Errota

Errota, eihera (Ipar Euskal Herrian eta Nafarroa Garaiko iparraldeko hainbat eskualdetan) edo bolua (Bizkaian eta Gipuzkoa mendebaldean) material solidoak zati txikietan ehotzeko funtzioa duen tresna da. Errota mota asko daude, eta haietan prozesatzen diren materialak ere askotarikoak dira. Historikoki, errotak mugiarazteko indarra eskulana, animalien indarra, haizea (haize-errotak) edo ura (ur-errota) izan dira. Gaur egun, elektrizitatea ere erabiltzen da.

Birrintzea gerta dadin, materialak beren egituran ildaskak sortzen dituzten eta beren barneko loturak hausten dituzten indar mekanikoen eraginpean jartzen dira. Ehotzearen ondoren, solidoaren egoera aldatu egiten da aleen tamainari, garauen kokapenari eta garauen formari dagokionez.

Ehotzeak hurrengo erabilerak izan ditzake:

Solido baten azalera handitzea.
Ale tamaina jakin bat duen solidoa sortzea.
Baliabideak ore bihurtzea.

Errotaren funtsezko osagaiak errotarri higigaitz bat eta haren gainean kokatutako eta indarraren bidez birarazten den beste errotarri bat dira. Hedaduraz, delako tresna dagoen etxea ere bada.

Historia

Errota oso antzinako tresna da eta lotura handia izan du nekazaritzaren garapenarekin. Lehenengo errotak eskuzko errotarriak ziren eta alea ehotzeko erabiltzen ziren historiaurrean. Aurrez alea eskuz txikitzen zuten eta aurrerapen garrantzitsua ekarri zuten errotek^[1].

Euskal Herriko lehenengo errotak

Euskal Herrira Neolito garaian iritsi ziren lehenengo errotak. Eskuz manipulatzen ziren errotarriak ziren. Erdi Aroan, ur-errota mekanikoak garatu ziren teknologia berriei esker. Ur-errotak ibaietako uraren indarra erabiltzen zuten ehotze prozesua azkartuz eta eraginkorrago bilakatuz. Nekazaritzan iraultza ekarri zuten, lan fisikoa murriztu zen ekoizpena handituz^[2].

Erdi Aroa

Erdi Aroan errotek eragin handia zuten gizartean eta garrantzi ekonomiko eta sozial handia zuten. Elizak edota nobleziak kontrolatutako tresnak ziren. Hauek erabiltzeagatik zergak ordaintzen zituzten nekazariek. Euskal Herriko landa eremuan errota txiki ugari zeuden eta ur-errotak nagusitzen ziren^[3].

Industria Iraultza

Industria Iraultzaren ondorioz, erroten erabileraren aldaketa etorri zen. Makineria berria eta energia iturri desberdinak agertzearekin batera, errota tradizional hauek nagusitasuna galduz joan ziren erabilera gutxituz^[4].

Garai horretako zenbait errota mantendu egiten dira oraindik eta gaur egun ondare kultural eta historiko gisa gordetzen dira^[3]. Hala ere, errota batzuen antzinako teknologiak egungo beharretara egokitu dira eta energia berriztagarria sortzeko erabiltzen dira.

Errota motak

Mota askotako errotak daude erabilitako energia iturriaren arabera eta funtzioaren arabera banatzen direnak.

Esku-errotak

Historiaurrean garatutako lehenengo errotak izan ziren. Pertsonen indarraz baliatutako tresnak dira.

Animalien indarrez mugitutako errotak

Errota hauek abereen indarra erabiliz funtzionatzen zuten. Nekazaritza eta produkzio prozesuetarako erabiltzen ziren.

Ur-errotak

Ur-errota hauek uraren indarra erabiltzen dute. Ibaiko edo ur-jauzi baten energia potentziala erabiliz errotarriak mugiaraztea lortzen da. Nekazaritza eta artisautza lanetarako erabili izan da.

Haize errotak

Haize errotek haizearen indarra erabiltzen dute. Haize fluxuek palak mugitzean mugimendu hori mekanismoetara bideratzen da. Ura mugatua zen lekuetan erabiltzen zen gehien. Gaur egungo haize-turbinek errota hauen mekanismoan oinarritutako teknologia berritua erabiltzen dute.

Lurrun-errotak

Industria Iraultzaren ondorioz, errotetan lurrun-makinak erabiltzen hasi ziren. Lurrunaren indarra energia mekaniko bihurtuz, ehotze prozesua azkartzen zen.

Funtzionamendua

Erroten funtzionamendua oinarrizko printzipio fisiko batzuetan oinarritzen da. Energia iturri natural batean baliatzen da (haizea, ura, animalien indarra edo eskulana) eta hori mugimendu mekaniko bihurtzen du. Mekanismo sinple batzuen bidez burutzen da prozesu hori.

Lehenengo energia biltzen da, horretarako, energia iturri natural horietaz baliatuz, ura edo haizea bildu edota indarra erabiltzen da. Energia horrek mugimendu bat sortzen du eta engranaje eta ardatz deituriko gurpilen bidez mugimendu hori errotarrietara bideratzen da.

Bi errotarri egon ohi dira, estatikoa eta birakaria. Errotarriak mugitzen hastean hauen arteko marruskadarekin alea txikitzen da irina edo antzeko produktuak sortuz.

Garapena

Denboran zehar erroten funtzionamendua aldatuz joan da eta bilakaera nabarmena izan du. Mekanismo hauek konplexuago bihurtzen joan dira, lanaren efizientzia handituz. Horrela, erroten erabilera tradizionala murriztu egin zen.

Gaur egun, teknologia berriak erabiltzen dira errotetan^[4]. Horrela, haize-turbinak edota hidroelektrizitate zentralak erroten mekanismoetan oinarrituta daude eta horiek erabiltzen dituzte energia sortzeko.

Erreferentziak

↑ Erroten jatorria eta historia. .
↑ Errotak. .
↑ ^a ^b Gipuzkoako erroten galerari iraun dion ondarea. argia 2020/3/16.
↑ ^a ^b (Gaztelaniaz) ¿Cómo funcionan los molinos?. .

Bibliografia

Aguirre Sorondo, Antxon: "Nuestros molinos". Altza, hautsa kenduz- X 11. 157-166 or.
Aguirre Sorondo, Antxon: Tratado de Molinología: Los molinos de Guipúzcoa. Colección Barandiarán, 3. Donostia. Eusko Ikaskuntza. 1988. ISBN: 9788486240660
Aguirre Sorondo, Antxon: "Molinos de viento en el País Vasco". Eusko News& Media, 255. 2004/05/21-28. ISSn: 1139-3629

Ikus, gainera

Aerosorgailu

Kanpo estekak

Datuak: Q44494
Multimedia: Mills / Q44494

[1] Erroten jatorria eta historia. .

[2] Errotak. .

[:0-3] Gipuzkoako erroten galerari iraun dion ondarea. argia 2020/3/16.

[:1-4] (Gaztelaniaz) ¿Cómo funcionan los molinos?. .

[1]

[2]

[3]

[4]