Fournierreko emakume kartagileak

Aldatu loturak
Wikipedia, Entziklopedia askea
Fournierreko emakume kartagileak, 1928an

Fournierreko emakume kartagileak (Gasteiz, XIX. mendearen amaieratik XX. mendera) Heraclio Fournier Gonzálezek sortutako Gasteizko karta fabrikan lan egin zuten emakumeak izan ziren.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Fournier lantegiaren hegoaldea

Emakume kartagileek paper garrantzitsua izan zuten Naipes Heraclio Fournier fabrikan. Heraclio Fournier Gasteizko inprimategian hasi zen, lehenbizi bere emazte Nieves Partearroyoren laguntzarekin, eta, gero, emakumeak kontratatu zituen bere tailerrean, hiriko lehen fabrika handienetako bat bihurtu baitzen.[1] Nahiz eta garai hartan gizarteak ez zuen ondo hartzen emakumeen lana industrian, Gasteizko kasua oso bestelakoa izan zen, eta 'gasteiztarren sinbolo' izan ziren.[2]

XIX. mendearen bukaeratik, fabrikan presentzia nagusia izan zuen zenbait unetan.[3] 1896an, fabrikan 100 langile baino gehiago zeudenean, ohikoa zen 'portaera onagatik nabarmentzen ziren' operariei jantziak eta beste objektu batzuk ematea inauteri-egunetarako.[4] 1948an 325 emakumek egiten zuten lan enpresan. Ekonomatua, gaixotasun-asegurua eta oporraldi ordainduak zituzten gaixoek eta zaharrek.[5]

Gehienak “emakumeen lanbide osagarriak” izeneko kategoria zuten. Kualifikatu gabeko eta beste langile batzuenak baino gutxiago ordaindutako lanak ziren, baina haien oihartzunak 'naipero/naipera' lanbidea Espainiako Errege Akademiaren hiztegian sartzea ekarri zuen 1925eko edizioan. [6]

Heraclio Fournier karta-fabrika

Euren ardurapean zeuden kartak inprimatu aurreko eta ondorengo ia lan guztiak: kartoi meheko orriak inprimatu aurretik eta ondoren berrikustea, bernizatzea, ebakitzea, kutxatilak egitea, karta-sortak berrikustea eta paketatzea. Kartagile horietako asko, 'hautatzaileak', kartak banan-banan aztertzeaz arduratzen ziren, produktuaren kalitatea bermatzeko.[1]

XX. mendean zehar, langile horiek enpresako beste arlo batzuetan hasi ziren lanean, eta maila profesionalean gora egin zuten. 1920ko hamarkadan, adibidez, administrazio-lanak egiten hasi ziren, eta mendearen erdialderako bazeuden laborategi kimikoan, proiektuen marrazkilarien atalean edo fotokonposizioaren arloan. Mendea makinistak ere izaten amaitu zuten. [6]

Fournier karta fabrikak gizarte-gatazka gutxi izan zituen historikoki, eta XIX. mendearen amaierako edo XX. mendeko lan-mugimenduek oihartzun eskasa izan zuten enpresan. Hala ere, kartagile batzuek parte hartu zuten mobilizazio horietan, soldata igoeraren alde eta zuzendaritzak ezarritako diziplina eta kontrol neurrien kontra.

XX. mendearen bigarren erdian, emakume langilearen eredua eta haren identitatea finkatu zirenean, emakume kartagileek enpresa barruan jasaten zuten lan-bereizkeria salatzen hasi ziren, bai soldaten arloan, bai igoeren eta kategorien arloan. Soldata handiagoa eskatzen zuten egindako lanagatik eta igotzeko, lan kualifikatuago batean lan egiteko aukera handiagoa izatea. emakume kartagile kopuru handi bat mugimendu feministara hurbildu zen eta martxoaren 8a, Emakume Langilearen Nazioarteko Eguna, ospatu zuten. [6]

Musika herrikoiko erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Alfredo Donnayren kantutegi herrikoiak 1918ko Gasteizko Inauterietan “Los modernos amos de casa” konpartsak kantatutako kopla batzuk bildu zituen. Horietan, emakume kartagileek Gasteizko industrian emakumearen parte-hartzean duten garrantzia aipatzen da:

