Lankide:Aritzgoiko/Proba orria

Prezipitazioa edo hauspeakina solido bat sortzea da, disoluzio batetik abiatuta. Erreakzioa disoluzio likido batean gertatzen denean, eratutako solidoari 'hauspeatu' deritzo. Bestalde, solidoa sortzen duen substantzia kimikoari hauspeatzaile deritzo. Partikula solidoak elkartzeko indar grabitatorio (sedimentazio) nahikorik gabe, prezipitatuak esekiduran jarraitzen du. Sedimentazioaren ondoren, batez ere zentrifugatzaile bat masa trinko batean presioa egiteko erabiltzen denean, prezipitatuari "pikor" dei dakioke. Prezipitazioa bitarteko gisa erabil daiteke. Solidoaren gainetik geratzen den prezipitaturik gabeko likidoari gainjalkina deitzen zaio. Prezipitaziotik eratorritako hautsei historikoki 'lore' deitzen zaie. Solidoa prozesamendu kimikoa jasan duten zelulosa-zuntz gisa agertzen denean, prozesuari, askotan, birsorkuntza esaten zaio.

Prezipitazio-prozesuaren etapak, ezkerretik eskuinera: gainasetako soluzioa, esekidura eta disoluzio asea, behealdean prezipitatuz.

Batzuetan, hauspeakin bat sortzeak erreakzio kimiko bat agertu dela adierazten du. Zilar nitratoaren disoluzioa sodio klorurozko disoluzio batean isurtzen bada, erreakzio kimiko bat gertatzen da, eta horrek zilar klorurozko hauspeakin zuri bat sortzen du. Potasio ioduroaren disoluzioak berun (II) nitratoaren disoluzioarekin erreakzionatzen duenean, berun (II) iodurozko hauspeakin hori bat sortzen da.

Konposatu baten kontzentrazioak bere disolbagarritasuna gainditzen badu (adibidez, disolbatzaileak nahastean edo tenperatura aldatzean) gerta daiteke prezipitazioa. Prezipitazioa oso azkar gerta daiteke gainasetako soluzio batean ere.

Solidoetan, prezipitazioa gertatzen da honako baldintza hauek ematen badira: solido baten kontzentrazioa handiagoa bada solido ostalariaren disolbagarritasun-mugaren gainetik, bere hozte azkarragatik edo ioiak ezartzeagatik, eta tenperatura nahikoa handia bada difusioak hauspeakinen bereizketa eragin dezan. Solidoen prezipitazioa nanoclusterrak sintetizatzeko erabili ohi da.

Aplikazioak

Prezipitazio-erreakzioak erabil daitezke pigmentuak egiteko, uraren tratamenduan eta analisi ez-organiko kualitatibo klasikoan uraren gatzak kentzeko.

Prezipitazioa baliagarria da, halaber, erreakzio bateko produktuak tratamenduan zehar isolatzeko. Idealki, erreakzioaren produktua ezin da erreakzioaren disolbatzailean disolbatu. Beraz, sortu ahala hauspeatzen da, ahal dela kristal puruak sortuz. Horren adibide bat errefluxu bidezko azido propionikoko porfirinen sintesia litzateke. Erreakzio-nahastea giro-tenperaturan hoztean, porfirinaren kristalak hauspeatu eta iragazketa bidez jasotzen dira:

Porfirinen sintesi ekuazioa

Prezipitazioa gerta daiteke, halaber, antidisolbatzaile bat gehitzen denean (produktua disolbaezina den disolbatzailea), eta nahi den produktuaren disolbagarritasuna nabarmen murrizten denean. Ondoren, prezipitazioa erraz bereiz daiteke iragazketaren, dekantazioaren edo zentrifugazioaren bidez. Adibidez, kromo tetrafenilporfirina kloruroaren sintesia: DMF erreakzioaren disoluzioari ura gehitzen zaio eta produktua prezipitatzen da. Produktuak purifikatzeko ere balio du prezipitazioak: bmim-Cl gordina azetonitrinan jasotzen da eta etil azetatoan jasotzen da, eta bertan hauspeatzen da. Antidisolbatzaile baten beste aplikazio garrantzitsu bat da DNAren hauspeatzea etanoletan.

Metalurgian, soluzio solido bat hauspeatzea ere aleazioak indartzeko modu erabilgarria da; prozesu horri soluzio solidoaren indartzea esaten zaio.

