Japoniako enperadorea

Japoniako enperadorea (天皇 tennō^?, lit., «subirano zerutarra») Estatuaren buruzagia eta konstituzionalki Japoniako nazioa eta herriaren batasuna bezala aitortutako sinboloa da. Japoniar familia inperialaren burua da, Japoniako errege-familia, hots. Gaur egungo enperadorea Naruhito da, 2019tik bizitza guztirako.

Japoniako enperadorearen zeregina XX. mendearen erdialdera arte botere sinboliko altuak zeuzkan maila handiko elizgizon baten eta benetako gobernari inperial baten artean zebilen. Kultu inperial bat egon zen (Arahitogami) non tennō-a gizonen eta dibinitatearen arteko bitartekari zen apaiz nagusitzat hartzen zuten, jainko japoniarrekin lotura hurbila zeukaten eta (herentzia lotura). Indarkeria eta operazio militarrak tennō-ren funtzioarekin bateraezinatzat hartu dira 14 mendeetan zehar. Horregatik, monarka japoniarrak ez dira komandante militar bezala aritu, Mendebaldean ez bezala. Enperadorearen zeregin nagusia azken gehiengo mila urteetan zehar normalean boterean kokatuta daudenei soilik baimena edo legitimitatea ematea. XIX. mendearen erditik, enperadorearen bizileku ofiziala Kōkyo-ko gaztelua da, Tokioren erdialdean kokatuta. Lehen, enperadoreak Kioton bizi izan ziren.

Japoniaren konstituzio berripean, enperadoreak figura zeremoniala eta sinboliko batean bilakatu da, monarkia konstituzionalaren Estatu buruzagi baten zeregin antzekoak dituena (Japoniako Politika ikusi), baita arbitraje botere garrantzitsuenak eta Estatuaren ordezkaritza internazioala ere. Hala ere, konstituzio japoniarrak gobernuaren burutza espresuki lehenengo ministroari egokitzen dio.

Instituzio inperialari dagokion hainbat datu eta data historialari japoniarren arteko auziak dira. Japoniako enperadoreen zerrendan aipatzen diren enperadore asko oso goiz hil ziren eta ezin da, benetan, “gobernatu” zutela kontsideratu. Beste batzuek ez zuten errekonozimendurik jaso euren aurretikoek, monastegi batera erretiratu arren, euren influentzia gauzatzen jarraitu zutelako. Prozesu horri “erretiratutako gobernua” deritzo. Hala eta guztiz ere, garrantzitsua da zerrenda ofizial osoa mantentzea, izan ere, historia japoniarrean datazioa egiteko modurik ohikoena (baita gaur egun ere) enperadoreen erreinaldiak ikertuz da.

Historia

Enperadorea iraganarekin jarraitutasunaren sinboloa izan den arren, Japoniako enperadoreak eragindako boterearen maila asko aldatu da historia japoniarran zehar.

Jatorria

Gogoan hartzen da Kojikin eta Nihon Shokin erregistratutako lehenengo enperadoreek, hala nola Jimmu enperadoreak, zeina lehenengo enperadore gisa hartu den hainbatetan, ez dutela sinesgarritasun historikoa. Historiagileek historikoki existitu den lehenengo monarka Ojin enperadorea izan zela diote, gaur egun enperadore deitzen dena eta hainbat lekutan 15. enperadore gisa hartu izan dena, baina bere erregealdia zehaztugabea da (ustez k.o. IV. amaieran, edota k.o. V . hasieran). Esan daiteke dinastia 1500 urtetan zehar jarraia izan dela.

Bere aldetik, titulu inperiala ez zen formalki Tenno izendatu VII. mendeko Taika Erreformara arte. Horren aurretiko agintariak Sumera no mikoto edo Ō-kimi deitzen ziren. 天皇 (Tenno) karakterea, zeina txinatarrean oinarrituta dagoena 天帝 (Tiandí, esanahi bera duena), aurreko mendeetan erabilia izan zen.

Komenturatutako enperadoreak noizean behin gatazkan egon dira enperadore urgazle ofizialekin. Adibide nabarmen bat 1156ko Hogen matxinada da, non Sutoku enperadore-ohia Go-Shirakawa enperadoreari boterea kentzen saiatu zen. Beste adibide batzuk 1221eko Go-Toba enperadorearen matxinada Shogunato Kamakuraren aurka edo 1336ko Kenmu Berrezartzea Go-daigo enperadorearen menpean dira. Horiek argi erakusten dute Etxe Inperiala eta Japoniako gobernu militarren artean gertatu den boterekiko borroka.