[7] Antes no había en Vitoria / más mujeres trabajando / que saqueras y naiperas / del Carmelo, y Casa Alfaro. / Hoy tenemos charoleras, / y otros oficios también, / y muy pronto las veremos / fogoneras en el tren. / Si a esto no hallamos remedio,/ los hombres, que hacer tendremos,/ de maridas en las casas / al cuidado de los pucheros/ y con nuestros capacillos/ tendremos que ir a comprar/ los sagrados menesteres/ para poder manducar... (Lehen Gasteizen ez zegoen emakume gehiago lanean / araka eta naiperak / el Carmelo, eta Casa Alfaro. / Gaur txarolerak eta / edo beste lanbide batzuk ere baditugu, eta laster ikusiko ditugu / fogonerak trenean. / Horri konponbiderik aurkitzen ez badiogu,/ gizonak zer egingo dugun,/ etxean zorabiatzea / lapikoak zaintzea/ eta gure gaitasunekin/ erostera joan beharko dugu / menester sakratuak/ manduzatu ahal izateko...) [6]

Aintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Karta jokoa, XIX. mendea

2021ean "Emakume kartagileak. Memoria bizia" izeneko erakusketa, 2020an Naipes Heraclio Fournier enpresaren 150. urteurrena ospatzeko.[8][9] Arabako Fournier Karta Museoak antolatu zuen erakusketa, Aritza Sáenz del Castillorekin batera. Azken hori izan zen historian, enpresan garatutako lanetan eta langile horien gizarte-izaeran egindako ikerketaren egilea.[2][10][11]

Liburu eta erakusketa gisa egindako aldarrikapen horien ondorioz, Gasteizko Udalak, 2022an, "Emakume kartagileen plaza" hiriko kale izendegian sartzea erabaki zuen,[12] eta espazio publiko bat eskaini zien Heraclio Fournierren karta lantegiko langileei, gizonek beste era batera tratatzeagatik jasan zuten genero-aldea aintzatesteko;[13] eta beren lana eskertzeko, familiak aurrera atera eta hiriaren izena mundu osoan karten bidez eraman baitzuten. [14]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b «Naiperas, las obreras que estaban detrás de las cartas de la baraja» Yorokobu 2022-03-08.
  2. ↑ a b González, Carlos. (24 de marzo de 2021). «Las naiperas, "símbolo del vitorianismo"» noticiasdealava.eus.
  3. ↑ «La industria en Álava» La Libertad 1/4/1892.
  4. ↑ «Una fábrica modelo» El Diario de Álava 1/2/1896.
  5. ↑ Lasarte, Francisco Javier. (Agosto 1948). «No es un castillo de naipes. La empresa Fournier juega limpio a las cartas.» ¡Tú! Órgano de los Obreros de Acción Católica.
  6. ↑ a b c d Sáenz del Castillo 2021.
  7. ↑ Sáenz del Castillo 2021, 30 orr. .
  8. ↑ Arabako Fournier Karta Museoa. (2021). "Emakume kartagileak. Memoria bizia". .
  9. ↑ «'Emakume kartagileak. Memoria bizia'» www.sarea.euskadi.eus 2021-03-29.
  10. ↑ «Ellas rompieron la baraja» El Correo 2021-03-24.
  11. ↑ Verdasco, Álvaro Díaz. (2021-09-15). «Homenaje a las 'Naiperas' de Fournier» Gasteiz Hoy.
  12. ↑ Gasteizek aurrera jarraitzen du kale-izendegi berdinzaleagoa bat osatzeko konpromisoan, emakumeei 9 espazio gehiago eskainiz « Prentsa oharrak. (Noiz kontsultatua: 2023-10-11).
  13. ↑ Alava, Noticias de. «Con 'M' de mujer» www.noticiasdealava.eus.
  14. ↑ «Vitoria añade nueve mujeres al callejero • GasteizBerri.com» GasteizBerri.com 2022-02-25.

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Sáenz del Castillo Velasco, Aritza (2021). La historia de las naiperas de Heraclio Fournier. Expresión de una memoria viva. Vitoria-Gasteiz: Arabako Foru Aldundia. ISBN 978-84-7821-963-6. 

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Fournierreko_emakume_kartagileak&oldid=9426905"(e)tik eskuratuta