Arahau

Arahau
Datu orokorrak
Hiztunak	-
Ofizialtasuna	-
Araugilea	-
Hizkuntza sailkapena
	Hizkuntza eraikia (hizkuntza abiaduraz)
Sortzailea	Ivan Karazev
Hizkuntza kodeak

Arahau hizkuntza eraikia da, 2006 inguruan Ivan Karazev idazle errusiarrak sortua.

Fonetika

Arahauak 10 bokal, 17 kontsonante, 10 diptongo eta 10 triptongo ditu. Azentua beti aditzeko silaban erortzen da.

Adibidez: Kfasaadesfrat [kfa.saa.’des.frat] Nik irakaslea ikusten dut; Tesark [’te.sark] Ni ibitzen naiz.

Latindar alfabetoan oinarritutako alfabetoa du: a, ä [ia], b, c [ts], d, e, ë [ie], f, g, h [x], i, j [j], k, l, m, n, o, ö [io], p, r, s, t, u, ü [iu], v, y [ɨ], z [z].

Kontsonanteak

	Ezpainbikaria	Ezpain-horzkaria	Hobikaria	Hobi-atzekoa	Sabaikaria	Belarra
Herskaria	p eta b		t eta d			k eta g
Sudurkaria	m			n
Dardarkaria			ɾ
Igurzkaria		f eta v	s eta z			x
Afrikaria			ʦ
Albokaria			l
Hurbilkaria					j

Bokalak

	Aurrekoa	Atzekoa
Itxia	i, y	u, ü
Ertaina	e, ё	o, ö
Irekia	a, ä

Arahauak Finlandieraren hamar oinarrizko bokalak ditu, hamar beheranzko diptongo daude (au, ao, ae, ai, ou, oe, oi, oa, ei eta ea), hamar beheranzko triptongo daude: uau, uao, uae, uai, uou, uoe, uoi, uoa, uei eta uea (u [w] letra ere kontsonantea da). j letra gaztelaniako y bezala ahoskatzen.

Swadesh zerrenda

Hona 177 itemek osatutako zerrenda, euskarazkoa eta arahauzkoa lagun^[1].

Swadesh zerrenda Arahau
ta	ni
sa	zu, hi (familiar)
sa	hura / bera
taa	gu
saa (plural)	zuek
saa	haiek
ho	hau
ho	hori, hura
ko	nor
go	zer
fo	non
bo	noiz
do	nola, zelan
lo	ez
plo	guzti
goo	asko
arg	bat
ha	bi
harg	hiru
haca	lau
ard	bost
kaz	handi
kaka	luze
kava	zabal
karp	lodi
gad	txiki
kavla	mehe, estu, mehar
klarp, arrarg	argal
aj	emakume
a	gizon
ad	haur, ume
ja	emazte
ka, sar	senar
kama	ama
abad	aita
u	animalia, abere, pizti
uzü	arrain
uze	txori
kuräs	txakur
uza	zorri
mumul	suge
mumöl	har
i	zuhaitz, arbola
iri	zuhaizti, oihan
ird	makil
irp	fruitu, zitu
hri	hazi
irg	hosto
irk	sustrai, erro
irt	enbor
inr	lore
ij	belar
oari	soka
oura	larru
aura, auzou	haragi, okela
au	odol
oe	hezur
vuze	arrautza
ucr	adar
gru	buztan
oaruze	luma
oara	ile
bra	buru
atr	belarri
fra	begi
dra	sudur
kaj	aho
oenr	hagin,hortz
nrau	mihi
aizarg	azazkal
ark	hanka,zango
arc	belaun
ard	esku
pama	hego
arp	sabel
gapap	erraiak
kra	lepo
gra	bizkar
art	bular, ugatz
brou	bihotz
nrou	gibel
äs	edan
uls	jan
rais	hozka egin, kosk egin
gapapl	oka egin
garais	putz egin
esprou	arnasa hartu
nanr	barre egin
esafr	ikusi
esatr	entzun
es	jakin
esabr	pentsatu, oldoztu
gagr	usain(a) hartu
garaus	beldur izan
ana	lo egin
als	hil, akabatu
gesaclkesa	borroka egin
alsu	ehizatu
gaka	jo
esaerg	ebaki,moztu
raisrais	zatitu, pitzatu
esurg	hazka egin, urratu
esö	aitzurtu, zulatu
mam	igeri egin
ama	hegan egin
esark	ibili
mésark	etorri
anal	etzan
anan	eseri
ana	zutitu
éjsark	biratu
amal	erori
ois	eman
esü	garbitu, ikuzi
estoari	lotu
esizr	josi
asarg	zenbatu
esanr	esan
ras	abestu, kantatu
üs	isuri
usaol	izoztu
fre	eguzki
hre	ilargi
aoze, aode, aorrard	izar
ü	ur
espre	euria egin
gü	ibai
üzo	aintzira, laku
üz	itsaso
gaorp	gatz
gai	harri
gafa	harea
görh	hautz
ö	lur
gaol	hodei
ezö	laino
e	zeru
nej	haize
gmoe	elur
üraol	izotz
earroa	erre
ao	su
afoa	errauts
ürrai	bide
brö	mendi
au	gorri
ea	berde, orlegi
ou	hori
oe	zuri
oa	beltz
egoa	gau
egoe	egun
uru	urte
gopl	bete
nala	berri
gan	zahar
gë	on
gy	txar
gydr	ustel
gehr	biribil
gagaras	zorrotz
gësl	kamuts
gü	busti, heze
dry	lehor, siku
ord	zuzen
odo	gertu
odlo	urruti, urrun
orf	ezker
oko	-(e)an
opo	-(e)an
obo	-(r)ekin
oco	eta
mo	ba-
zogo	-elako
uo	izen