Lurralde arazoak

Azken mendeetara arte Japoniak ez zituen urruneko hainbat zonalde desberdin bere gaur egungo lurraldean txertatu. Nippon izena ez zen erabiltzen hasi gaur egungo inperial leinua hasi baino mende batzuk eta ondoren. Gobernu zentralizatua Shotoku printzearen garaiaren baino pixka bat lehenago agertzen hasi zen. Enperadorea beneratzen zen harmonia jainkoitiar gisa ikusten zen estatuaren administrazioaren burua baino. Japonian gizon handizaleentzat betidanik erraza izan da beraien boterea mantentzea, beraien estatusa ez zelako enperadorearekin kontraesaten. Parlamentarismoak gaur egun jasotzen du baterako existentzia hori enperadoreak zuena hainbat shogunekin, guda-gizonak, zuzendariak, zaindariak, etab. Esan dezakegu akats bat dela “enperadore” gisa tennō hitza itzultzea, ez duelako bere zeregina modu zehatzean definitzea lortzen, konparatzen badugu termino inperialarekin zentzu okzidentalean.

Historikoki, tennō titulua japonieran ez zuten inoiz lurraldeko izendatze izan, monarka europarrekin gertatzen zenaren aurka. Enperadorearen posizioa lurraldekoarekiko fenomeno independentea da - enperadorea enperadorea da, probintzia bakarrean jarraitzaileak izan arren (batzuetan iparraldeko eta hegoaldeko gorteekin gertatu zen moduan).

Shogunak

1100 amaieratik 1867ra, benetazko boterea shōgunen eskuetan egon zen. Haien autoritatea teorian zuzenki enperadoretik zetorren. Esploratzaile portugaldarrak Japoniara ailegatu ziren lehen aldian (“Nanbanaldia” ikusi), enperadore eta shogunen arteko harremana aita santua (jatorri jankoitiarra, baina botere politiko gutxirekin) eta erregearena (lurrekoa, baina botere politiko handiarekin) bezala ikusten zuten, hori neurri batean gezurra izan arren. Enperadorea bezala, apaiz nagusiak historian zehar botere maila ezberdinak erabili baituzte.

Meiji Berrezartzea

Meiji Berrezartzea, berez, iraultza mota bat izan zen, Satsuma eta Choshuko jabetzako lurrak elkartuz Tokugawa shogunerriarekin amaitzeko. Meiji enperadorearen aita, Komei enperadorea, bere botere politiko balioztatzen hasi zuen Matthew Perry komodoroaren ontziak Edo bisitatu ostean. 1860ko hasieran, Gorte inperiala eta shogunerriaren arteko harremana drastikoki aldatu zuen. Ironikoki, Komeik shogunerriren aurka hitz egin zuen, bera eta beste noble batzuek Shogunerriaren kanpotar barbaroak botatzeko eraginkortasunik eza dela eta haserre zeudenez gero. Kontentagaitz zeuden dominioak eta rōnin “sonno, joi” edo “enperadorea errespetatu, barbaroak bota” leloen menpean elkartzen hasi ziren. Satsumak eta Choshuk iskanbila hori erabili zuten etsai historikoaren aurka mugitzeko eta garaipen militar garrantzitsu bat lortu zuten Kiotoren kanpoaldean, Tokugawaren indarren aurka. 1868an “berriztapena” inperiala aitortzen da eta shogunerriari boterea kendu zioten. Hurrengo urteetan desorden eta atsekabe nabarmena ikusiko da, noizbehinkako matxinadaz gain.

Alabaina, elite japoniarreko modernistak konturatu ziren joi-ra deitutak zeundenak surrealistak zirela. Ezin bazuten atzerritarrak kanporatu, Japonia nazio indartsu eta modernoa bilakatu behar zela ondorioztatu zuten, ekialdeko beste nazioak pairatutako patua eta umiliazioak saihesteko. Beste batzuek japoniar lurraldeak helmugetatik at zabaltzearen helburua zuten, enperadorearen loria ohoratzeko asmoz. Mendebaldeko argiteriaren idealak askoren arreta ere deitu zuten. 1889ko konstituzioaren bitartez, Japoniako enperadoreak monarka absolutu gisa eskuratutako antzinako botereen zati handi bat herriaren ordezkariei eman zizkien, hala ere, inperiorioaren agintaria izaten jarraitu zuen. Nahiz eta Europaren konstituzioetan oinarritua egon, Meiji Konstituzio berria ez zen izan askok espero zuten bezain demokratikoa. Enperadoreak “ezkutuko botereak” jaso zituen, zabalak eta lausoak, lehen ministroak eta enperadorearen inguruko presio-taldeak ere ustiatu zituztenak. 1930ean, japoniar kabinetea buruzagi militar sasifaxistak osatzen zuten eta haiek, inperioaren zabalkuntzarako ultranazionalismoa hasteko asmoz, enperadorea eta beren ustezko jainkotasuna erabili zuten. II. Mundu Gerra hasi zenean, soldaduak enperadorearengatik borrokatu eta hil egiten ziren. Alabaina, aro honetan, enperadoreak berak ez zuen agerraldirik egiten eta bere rolaren inguruko eztabaida ugari egin ziren. II. Mundu Gerraren ondorengo tradiziozko ikuskerak armadak menderatu zuela sostengatzen du, baina 1989tik argitaratutako dokumentazioan enperadoreak gerra-politikan parte-hartze aktiboagoa izan zuela aztertu zen. Oraindik Hirohitok japoniar indar-komandoan hartutako rolaren auzia jarraitzen du, bai bigarren gerra sino-japoniarrean bai Ozeano Bareko gerran.

