Kliente (Antzinako Erroma)
Klientea (latinez: sing. cliens, pl. clientes, "esaneko, obediente, meneko, agindupeko" esan nahi du), antzinako Erromako gizartean, bere burua patronus (latinez: sing. patronus, pl. patroni, "babesle, defentsari") baten bapespean jartzen zuen gizon askea zen, klientela (clientela) edo patronatu (patrocinium) izeneko erakunde sozialearen baitan. Estatus desberdineko bi pertsona jartzen ziren harremanetan eta elkarri zerbitzuak trukatzen zizkioten[1].
Dioniso Halikarnasokoaren testuak[2], erromatarren konstituzio zaharrenean patrizio eta klienteen arteko harremanak deskribatzen zituenak, oso modu idealizatuan irudikatzen ditu: bi aldeen arteko onginahia hainbestekoa zen, non bakoitzak bestea ez gainditzeko ahalegina egiten baitzuen[1].
Klientearen betebeharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kliente ugari talde oso baten aldarazketatik (deditio in fidem) eta patroiaren onarpenetik (susceptio in fidem) eratorritako zen[3]. Klientek hauek edozein unetan ezeztagarriak ziren lurrak (heredium) eta ganadua jasotzen zituen patroiarengandik, auzitegian patroiak egiten zuen bere defentsari lana[4].
Mendekotasun hau obsequium (begirunea, adeitasuna, leialtasuna, segizio militarrean parte hartzea eta zerbitu zehatz batzuk doan egitea) izeneko instituzioaren bidez adierazten zen; horren truke patronoaren babesa zuten[3].
Klienteak bere patroiaren hautagaitza babestu behar zuen hauteskundeetan, eta errespetua erakutsi behar zion goizero agurtuz (salutatio); batzuetan diruz ere lagundu behar zuen patroia. Legeak patroiaren eta klientearen arteko harremanak definitzen zituen, eta tradizioak haiek finkatzen zituen.
Klientea patroiaren gens barruan sartzen zen, pater familiasen agintepean; familiako gurtzetan parte hartzen zuen eta bere kuriako batzarretan ere bai[4].
Klienteen jatorria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hasieran, klienteak maila ekonomiko eta sozial ahuletatik zetozen, atzerritarrak, libertoak, aitaren agintetik emantzipatutako semeak eta horrela babesa galdu zutenak, seme ez-legitimoak eta antzeko beste batzuk. Libertoa bere lehengo jabearen kliente zen automatikoki. Geroago, klientelaren erakundea aldatu zen, eta, oro har, libertoak eta pobrezia parasitoko kideak bakarrik egiten ziren kliente[4].
Kronografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erakunde horrek monarkia garaian eta errepublikaren hasieran funtzionatu zuen; klienteak gizarte-laguntzarako oinarri sendoa ziren patrizioentzat. Klaudiotarrak, jakinarazi digutenaren arabera, kliente-talde handi batekin iritsi ziren, eta Fabiotarrak, berriz, Cremeran goarnizio bat ezarri zuten, familiako klienteen artean hautatutako indar batek okupatua[5].
Hamabi Taulen kodean jasoa geratu zen klienteen estatusa: Patronus si clienti fraudem fecerit, sacer esto (Nagusiak magalpekoa iruzur badeza, gaitzetsia bedi)[6]; sacer izan bedi, hau da, madarikatua eta jainkoen haserrearen mende, baita legetik kanpo ere.
Geroago, plebeko familiek boterea eta ospea lortu zituztenean, kideek kliente-zirkulu batez inguratu nahi izaten zuten. Luzaroan, harreman horiek erlijio- eta familia-zentzua galdu zuten, eta izaera materiala besterik ez zuten izan.
Erromatarren bizitza sozial eta politikoan, kliente-harremana gutxitzen joan zen K.a. II. mendetik aurrera.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b Deniaux, Elizabeth. (1993). «Clientèles et pouvoir à l'époque de Cicéron» Publications de l'École Française de Rome 182 (1): 0–0. (Noiz kontsultatua: 2023-08-03).
- ↑ «Dionysius of Halicarnassus, Antiquitates Romanae, Books I-XX, book 2, chapter 9, section 1» www.perseus.tufts.edu (Noiz kontsultatua: 2023-08-03).
- ↑ a b Txurruka, Juan eta Mentxaka, Rosa (1994), Zuzenbide erromatarraren sarrera historikoa, Deustuko unibertsitatea, Bilbo, 34. or.
- ↑ a b c KOVALIOV, S.I. (1985), Historia de Roma (I), SARPE, Madril, 77. OR.
- ↑ OGILVIE, R.M. (1981), Roma antigua y los etruscos, TAURUS, Madril, 59. or.
- ↑ Oregi, Eneko. «XII Taulen legea VIII, 21» Euskal legezalea (Noiz kontsultatua: 2023-08-03).
