Elkarrekintza nuklear bortitz: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

12:28, 12 abuztua 2020ko berrikusketa

Lau funtsezko elkarreraginak azaltzen dituen koadroa.

Fisika nuklearrean eta partikulen fisikan, elkarrekintza nuklear bortitza da atomoaren barneko nukleoien arteko indar nuklear bortitza sortzen duen mekanismoa, eta ezagutzen diren lau oinarrizko elkarrekintzetako bat da, elektromagnetismoa, elkarrekintza ahula eta grabitazioarekin batera.

Oso irismen laburrekoa da ( $10^{-15}{\text{ m}}$ inguru, hots, femtometro bat), baina elkarrekintza nuklear bortitza elkarrekintza elektromagnetikoa baino $137$ aldiz sendoagoa da, elkarrekintza ahula baino $10^{13}$ aldiz handiagoa, eta grabitazioa baino $10^{38}$ aldiz handiagoa.

Indar nuklear bortitzak elkarrekin eusten die materiaren oinarrizko partikulei; hain zuzen, indar nuklear bortitzak elkarrekin biltzen ditu neutroiak eta protoiak nukleo atomikoetan.

Historia

1970eko hamarkada baino lehen protoia eta neutroia funtsezko partikulak zirela uste zen. Garai hartan, elkarrekintza bortiz esaera gaur egun indar nuklear edo hondarreko elkarrekintza bortitzari erreferentzia egiten zion.

Garai haietan eginiko esperimentuetan ikus zitekeena indar horrek nukleoaren osagaien gainean zituen efektuak ziren, hadroiengan, hauek barioiak zein mesoiak izan, lana egiten duen elkarrekintza bortitzaren hondarreko efektuak.

Elkarrekintza bortitz hau modu teorikoan proposatu zen nukleoaren barnean existitzen zela ezagutzen zen indar elektromagnetikoa konpentsatzeko, nukleoa karga elektriko positiboa zuten protoiz eta karga elektrikorik gabeko neutroiz osatua zegoela aurkitu zenean. Bere iritsiera nukleoaren erradioa baino handiagoa ezin zitekeela izan proposatu zen, gertuko beste nukleo batzuek nabari ez zezaten, iritsiera handiagoa izango balu unibertsoko nukleo guztiak masa nuklearrezko konglomeratu handi bat osatzeko kolapsatuko baitziren. Garai hartan elkarrekintza bortitz deitu zen.

1963an quarkak aurkitu ondoren zientzialariek teoria indar honek bere lana protoiak eta neutroiak osatzen zituzten gluoi eta quarken gainean egin zezan egokitu zuten. Beranduago zenbait denboraz hondarrezko elkarrekintza bortitz aurretik elkarrekintza bortitz bezala ezagutzen zena deitua izan zen, elkarrekintza indartsu berria kolore indarra deituz.

Erreferentziak

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q11415
Multimedia: Strong nuclear force / Q11415

@@ 2. lerroa: / 2. lerroa: @@
 {{HezkuntzaPrograma|Fisika eta Kimika}}
 [[Fitxategi:Fuerzas.png|thumb|250px|Lau funtsezko elkarreraginak azaltzen dituen koadroa.]]
+Fisika nuklearrean eta partikulen fisikan, '''elkarrekintza nuklear bortitza''' da atomoaren barneko nukleoien arteko '''indar nuklear bortitza''' sortzen duen mekanismoa, eta ezagutzen diren lau [[Oinarrizko elkarrekintza|oinarrizko elkarrekintzetako bat]] da, [[Elektromagnetismo|elektromagnetismoa]], [[Elkarrekintza ahul|elkarrekintza ahula]] eta [[Grabitazio|grabitazioa]]<nowiki/>rekin batera.
-'''Elkarrekintza nuklear bortitza''' edo '''indar nuklear bortitza''' [[fisika]]ren [[eredu estandar]]rak partikula ezagunen artean dauden elkarrekintzak azaltzeko ezartzen dituen [[Oinarrizko elkarrekintzak|oinarrizko lau elkarrekintzetako]] bat da.
+Oso irismen laburrekoa da (<math>10^{-15} \text { m}</math> inguru, hots, [[femtometro]] bat), baina elkarrekintza nuklear bortitza elkarrekintza elektromagnetikoa baino <math>137</math> aldiz sendoagoa da, elkarrekintza ahula baino <math>10^{13}</math> aldiz handiagoa, eta grabitazioa baino <math>10^{38}</math> aldiz handiagoa.
-Elkarrekintza honek [[atomo nukleo|nukleo atomikoaren]] barnean dauden [[nukleoi]]ak ([[protoi]]ak eta [[neutroi]]ak) elkartuta mantentzen ditu, [[karga elektriko]] positiboa duten protoien arteko banaketa elektromagnetikoa gaindituz eta karga elektrikorik ez duten neutroiak euren artean eta protoiei elkartuta mantentzea eraginez.
+Indar nuklear bortitzak elkarrekin eusten die materiaren oinarrizko partikulei; hain zuzen, indar nuklear bortitzak elkarrekin biltzen ditu [[neutroi]]<nowiki/>ak eta [[protoi]]<nowiki/>ak [[Atomo nukleo|nukleo atomiko]]<nowiki/>etan.
-Elkarrekintza honen efektuak oso distantzia txikietan soilik nabari daitezke, ([[femtometro]] 1 baino gutxiagoko distantzian) nukleo atomikoen tamainakoak eta femtometro 1 baino gehiagoko distantzietan ez da nabaritzen. Ezaugarri hau ''iritsiera laburrekoa'' izatea bezala ezagutzen da, [[grabitazio|grabitatea]] eta [[erradiazio elektromagnetiko|elektromagnetismoarekin]] gertatzen denaren aurkakoa, ''iritsiera luzekoak'' direnak (benetan, hauen iritsiera mugagabea da).
 == Historia ==