Zeregin edo funtzioa gaur egun

Enperadorearen zeregina 1947ko Japoniako konstituzioaren lehen kapituluan zehazten da:

• Lehen artikuluak enperadorea Estatuaren sinboloa eta herriaren batasunaren sinboloa bezala definitzen du.
• Hirugarren artikulua enperadorearen ekintza guztiak Estatuaren kontuetan kabinetearen onespena behar duela dio.
• Laugarren artikulua enperadoreak gobernuarekin erlazionatutako botererik ez duela izan behar konkretuki ezartzen du
• Seigarren artikulua lehen ministroa eta Gorte gorenaren epaileen buruzagia izendatzeko boterea ematen dio enperadoreari, Dieta eta kabinetearen berrespenaren ostean, hurrenez hurren.
• Zazpigarren artikulua enperadoreari estatuburu baten hainbat ministro-funtzio tipikoak hartzeko boterea ematen dio oharpen eta kabinetearen onesperari lotuta

Beste monarka konstituzionalak ez bezala, Japoniako enperadoreak ez dauzka botere erreserbatuak.

Gaur egun, enperadoreak subirano zeremonialen rol asko estatuburu bezala burutzen ditu eta horren inguruko auzi bat piztu da. Enperadorea zentzu politiko batean benetako monarka bat den edo ez eztabaidatu da, edo soilik errepublika konstituzional parlamentarioaren barneko enperadoregai bat, aldiz. Monarkia tradizional batean, botere politikoa subiranotasun monarkikotik dator eta bere eskumen erreala hautatutako legegileek erabiltzen zuten, hitzarmen konstituzionalean ageri den moduan. Hala eta guztiz ere, eskumen erreala egon ezean, herri-subiranotasuna ezarri behar da, Japoniako Konstituzioaren lehenengo artikuluan agertzen den bezala. Beraz, enperadorea aktore politiko bat besterik ez da, Westminster sistema jarraitzen ez duen gobernu batean. Sistema horretan, pertsona batek subiranotasuna edo herri-agintaldia izan behar du estatuburua izateko. 50eko hamarkadan, politiko kontserbadoreek ahalegin handiak egin zituzten Konstituzioa zuzentzeko eta enperadorea esplizituki estatuburua izendatzeko, baina bertan behera gelditu ziren. Dena dela, enperadoreak normalean estatuburuari egokitutako funtzio diplomatiko guztiak egiten ditu eta horrelaxe aitortzen da nazioartean.

Trataera eta izena

Japoniarren enperadorearen trataera arazotsua da Japoniaren eta Mendebaldearen arteko ezberdintasun linguistikoak eta kulturalak direla eta. Japoniarrek “{izena} tennō” izendapena erabiltzen dute aurreko enperadoreei erreferentzia egiteko, eta Kinjou Heika (今上陛下) oraingo enperadorea izendatzeko. Hispaniar eta ingeles hiztunek aldaera ezberdinak erabili dituzte, hala nola “enperadore {izena}” eta, gutxiagoetan, {izena} tennō”. Haatik, sarritan ulertzen ez dena enperadoreek “{izena} tennō” izendapena hilondoan jasotzen dutela da, eta tennō hitza (enperadorea) euren izenen parte bilakatzen dela. Gaizkiulertu hori Meiji Enperadorearen geroztik gertatzen da, izan ere, gaur egun enperadoreei hil eta gero ematen dieten izena eta euren aginpean hartzen duten izena berdinak dira. Lehen, enperadore baten erreinaldia aroen segida bat izan zezakeen. “Meiji Enperadorea” bezalako terminoak, ingelesez, “Meiji aroaren enperadore” bezala ulertu behar dira, japoniarrez gaizkiulertuak sortzen direlako.

