De rebus Hispaniae memorabilibus Libri XXV

De rebus Hispaniae memorabilibus Libri XXV
Jatorria
Egilea(k)	Lucio Marineo Sículo
Argitaratze-data	1530
Izenburua	De rebus Hispaniae memorabilibus
Ezaugarriak
Hizkuntza	latina
Egile-eskubideak	jabetza publiko eta jabetza publiko
Argumentu nagusia	Espainiako historia
kronologia

De rebus Hispaniae memorabilibus (baita De las cosas memorables de España, Espainiako gauzak gogoangarriak) da Lucio Marineo Siculo idazle siziliarraren obra nagusia. 1530eko hamarkadan zenbait aldiz argitaratua gaztelaniaz eta latinez. Liburuan euskarazko glosario edo hiztegitxo bat agertzen da.

Edizioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Liburuaren lehen bertsioa Burgosen argitaratu zen 1496 inguruan, Salamancako Unibertsitatean irakasle zenean, De Hispaniae laudibus izenburuarekin.

Lanaren bertsio berria, De Rebus Hispaniae memorabilibus izenburupean, 1530ean argitaratu zuen Alcala de Henares- eko Miguel Egia inprimatzaile nafarrak. Urte berean, lana gaztelaniara itzuli eta argitaratu zuen, Miguel Egiak baita ere ere. ^[1]

1533. urtean latinezko eta gaztelaniazko edizio bana argitaratu ziren, eta 1539an beste bat gaztelaniaz^[2].

Euskarazko glosarioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Liburuan euskarazko hiztegi txiki bat agertzen da. Marineo Siculok, Espainiako historia aipatzen duelarik, euskara Espainiako hizkuntza zaharrenetzat jotzen du (lengua vizcaína, haren esanetan), aipu gramatikal oso sinple batekin (singularrezko amaiera -a dela eta -ac pluralezkoa), eta hiztegitxo bat eta zenbaki zerrenda ematen du:

Al cielo: Cerúa Negro: Belça Tierra: Lurra Bermejo: Gorría Casa: Echéa Pescado: Arraya Sol: Egúzquia Amar: Oneréxtea Luna: Irarguía Duermo: Lonaça Estrella: Içarra Veo: Bacúst Nuue: Odéya Hombre: Guiçona Pan: Oguía Muger: Emaztéa Vino: Ardáoa Hijo: Seméa Carne: Araguía Hija: Alauéa Marido: Senarra Padre: Aytéa Rio: Ibáya Madre: Améa Beuo: Edatendót Hermano: Anagéa Leo: Iracúrtendot Hermana: Arreuéa Villa: Vria Cuerpo: Gorpuçá Cama: Ocea Fuego: Súa Camisa: Alcandórea Hermoso: Ederrá Viejo: Çarra Comer: Ian Blanco: Çuría Corro: Laster eguitendót

Eta jarraian zenbakiak:

Vno: Bat. Dos: Bi. Tres. Irú. Quatro: Láu. Cinco: Bost. Seys: Sey. Siete: Caçpí. Ocho: Corçí. Nueue: Vedraçí. Diez: Amarr. Veynte: Oguéy. Treynta: Oguéytamar. Quarenta: Berroguéy. Cinquenta: Berrogéytamar. Sesenta: Yruroguéy. Setenta: Yruroguéytamar. Ochenta: Lauroguéy. Nouenta: Lauroguéytamar. Ciento: Eun.

Formak argiki Mendebaldeko euskarazkoak dira, bizkaierazkoak, nahiz eta esperotako hitzen bat beste modu batean agertu (beltza eta ez baltza). Hitz guztiak ondo itzuliak daude, garden eta ulergarriak dira euskara modernorako, pare batek ukitu kultu arkaikoa izan arren: Onerextea (maitatzea), Lonaça (lo natza, duermo)^[3].

Bertsio originala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Espainiako Liburutegi Nazionalean zenbait ediziotako aleak daude digitalizatuta, eta 1530eko ediziokoak dira pasarte hauen irudiak (41. orria)^[4]:

Hiztegiaren berragerpenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1597ko lan batean, glosario berdina (kopia bat, alegia) agertu zen, Bonaventura Vulcanius humanista flandriarraren "De litteris et lingua Getarun, siue Gothorum liburuan. Siculoren hiztegitxoaz gain, Leizarragaren Testamentu Berriko Aita gurea ere kopiatu zuen Vulcaniusek.

Era berean, Vulcaniusen lan hori iturri izan zen Kaspar Waserren Ad Mithridates Gesneri Libellus commentarius lanerako (1610), non aita gurea eta glosarioa berriz kopiatuta agertzen diren^[5].