Aterpe/Proba orria
Piriniotar baso-igel[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Piriniotar baso-igela (Rana pyrenaica) tamaina erdiko animalia anfibio bat da, igelen familiakoa. Pirineotako hegoaldean bizi da, zehazki Ordesa eta Perdidoko parke nazional eta Erronkari bailararen artean.
Igel mota hau, neguan eta udaberriaren artean ugaltzen da, uretako eremuetan bereziki gauetan. Bataz besteko, 70 eta 150 arrautz jartzen dituzte. Beraien bizi-zikloa uretan hazten da, zapaburu bat izanez. Ostean, beraien gorputz-adarrak eta organoak garatzen dituzte, hau da, metamorfosia eginez.
Itxura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Piriniotar baso-igela gorputz lirain bat dauka. Arren gorputz eta buruaren tamaina 33-46 milimetrokoa da, emeena berriz 36-51mm da.
Mutur motza dute eta beste igel motekin konparatuz sudur-zuloak banatuagoak daukate. Gorputz-adarrak luzeak dira, bakoitzean 4 edo 5 hatz izaten dute.
Igel mota honen kolorea marroi eta gris artekoa da. Uretan hazi egiten da, hasieran larba bat izanez.
Nola ugaltzen dira?[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Piriniotar baso-igela negu amaieraren eta udaberriaren bitartean ugaltzen da, hau da osailetatik apirilera. Igelak uretan ugaltzen dira, hala nola mendiko ibaietan.
Igel emeek arrautzak harrien azpian uzten dituzte babesteko. Ugaltzeko orduan, arrak leku egokia bilatzen du. Aurkitu duenean, bere bikotekidea kantu baten bidez erakartzen du. Emeak 70 eta 150 arrautza artean jarriko ditu uretan. Hauek beste igel batzuenak baino askoz handiagoak dira eta kolore ilunekoak.
Ba al dakizu piriniotar baso-igel emeak arrak baino kolore gorriagoak dituztela?
Bizi zikloa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Igel baten bizi-zikloa uretan egiten da, eta prozesua larba bat inkubatzen duen arrautza batekin hasten da. Gorputz-adarrik gabe eta zakatzekin jaiotzen da, zapaburu bezala ezagutzen dena. Ondoren, gorputz-adarrak eta birikak garatzen dira, eta zapaburuaren itxura eta barne organoak berrantolatzen dira. Prozesu honen ondorioz, igel txiki batean bihurtuko da.
Elikadura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Igel hauek harrapariak dira, gainera hortz oso txikiak dituzte, eta horregatik haien harrapakinak txikiak dira. Ez du ahosabairik eta jaterako orduan, mastekatze gabe irensten du. Batez ere intsektu txiki eta ornogabeez elikatzen da, hala nola zizareez, matxinsaltoez, libelulez, euliez, eta abar.
Non bizi da?[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Igel piriniarra uretan egotea gustatzen zaio, batez ere, mendiko ibaiak edo ur garbiak. Bestetik oso oxigenatuak dauden leku altuak aukeratzen ditu. Horregatik, 1000 eta 1800 metro arteko altueran bizi den animalia da. Gaur egun, igel hau Erdialdeko eta Mendebaldeko Pirinioetan aurki daiteke. Frantzian mota honetako igelak ere bizi dira. Igel mota hau espezie endemiko bat da, hau da, bakarrik bertan bizi da leku konkretu batera egokitu delako.
Ba al dakizu Piriniotar baso igela soilik Piriniotan aurki daitekeela? Hau da, Piriniotatik desagertuz gero, mundu osoak espezie hau galduko lukeela?
Mehatxuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pirinioetako igela galtzeko arriskuan dago hainbat faktoreren ondorioz. Garrantzitsuenetako bat bere habitat naturalaren galera da, hau giza jardueraren ondorioz gertatzen ari da, hala nola urbanizazioa, nekazaritza, errepideen eraikuntza eta baso-ustiapena.
Espezieak ur garbiko eremuak behar ditu, ugaltzeko eta elikatzeko hor landaretza egokia dagoelako, eta eremu horiek gero eta urriagoak edo eraldatuagoak daude giza jardueraren ondorioz.
Gainera beste igel motak, mota honetako zapaburuak jaten dituztenez, geroz eta gutxiago daude.
Kontserbazio neurriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ba al dakizu, munduan gero eta Piriniotar baso-igel gutxiago daudenez etorkizunean desagertu daitezkela?
Kontzientzia publikoa sustatzea: Funtsezkoa da jendea kontzientzia hartzea, oro har, Igel Piriniotarra kontserbatzearen eta biodibertsitatearen garrantzia ezagutzea.
Giza jarduera mugatzea: Giza jarduera espezieen mehatxu nagusietako bat da. Espeziea bizi den eremuetan urbanizazioa, nekazaritza, errepideen eraikuntza eta baso-ustiapena mugatu behar dira.
Gehiago jakiteko[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pirineotar baso igelari buruz gehiago ikasi nahi izatekotan, hona hemen informazioa: Igelaren bizitza zikloa: faseak eta horien ezaugarriak (irudiekin) - Zientzia - 2023 (warbletoncouncil.org)
Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Vieites, D. R., Vences, M., & Salvador Milla, A. (2014). Rana pirenaica–Rana pyrenaica Serra-Cobo, 1993. https://digital.csic.es/bitstream/10261/108557/1/ranpyr_v7.pdf
- Saíz, A. L., & Gil, O. R. M. (2004). Distribución de rana pirenaica (Rana pyrenaica) en Navarra, nuevos límites occidentales y cota mínima para la especie. Boletín de la Asociación Herpetológica Española, 15(2), 66-68. http://herpetologica.org/BAHE/old_vol/BAHE%2015%20%282%29.pdf#page=4