Gazteleraz, mikado terminoak (御門 edo 帝 edo みかど), “Atea” esan nahi duena, Japoniako enperadoreari erreferentzia egiteko erabiltzen zen, baina jada zaharkituta gelditu da. Japoniarrez, Japoniako enperadoreak (eta ez beste herrialdekoak) tennō (天皇) bezala ezagutzen dira. Tennō hitzak “agintari” eta “zeru” karaktereak uztartzen ditu, literalki, baina ez da jainkotasun sinbolo bat, baizik eta Ten-en erabilera (天, “zeru”) japoniarrezko hitzan txinerazko Zeruaren Mandataria kontzeptuaren egokitzapena. Horrek zeruek enperadorea izendatu dutela dakar berarekin, euren jabetzako lurrean kontu politikoak eta erlijiosoak orekatzeko bidalia izan dena.

“Enperadorea” hitzarako japonierazko bi hitz baliokide existitzen da: tennō (天皇), Japoniako enperadorea izendatzeko bereziki erabiltzen dena, eta kōtei (皇帝, enperadore txinatarrak erabilitako titulua), atzerritako enperadoreak izendatzeko erabiltzen dena. Sumeramikoto (literalki “hodeien gaineko agintari zerutarra”) antzinako japonieran ere erabilia izan zen.

Tradizionalki, japoniarrek noble bat bere izen propioarekin deitzea heziera txarra bezala ikusten dute. Ohitura hori jada ez da asko erabiltzen, baina familia inperialak oraindik zaintzen du. Tennō hil ondoren jartzen den terminoa da, aurrizki bezala, baina ez momentuan dagoen enperadoreari. Kontrara, antzinako enperadoreei erreferentzia egiterakoan euren hilondoko izena erabiltzen dute, Jimmu enperadorea, Kanmu enperadorea eta Meiji enperadorea bezala. Meiji Arotik, aroen izenak hilondoko izen gisa ere erabiltzen dira. Agindupean dagoen enperadoreak Tennō Heika (天皇陛下, literalki “Berroren Maiestatea Enperadorea” esan nahi duena) izena ia beti jasotzen du, edo seriotasun gehiagoz, Kinjō Heika (今上陛下). Beste alde batetik, hizkuntza arruntean beti Heika, Okami edo To-gin san (To-gin Kinjō-ren sinonimoa da) gisa deitzen diote. Gaur egungo enperadorea hil ondoren jasoko du bere hilondoko izendapena.

Gaur egun, ohitura hori ez da hainbeste jarduten. Gazteleraz, enperadore berriak izendatu dituzte euren izen pertsonalak erabiliz, Mendebaldeko ohiturei jarraituz. Arestian aipatu bezala, hori iraingarria da japoniarrez eta, hein handi batean, biraozkoa.

Adibidez, 1989ra arte gobernatu zuen enperadorea Hirohito izenez ezagutzen zen gaztelaniaz, baina hura hil eta gero Shōwa Tennō izendapena erabiltzen hasi ziren bai gazteleraz bai japonieraz. Alabaina, bere agindupean, ez zuten Hirohito edo Shōwa Tennō izendapenak sekula erabili. Besterik gabe, Tennō Heika izenez deitzen zioten (“Berroren Maiestatea Enperadorea” esan nahi duena).

Abdikazio inperialen kasuetan, enperadore-ohiak Daijō Tennō edo Jōkō titulua hartuko du (enperadore emeritua, Etxe Inperialerako Agentzia definizio ofizialaren aburuz), Maiestate Inperialaren tratamendua mantentzen duena bere ezkonlagunarekin batera. Aroen izenen kasuan, abdikatu duen enperadorearen aroa amaituko da eta hurrengo enperadorearena hasiko da. Akihitoren kasuan, Heisei aroa 2019ko maiatzaren 1eko eguerdian amaitu zen eta gaur egungo aroa hasi zen, Reiwa, bere semea Naruhito enperadorearen agindupean.

Tituluaren jatorria

Japoniako gobernaria ヤマト大王/大君 (yamato ōkimi, Gran Rey de Yamato), 倭王/倭国王 (waō/wakokuō, Wa-ko erregea, kanpotik erabilita), edo 治天下大王 (amenoshita shiroshimesu ōkimi edo sumera no mikoto, zeruaren azpian dena gobernatzen duen Errege Handia barne erabilera) bezala ezaguna zen VII. mendearen aurretiko iturri txinatar eta japoniarretan. Tennō hitzaren erabilerarik zaharrena egurrezko oholtxo bat zen, edo mokkan, 1998an Asuka-muran Narako prefekturan baztertuta izan zena eta enperadore Tenji eta Jitō enperatrizaren garaian datatuta. Terminoaren sarrera Japoniaren sinizazio-prozesuaren bitartez gertatu zen eta askok uste dute Japoniako gobernariek Enperadore Txinatarrekin parekatzeko egin zuten saiakera bat dela. Nabarmenki, Tianhuang (天皇), tennō-ren baliakide txinatarra, garai berdinako Enperadore Gaozang eskuratutako tituluen artean zegoen, biak aparte sortu ziren ala batak besteak eragin zuen ez jakin arren.