Prezipitazio antigenikoa

Immunologian, prezipitazio-erreakzioak egiten eta ikusten errazenak dira, antigeno disolbagarri bat antigorputz CD5 batekin erreakzionarazten denean. Antigeno horri hauspeakin deritzo, multibalente (determinatzaile antigeniko beraren hainbat kopia ditu), eta izaera proteikoa, toxinak edo bakterioen, onddoen, birusen eta abarren beste produktu batzuk izan ditzake. Antigorputzari prezipitina deitzen zaio eta, oro har, IgG-ei dagokio. Erreakzio horiek ohikoak dira diagnostiko-laborategietan, proba egiteko baliabide likido edo solidoak erabiltzen baitituzte (agar); erabilgarria da, adibidez, sortzetiko sifiliaren diagnostikorako VDRL azterketan edo Ouchterlonyaren immunodifusio bikoitzean.

Prezipitazio kimikoa

Erreaktiboak gehituz, kutsatzaile disolbagarriak forma disolbaezin edo disolbagarritasun txikiko bihurtzen dira. Konposatua zenbat eta disolbaezinagoa izan, orduan eta zailagoa (kuantitatiboa) izango da disoluzioa kentzea. Adibidez, uretako bikarbonatoak kentzeko, kaltzio hidroxidoa (Ca(OH)2) gehitzen zaio, eta horrek kaltzio karbonatoa (CaCO3) sortzen du; konposatu hori ez da oso disolbagarria, eta hauts fin gisa sedimentatzen da.

Berun (II)-aren prezipitazio-erreakzioak.

Kutsatzaileak ezabatzeko aurretratamendu-teknologia arruntena da, hondakin-uretako metalen kontzentrazioa kezkatzen ez duten mailetara murrizteko erabiltzen dena. Disolbatutako metal astun bat (beruna, merkurioa, kobrea edo kadmioa, kloruro, nitrato edo sulfato gisa dagoena) ezabatzeko, sodio hidroxidoa edo kaltzio hidroxidoa gehitzen da, eta horrek berun, merkurio, kobre edo kadmio hidroxidoa hauspeatzen du. Uraren gogortasuna kentzeko ere erabiltzen da, biguntze izeneko teknikaren bitartez.

Ekuazio kimikoen bidezko irudikapena

Hona hemen prezipitazio-erreakzioaren adibide bat: zilar nitratoa hidratatua (AgNO3) potasio kloruroa (KCl) duen disoluzio bati gehitzen zaio; solido zuri baten prezipitazioa ikus daiteke, zilar kloruroa (AgCl).

Zilar kloruroak (AgCl) solido bat sortu du, prezipitatu gisa ikusten dena.

Erreakzio hori disoluzio konbinatu batean disoziatutako ioiak nabarmenduz idatz daiteke. Ekuazio ioniko deritzo horri.

Prezipitazio-erreakzio bat adierazteko azken modu bat ere badago erreakzio ioniko garbi deritzona.

Prezipitatu-koloreak

Ioi metalikoak dituzten konposatu askok hauspeakinak sortzen dituzte kolore bereizgarriekin. Hauek kolore tipikoak dira zenbait metalentzat. Hala ere, konposatu horietako askok oso kolore desberdinak sor ditzakete.

Urrea	Beltza
Kromoa	Berde iluna, berde arrea, laranja, bioleta, horia, marroia
Kobaltoa	Arrosa
Kobrea	Urdina
Burdin (II)	Berdea
Hierro (III)	Marroi gorrixka
Manganesoa	Arrosa zurbila
Nikela	Berdea
Beruna	Horia

konposatu batzuek, normalean, hauspeakin zuriak eratzen dituzte.

Anioien eta katioien analisia

Prezipitatuen eraketa erabilgarria da gatz batean katioi mota detektatzeko. Hori egiteko, baseak gatz ezezagunarekin erreakzionatzen du lehenik, prezipitatu bat sortzeko, gatz hidroxido ezezaguna, alegia. Katioia identifikatzeko, hauspeakinaren kolorea eta disolbagarritasun handia hartu behar dira kontuan. Sarritan, antzeko prozesuak erabiltzen dira sekuentzian; adibidez, bario nitratozko disoluzio batek sulfato ioiekin erreakzionatuko du bario sulfato solidozko prezipitatu bat eratzeko, eta horrek esan nahi du gerta daitekeela sulfato ioiak egotea.

Digestioa

Prezipitatuaren digestioa edo zahartzea, prezipitatu berri bat, normalean tenperatura altuagoan, hauspeatzen den disoluzioan uzten denean gertatzen da. Partikula garbiagoak eta handiagoak sortzen ditu. Digestioaren azpiko prozesu fisiko-kimikoari Ostwalden heltze deritzo.