Kiruna

Kiruna; Kiruna; Giron; Kiiruna; Kieruna
	urban area in Sweden (en)
	Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Suedia
Konderria	Norrbotten
Izen ofiziala	Kiruna
Jatorrizko izena	Kiruna; Giron; Kiiruna; Kieruna
Geografia
Koordenatuak	67°50′56″N 20°18′10″E / 67.8489°N 20.3028°E
Azalera	16,53 km²
Altuera	550 m eta 579 m
Demografia
Biztanleria	17.513 (2020ko abenduaren 31); 852 (2019)
Dentsitatea	1,1 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1900eko apirilaren 27a
Telefono aurrizkia	0980
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Rustavi eta Narvik
	http://www.kiruna.se/

Kiruna (Iparraldeko samieraz: Giron, finlandieraz: Kiiruna) Suediako iparraldeko udalerria da, Norrbottengo konderriko hiria. 2010eko erroldaren arabera 18.148 biztanle ditu.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Indusketa arkeologikoek erakutsi dute duela 6.000 urtetik hona populatua izan dela Kiruna ingurua.

Mendeetan zehar Sami etniak burdina bazela jakin izan du Kiirunavaara eta Luossavaara mendietan eta 1736an Anders Hackzell-ek kartografiatzerakoan suediar monarken izenak eman zizkien, Fredriks berg eta Berget Ulrika Eleonora. Dena dela hain toki urruna izanik ez ziren meategiak ireki XIX menderarte. Haiseran elur-oreinak eta zaldiak erabili zituzten burdina garraiatzeko baina 1888an Malmbergetera (80 kilometro hegoaldera) eta 1898an aipaturiko bi muinoetara trenbidea eraiki zen eta meagintzak garrantzia handia hartu zuen.

Hiria berehala hazi zen eta Per Olof Hallman eta Gustaf Wickman-ek herria diseinatzeko enkargua hartu zuten. Kiruna izena ipini zioten Kiirunavaara ondoan zegoelako eta izena laburtu zuten Suediarrentzako ere erraza izan zedin. 1912an eliza eraiki zuten eta 1907an meategiak eta hiria elkartzen zituen tranbia eraiki zen, munduan iparralderen dagoena.

Kirunak 1948an lortu zituen "hiri eskubideak" eta 1953an berrizte lan izugarria egin zuen, XX mende hasierako etxeak bota eta berriak eraikiz. 1966an Esrange Space Center ezarri zen bertan. Gaur egun Europako Espazio Agentziak kudeatzen du eta helburu zientifikoak dituzten satelitean jaurtitzen dira bertatik.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kiruna Suediaren iparraldean kokaturik dago, Zirkulu polar artikotik 145 kilometro iparraldera. Haukavaara muinoan (530m) dago alde zaharra eta bi ibaiek inguratzen dute, iparraldean Torneälven ibaiak (Suediako bigarren luzeena) eta hegoaldean Kalix ibaiak. Torneälven ibaiak Luossajärvi aintzira zeharkatzen du hiria pasa berritan. Kirunak inguruan dituen Kiirunavaara eta Luossavaara mendietan burdin mea atera izan da historikoki.

Kirunatik 75 kilometrora Kebnekaise mendia dago, 2.099 metroko garaierarekin Suediako altuena dena, eta hiritik ikus daiteke.

Kiruna udalerriak berak Norvegia eta Finlandiarekin egiten du muga.

Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datu klimatikoak (Kiruna (temperatures 2002-2015; extremes since 1901; precipitation & sunshine 1961-1990))
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	7.3	7.3	11.3	15.2	27.0	29.8	31.6	28.4	23.3	16.1	9.2	8.0	31.6
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	-9.0	-7.2	-1.7	4.1	10.0	15.5	19.3	17.0	10.8	2.8	-3.5	-6.3	4.3
Batez besteko tenperatura (ºC)	-13.8	-12.2	-6.7	-0.7	5.2	10.1	14.2	11.8	5.5	-0.7	-7.6	-11.0	-0.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-18.6	-17.3	-12.7	-5.5	0.5	5.7	9.1	6.7	2.2	-4.2	-11.8	-15.7	-5.1
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-43.3	-42.3	-36.8	-31.1	-21.0	-5.8	-1.8	-4.0	-11.8	-28.8	-34.6	-38.0	-43.3
Pilatutako prezipitazioa (mm)	30.1	25.4	26.2	26.9	33.6	48.5	86.1	73.6	49.3	47.0	41.5	34.0	522.1
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	17	14	14	13	12	13	16	17	15	16	16	17	192
Eguzki orduak	5	62	139	183	232	266	243	159	110	67	18	0	1484
Iturria: Swedish Meteorological and Hydrological Institute ^[1]^[2]^[3] 2016-04-07

Turismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1970an Izotzezko hotela (IceHotel) ireki zuten bertan eta dagoeneko Kirunaren turismogune nagusia bihurtu da.

Bestalde Europan populatu gabeko eremu handienaren atea da Kiruna. Abisko Parke Nazionala edo Kebnekaise mendia bisitatzeko toki aproposa bihurtu da. Ur kirolak ere egin daitezke inguruko ibai eta aintziretan.