Ezkontza ohiturak

Historian zehar, harem-aren praktikaren alderantziz non eta ez zen emazte buruzagia onartzen eta soilik mantentzen ziren altzari-emakume sortak, enperadore japoniarrek eta nobleek emazte buruzagia izendatzen zuten.

Dinastia inperialak burutu izan zuen kontsistenteki poliginia ofiziala, eta praktika hau Taisho (1912-1926) garaian amaitu zen. Enperatrizaz aparte, enperadoreak hartu ahal zituen, eta askotan hartzen zituen bigarren ezkonlagunak (“ohelagunak”) gradu hierarkiko desberdinetakoak. Beste dinastek (shinno) ohelagunak izan zitzaketen ere. Ichijō Enperadorearen dektretu baten ondoren, enperadore batzuk bi enperatriz aldi berean izatera iritsi ziren ere (kogo eta chugu titulu separatuak erabiltzen dira kasu horretan). Poligamia honen laguntzari esker, klan inperiala ondorengotza handiagoa sortzea lortu zuen.

Dirudienez ezkontza ofizialen tradizio zaharrena dinastiaren barrukoen arteko ezkontzak ziren, baita haurriderdien artean edota osaba eta iloba artean. Ezkontza horiek burutzen ziren odol inperiala hobeto babesteko edo seme-alabak izatera behartuta zeuden bakezkoak egiteko dinastiaren bi adarren artean. Ezkontideen alabak ohelagun izaten jarraitzen zuten, Shōmu enperadoreak bere ohelaguna, Fujiwara, emazte jefa izendatu zuen arte.

Monarka japoniarrak izan dira, beste leku askotan bezala, beste nagusi boteretsuekin eta beste monarkekin aliantzen menpeko. Aliantza horietako asko ezkontzen bidez sinatzen ziren. Japoniaren bereizgarria zen ezkontza hauek laister tradizio elementu gisa erabiltzen hasi zirela eta etorkizuneko ezkontzak kontrolatzen zituen tradizioak, nahiz eta aliantza originalak bere zentzu erreala galdu izan duen. Askotan errepikatutako patroia suhi inperial bat bere aitaginarreba boteretsu ez-inperialaren influentziaren menpe egotea.

VII. eta VIII. mendeetatik aurrera, enperadoreek hartu ohi zituzten Fujiwara klaneko emakumeak bere emazte goren gisa - etorkizuneko monarken ama gertagarrienak. Hau estaltzen zuten ezkontza-tradizio gisa, bi kami-ren, Shinto jainkoen, oinordekoen artean: Amaterasu-ren ondorengoak Fujiwara-en kami familiaren oinordekoekin. Jatorriz, Fujiwarak behe-nobleziaren oinordekoak ziren. Haur inperialak erditzeak, hau da, nazio baten oinordekoak, bi adarretatik bi kami-ren ondorengoa, desiragarria zen, edo hori zirudien Fujiwara Gizonekin, zeinek ezkontza inperialek merkatutik lehentasun hau nabari zuten. Ezkontza horien atzetik printze inperial eta Fujiwara Gizon baten arteko aliantza zegoen, hau da, bere aitaginarreba edo aitonarekin, azkeneko hau printzea tronura iristeko bere baliabideekin babestuz eta gehienetan gobernua kontrolatuz. Akordio hauek regenteen (Sessho eta Kampaku) tradizioa sortu zuten, eta beraien postua soilik sekke Fujiwara gizon batek okupa zezakeen.

Aurretik, enperadoreak Soga klan gobernatzailearen emakumeekin ezkontzen ziren, eta familia inperial bereko emakumeekin, lehengusinekin eta baita ahizpekin eta haurrerdiekin ere. Ezkontza hauek aliantza edo ondorengotzarako tresna ziren: Soga gizonek printze bat beraien esanetara mantentzeaz ziurtatzen ziren, tronuan txotxongilo gisa erabili ahal izateko.