Sailkapena

Arahau ez dago philum indoeuroparraren barruan sailkatuta eta Europako mendebaldean izan zen hizkuntza-familia baten azken arrastotzat hartzen da.

Arahauk baditu ezaugarri urri batzuk (hizkuntza indoeuroparrekin alderatuz). Lehenbizi, bere morfologia eransgarria (aglutinantea), hitza osatzeko modua, hitz barneko zatiak (morfema) “itsasten” dira elkarrekin, funtsezko aldaketarik jasan gabe, eta gainera esangura gramatikal bakoitzak (adibidez, kasua eta numeroa izenetan, denbora, pertsona eta numeroa aditzetan) badu bere morfema propioa. Arahauk badauka kasu ergatiboa eta aktiboa. Arahauk hitzak sortzen ditu batez ere bi sistemen arabera: konposaketa eta eratorpena. Eratorpena, maileguak eta konposaketaren batera, lexikoa sortzeko metodorik errazenetako eta eraginkorrenetako bat da. Arahaun atzizki lexiko ugari daude eta honek baimentzen du nukleo beretik hainbat esanahi desberdin ateratzea, baita kategoria sintaktikoa aldatzea ere.

Arahaun badaude atzizki desberdinak, izen-sintagma barruan izenaren funtzioa adierazten dutenak. Hizkuntzak, beraz, erabiltzen ditu atzizkiak, preposizioen ordez. Atziki hauek zuzen itsasten zaizkio sintagmari, behin baino ez dira erabiltzen, ez sintagma horretako elementu bakoitzean.

Arahauk euskararekin kointzidentzia du.

Arahau-euskara (kointzidentziak):

uru urte

bra buru

ü ur

ai harri

rpa tripa

harg hiru

ho hau

udr sudur

hre hil

boor denbora

door diru

ahoa (gizon+beltz) ohoin

esanr (egin+aho) esan

uze uso

egoa (zeru+beltz) gau

egoe (zeru+zuri) egun

suu zu

arg hark

kuräs zakur

ar ar

arh erhi

arrajba arreba

trü trumoi

arka hanka

azarma aztarna

hils hil

häcänärmä (zortzi+oin+intsektu) armiarma

Eredua

Gure Aita euskaraz:

Gure Aita, Zeruetan zaudena,

santu izan bedi zure izena.

Etor bedi zure erreinua.

Egin bedi zure nahia

zeruan bezala lurrean ere.

Emaguzu gaur egun honetako ogia.

Barkatu gure zorrak

geuk ere gure zordunei barkatzen diegun bezala.

Eta ez gu tentaldira eraman

baina atera gaitzazu gaitzetik.

Gure Aita arahauz:

Ëttange msuohusoer

Msfarfésarkv músgausaskecö

Soisiragsaguastaa coezetlo cosareasguoastaa

Ctaarë’skuoastaa. Coslavadorfaat

Nsaulsyrtaakl marcozusfarfsopl.

Zenbakia

arg — 1	ha — 2
harg — 3	haca — 4
ard — 5	ardarg — 6
hard — 7	hacana — 8
blarg — 9	arf — 10
arh — 11	harf — 12
hargarf — 13	hacarf — 14
rza — 15	arl — 16
arlarg — 17	harl — 18
blarm — 19	rka — 20
rpa — 21	rpaj — 22

arfark — 30	harka — 40
harkaarf — 50	harkab — 60
rkablarf — 70	hacark — 80
rfabl — 90	ar — 100
hargurs — 3000	urs — 1000
ardar — 500	hacar — 400

Erreferentziak

↑ Arahau-Euskal teoria

Kanpo estekak

[1] Arahau-Euskal teoria

[1]