zurda eta buztana zuriak izan behar dute, eta ezingo dute ile beltza, marroia edo kolorez kanpokoa izan % 15 baino gehiagotan. Antzinako marka marroiak edo ilunak ez dira onartzen. PHBAk ez ditu onartzen: grisak edo Paints diren zaldien ezaugarriek dituztenak, pikartak, Appaloosak, kremeiluak edo perlino-en kolore-ezaugarriak dituzten zaldiak[13][14]. Larruazala iluna izan behar du, aurpegiko larruazala arrosa ez dena eta marka zuri bati lotuta ez dagoena. PHBAk ez du ohiko erregistrorako zaldirik onartuko, baldin eta diluitutako krema bikoitzeko hiru ezaugarriak baditu: larruazal argia (edo arrosa) gorputzean; ile zuria edo krema kolorekoa gorputzean; eta urdin koloreko begiak. Aurpegian eta hanketan marka zuriek ezin dituzte muga batzuk gainditu. Hanketako zuria ezin du ukondoaren edo maskalaren maila baino altuagoa izan, aurpegiko zuria ezin da eztarritik igaro. Lehoinabar konplexuaren eta hainbat pikart-ereduen antzematea eta ezaugarriak ez dira onartzen, eta 4 hazbeteko diametroa baino gutxiagoko gorputz-orbanak onar daitezke[13][14]. Ez dira onartzen gorputzean larruazal ez-iluna, ile-geruza zuria edo krematsua eta begien inguruan azala arrosa duten zaldiak. Ez dira onartzen muturrean edo begien inguruan, buztanaren azpian eta atzeko hanken artean ikusten diren larruazal arrosaren orbanak. Salbuespena da American Saddlebred Horse Associationen erregistratutako zaldientzat, edozein koloretako azala izan baitezakete[13][14]. Onartutako begien koloreak beltza, marroia, urdina eta hurritza dira. Hala ere, begi urdinak edo partzialki urdinak dituzten zaldiak onartzen dira baldin eta aitortutako arraza-elkarte bateko errolda-ziurtagiriak begien kolorea aipatzen badu; genealogia ezezaguneko zaldietan ere onartzen dira antzutuak edo esterilizatuak badira[13][14].

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Gaztelaniaz) «palomino» Wikcionario, el diccionario libre 2020-07-12.
  2. ↑ (Ingelesez) «palomino | Etymology, origin and meaning of palomino by etymonline» www.etymonline.com.
  3. ↑ a b Cook, D; Brooks S; Bellone R; Bailey E. (2008). «Missense Mutation in Exon 2 of SLC36A1 Responsible for Champagne Dilution in Horses» PLOS Genetics 4 (9): e1000195.  doi:10.1371/journal.pgen.1000195. OCLC .2535566 PMID 18802473..
  4. ↑ Locke, MM; LS Ruth; LV Millon; MCT Penedo; JC Murray; AT Bowling. (2001). «The cream dilution gene, responsible for the palomino and buckskin coat colors, maps to horse chromosome 21» Animal Genetics 32 (6): 340–343.  doi:10.1046/j.1365-2052.2001.00806.x. PMID 11736803..
  5. ↑ Horse Coat Color Tests. UC Davis Veterinary Genetics Laboratory.
  6. ↑ "Horse Coat Color Tests". UC Davis Veterinary Genetics Laboratory. Retrieved 2009-06-04.
  7. ↑ "Genetics of Champagne Coloring." The Horse online edition, accessed May 31, 2007 at http://www.thehorse.com/viewarticle.aspx?ID=9686
  8. ↑ The silver dapple gene is not a graying gene. It is a dilution gene which acts only on black pigment.
  9. ↑ Coat Colors of Thoroughbreds. Registry.jockeyclub.com.
  10. ↑ a b Palomino Horse Association History. Palomino Horse Association.
  11. ↑ a b Registration and Membership Instructions. Palomino Horse Association.
  12. ↑ 2017 Registration Rules. Palomino Horse Breeders of America.
  13. ↑ a b c d e f 2017 Registration Rules. Palomino Horse Breeders of America.
  14. ↑ a b c d e f 2018 Transfer Rules. Palomino Horse Breeders of America.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Palomino&oldid=9395927"(e)tik eskuratuta