Fujiwara emakumeak askotan enperatriz izaten ohi ziren, eta bost Fujiwara familiak (Ichijo, Kuji, Nijo, Konoe eta Takatsukasa) izan ziren emaztegai inperialen iturri VIII. mendetik XIX. menderaino, baita arruntagoak ziren klan inperialaren alabak baino. Honela, Fujiwara emakumeak, normalean enperatriz eta enperadoreen amak ziren.

Meiji (1889) garaian etxe-inperialaren arauetan zehaztu zen enperadorearentzat eta oinordeko printzearentzat soilik onargarriak zirela Sekke-ren alabak, hau da, Fujiwara familiaren bost adarretako alabak, bai eta klan inperialaren alabak ere onargarriak ziren.

Bigarren Mundu Gerraren eta Japoniako 1947ko konstituzio aldaketaren ondorioz, lege hori indargabetu zuten, eta aurreko enperadorea, Akihito, izan zen mila urte baino gehiagotan onargarriak ziren emakumeetatik kanpo zegoen emakume batekin ezkondu zen lehenengo oinordeko printzea izan zen, eta gauza bera egin zuen gaur egungo Naruhito enperadoreak.

Ondorengotza

Japoniako dinastia inperialak bere posizioa “antzinako garaietatik” agintzen dutelako ideian dago oinarritua. Egia da bere jatorria denboraren lainoen artean ezkutatuta dagoela: ez dago frogarik erakusten duenik enperadore bat bera ere ez denik bere aurrekoaren ondorengoa izan, lehenengo enperadoreetaraino. Dinastiaren arbaso zahar bat, Keitai Enperadorea (K.o. 500 inguruan agertua), bere aurrekoaren ondorengoa ez zela susmatzen bada ere, tradizioak aurrekoen senide urrun gisa hartzen du. Erregistroen arabera, hark tronuan hasi zuen familia, aurreko dinastiako printzesa inperial batzuetatik (gutxienez batetik, agian gehiagotatik) dator. Kondaira horiek sortu zuten tradizioak aitapontekotzat hartutako arbaso maskulinoa bakarrik onartzea erabaki zuen, ondorengotza legitimatzeko, printzesen bidezko loturei garrantzirik eman gabe.

Mendeak lehenago, Japoniako familia inperialak bere ondorengotza-sistema berezia sortu zuen. Ez zen lehen-semeak oinarri zituen sistema bat, neurri handi batean errotazioaren araberakoa baizik. Gaur egun, Japoniak lehen-seme maskulinoan oinarritutako sistema zorrotz bat darabil – beste modu batera esanda, Lege Salikoa purua da. Sistema hori Prusiako eredua jarraituz hartu zen, Japonia berarengandik eragin handia jaso baitzuen 1870eko hamarkadan.

Lehen-seme maskulinoaren araberako oinordetza zorrotza, hala ere, zuzenean kontraesanean dago Japonian inperioaren ondorengotzari buruzko tradizio zahar askorekin.

Printzipio gidariak eta haien arteko elkarreragina nahiko konplexuak eta sofistikatuak ziruditen, batzuetan emaitza bitxi edo bereziak eraginez. Ondorengotzaren oinarrizko zenbait printzipio honako hauek dira:

• Emakumeek ondorengotza hartu zezaketen (baina izan ziren haur batzuk emakume horienak ez zirenak, eta horien aita ere ez zen etxe inperialaren patrilineala; hortaz, ez dago aurrekari argirik emakume inperial baten eta gizon ez-inperial baten seme-alabak tronura igotzea baimendu zenik, ezta debekatu zenik ere). Hala ere, emakumezkoen tronuratzea askoz ere arraroagoa zen gizonezkoena baino.
• Adopzioa posiblea zen, eta asko erabili zen ondorengotza hartzeko gai ziren oinordeko kopurua handitzeko (hala ere, haur adoptatua etxe inperialeko beste kide patrilineal baten semea izan behar zuen).
• Abdikazioa ohikoa zen, eta tronu gainean hiltzea baino maizago gertatzen zen. Garai hartan, enperadorearen eginkizun nagusia apaiz (edo jainko) moduko izatea zen, erritu ugari eta errepikakorrez betea. Hamarkada bateko zerbitzuaren ondoren, merezitako atseden bat izatea onargarritzat jotzen zen, ohorezko enperadore-ohia gisa.
• Lehen-semeen oinordetza ez zen erabiltzen – aitzitik, hasierako garaian etxe inperialak errotazio-sistema bat praktikatzen zuen. Sarri, anaia (edo arreba) zaharrenari jarraitzen zion tronuan, nahiz eta aurrekoak ondorengoak utzi. Hurrengo belaunaldiaren “txanda” aurreko belaunaldiko hainbat pertsonaren ondoren zetorren. Etxe inperialaren bi edo gehiagoko adarren artean errotazioa ohikoa zen; horrela, lehengusu (gertuko zein urruneko) batzuek elkarri jarraitzen zioten tronuan. Go-Saga enperadoreak bere bi semeen ondorengoen artean txandakatzea agindu zuen, eta sistema horrek bi mendetan iraun zuen (shogunek eragindako borrokak piztuz bi adarren artean: iparraldeko eta hegoaldeko enperadoreak). Horren amaieran, txandakatzen zirenak oso urruneko lehengusuak ziren, maskulinozko jaitsiera gradutan zenbatuta (baina etxe inperialeko kideen arteko ezkontzak ohikoak zirenez, harremana hurbilagoa izango zen gradu femeninoen arabera zenbatuko balitz). Azken 500 urteetan, hala ere, konfuzianismoaren eraginaren ondorioz seguruenik, semeen bidezko ondorengotza – beti ez, baina normalean bizirik irauten zuen seme nagusiena – izan da ohikoa.

Historikoki, Japoniako Krisantemo Tronurako ondorengotza beti izan da maskulinoaren bidezko oinordetza inperialaren barruan. Oro har, gizonezkoak izan dira enperadoreak, nahiz eta ehun enperadore maskulino baino gehiagoren artean sei emakumek enperatriz gisa gobernatu duten, zortzi alditan guztira.

Duela mila urte inguru tradizio bat hasi zen: enperadoreak nahiko gazte igo behar zuten tronura. Dinasta batek haurtzaroa gainditu ondoren, nahikotzat eta heldutzat jotzen zen. Adin-nagusitasun juridikoa ez zen ezinbesteko baldintza. Horrela, enperadore asko tronura igo dira oso gaztetatik, 6 eta 8 urte arteko haurrak izanik. Zeremonia-lanak haurren eskutik bete zitezkeela uste zen. Hamarkada bateko erregealdia zerbitzu nahikotzat jotzen zen. Haur izatea ezaugarri egokia zela uste zen: betebehar aspergarriak jasan ahal izateko, botere politikoen menpekotasuna onartzeko, eta batzuetan botere errealaren jabe ziren dinastiako kideen itzalean egoteko.

Japoniako ia enperatriz guztiak eta dozenaka enperadorek abdikatu zuten, eta euren bizitzaren gainerakoa erretiroan bizi izan zuten edo itzaletik eragina izaten jarraitu zuten. Enperadore asko nerabeak zirela abdikatu zuten. Tradizio horiek ikus daitezke Japoniako folklore, antzerki eta literaturan, baita arte-modu askotan ere, non enperadorea sarritan nerabe modura deskribatzen den edo irudikatzen den.

Meiji Berrezartzearen aurretik, Japonian zortzi tennō izan ziren, hau da, emakumezko enperadoreak, guztiak Aitaren bidezko odol-lerrotik etorritakoak. Inor ez zen enperadore baten emazte edo alargun gisa tronura igo. Hala ere, printzesa eta biloba inperialek tronua hartu ohi zuten “behin-behineko neurri” modura – gizonezko egokirik ez zegoenean edo dinastia-adarren arteko gatazkak zeudenean, konpromiso baten beharra zegoenean.

Japoniako enperatriz gehienek eta enperadore askok abdikatu zuten – enperatriz askok tronua utzi zuten haur egoki bat heldutasunera iritsi zenean. Hiru enperatriz, Suiko enperatriza, Kōgyoku enperatriza (Saimei izenez ere ezaguna) eta Jitō enperatriza, enperadore hil baten alargunak eta euren kabuz odol inperialeko printzesak ziren. Beste bat, Genmei enperatriza, printze oinordeko baten alarguna eta odol inperialeko printzesa zen. Gainerako lauak – Genshō, Kōken (Shōtoku ere deitua), Meishō eta Go-Sakuramachi enperatrizek – aurreko enperadoreen alaba ezkongabeak ziren. Emakume hauetako inork ez zen ezkondu edo seme-alabarik izan tronura igo ondoren.

1889ko Meiji Konstituzioko 2. artikuluak (Japonia Inperioaren Konstituzioa) agintzen zuen: “Tronu Inperiala gizonezko ondorengo inperialek oinordetzan hartuko dute, etxe inperialaren legearen xedapenen arabera.” 1889ko etxe inperialaren legeak oinordetza gizonezko ondorengo inperialetara mugatu zuen, eta emakumezko ondorengoak espresuki baztertu zituen. Lerro nagusian gizonik ez balego, tronua hurbileneko alboko adarretara pasatuko litzateke, beti maskulinoaren bidez. Enperatrizak oinordeko bat erditzeko gai ez bazen, enperadoreak ohiade bat har zezakeen, eta honek izandako semea tronuko oinordeko gisa onartuko litzateke. Lege hori Meiji Konstituzioarekin egun berean aldarrikatu zen, eta maila bereko estatusa izan zuen.

1947an, AEBetako okupazioaren eraginpean aldarrikatutako eta oraindik indarrean dagoen Japonia Konstituzioaren 2. artikuluak agintzen du: “Tronu Inperiala dinastikoa izango da eta Etxe Inperialaren Legeak araututako moduan oinordetzan hartuko da.” 1947ko urtarrilaren 16ko Etxe Inperialaren Legea, Inperio Dietaren 92. saioak onetsia, 1889ko legeak jasotako emakumezkoen bazterketa mantendu zuen. Shigeru Yoshida lehen ministroaren gobernuak berehala moldatu zuen legedia, AEBek idatzitako Japonia Konstituzioarekin bat etor zedin; hura 1947ko maiatzean jarri zen indarrean.

Familia inperialaren tamaina kontrolatzeko ahaleginean, legeak ezarri ziren:

• Oinordetza maskulinoaren bidezko ondorengo gizon legitimoek bakarrik izan dezaketela estatus dinastikoa,
• Printze eta printzesa inperialek familia inperialaren kide izateari uzten diotela kanpoko ezkontzak eginez gero,
• Eta enperadoreak eta beste kide inperialek ezin dituztela haurrak adoptatu.

Halaber, Taishō enperadoretik jaisten ez ziren adarrek printze inperial izateko aukera baztertu zen.

Gaur egungo egoera

Ondorengotza Japoniako Dieta Nazionalak aldarrikatutako legeen arabera erregulatzen da. Gaur egungo legea emakumeak ondorengotzatik baztertzen ditu, nahiz eta aurreko mendeetan aldi askotan emakumeak tronua okupatu izan duten. Lege hori aldatzeko aukera kontsideratu da 2005etik oraingo Enperadore Naruhito neska bakarreko aita denez gero. Horrek erronka bai logistikoa bai politikoa sortu du: edozein aldaketa legean berraztertze bat esan nahi izan dezake lehen jaiotako umearen ondorengotza ezartzeko lehen semea baino. Hala ere, gaur egungo enperadorea ez da lehen jaio den umea, arreba nagusiak ditu baizik.

Ondorengotza krisi potentzialean dago 1965eko Printzipe Akishinotik familia inperialak mutilak jaio ez zirenez gero. Aiko Printzesaren jaiotzaren ondoren, emakumeak ondorengo izan ahal izateko etxe inperialaren legearen zuzenketaren inguruko eztabaida politikoa egon da. 2005eko urtarrilean, Junichirō Koizumi lehen ministroak, magistratuak, katedratiko eta intelektualez osatutako talde berezia hautatu zuen etxe inperialaren legearen aldaketak aztertzeko eta gobernuari gomendioak emateko.

Talde horrek 2005eko urriaren 25ean legea gizon-ondoregotzako emakumeak Japoniako tronuan egon ahal izateko zuzentzea gomendatu zuen. 2006ko urtarrilaren 20an, Junichirō Koizumi lehen ministroak urteko kontuaren atal bat eztabaidari eskaini zion, modu egonkorran ondorengotza jarrai dezan emakumeak tronuan egoteko ahalbidetzeko plebizistu bat deitzeko ideiaren aurrean makurtuz. Hala ere, Kiko printzesa haurdun hirugarren aldiz zegoen berri ematearen gutxira, Koizumik egitasmo horiek eten zituen. 2006ko irailaren 6an, Fumihito printzearen emazteak mutil bat erditu zuen, Hisahito printzea, ondorengontza lerroan bigarrena dena, bere aitaren ostean, 2019ko maiatzaren 1etik aurrera.

Funtzioak

Enperadorea Japoniako estatuaren eta talde-batasunaren sinboloa da, tronu inperiala dinastikoa da eta Etxe Inperialaren legearen araberako ondorengotzalegeak Dietak onartu behar du. Estatu kontuetan kontseilu eta onarpen funtzioak ditu eta kabinetearen arduraduna da. Estatu kontuetan bere ekintzen betetzea delegatzen du legea aureikusten duen moduan, esatu kontuetan bakarrik aurrera eramaten ditu eta ez dauka gobernuarekin erlazionatutako botererik. Halaber, etxe inperiala Dietaren aurretiko baimenarik gabe ezin du ezer jaso, horren jabetza guztiak estatuari dagokio eta Dietak gastuak erabakitzen ditu.