Metodismo
Metodismoa XVII. mendean Eliza Anglikanoan sorturiko erlijio-mugimendu protestantea da. John Wesley izan zen metodismoaren bultzatzaile nagusia. XVII. mendeko joera arrazionalisten aurrean, erlijio-kontzientzia berritzea zuen helburu, eta horretarako barne-bizitzan eta moraltasun zorrotzean oinarritutako erlijiotasuna proposatzen zuen. Metodismoaren jarraitzaileei metodista deritze.
Kalkulatzen da 80 milioi pertsona inguru metodistak direla munduan zehar. Protestantismoaren adarreko kristau deituren artean, ugarik deitzen diote metodista beren buruari, eta gehienek bat egitein dute Mundu Kontseilu Metodistan (World Methodist Council), erakunde kontsultiboa eta dotrina ezartzeko indarrik gabea, zeinak egoitza duen AEBetan[1].
Haren teologia erabat arminiarra: da: Kristo salbatzailetzat hartzen duen ororentzat salbazioa dago. Bere liturgia oso sinplea da eta, tradizio anglikano erreformatu edo sinpleenaren ondorengoa (Low church deritzotena Ingalaterrako tradizioan)[2].
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jatorria: Wesleyren mugimendua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Historikoki, metodismoa XVIII. mendean Britainia Handian izandako berpizte ebanjelikoan sortu zen. Mugimendu metodista deiturikoak Ingalaterran du jatorria, kristai talde batek, John Wesley bideratuak, XVIII. mendean Ingalaterrako Eliza berritzeko modua bilatu zutenean. Biblian zentratutako ikerketan oinarritu ziren, idatzi sakratuen irakurketa metodikoa eginez (hortik korrontearena zena), eta analisi horiek eguneroko bizitzarekin zuten harreman eta eraginark azpimarratuz. Wesleyar mugimendua ere deitzen zaio metodismoari.
«Metodista» terminoa hasieran kutsu gutxiesgarria zuen ezizen unibertsitario gisa sortu zen, Wesleyren inguruko Oxfordeko ikasle talde txikia izendatzeko. Talde hori 1729 eta 1735 artean bildu zen, kristau bizitzan hazkunde eta eraikuntza pertsonalak lortzeko. Jatorrizko talda astero ziren, barau egiten zuten aldizka, entretenimendu eta luxuari uko egiten zioten, eta txiroak, gaixoak eta presoak ere maiz bisitatzen zituzten. John Wesleyk argi utzi zuen bere zioa kristau fedea eraiki eta tinkotzera bideratuak zela, eta ez zuela, inondik inora ere, kristautasunaren adar berri bat sortzeko intentziorik, anglikanismoari eutsi nahi zion Ingalaterrako Elizaren barruan, baina bere nahien aurka, horixe gertatzen joan zen, metodismoa adar independente gisa antolatu zela. Wesley 1791an hil zen, bere iritzian Ingalaterrako Elizaren fededun zintzo gisa, baina bere jarraitzaileek laster jo zuten bera korronte berri eta desberdin baten fundatzailetzat[3].
Zabalkundea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Metodismoa hedatu zen misiolari aktibitate indartsuari esker. Lehenik eta behin zabaldu zen Britainiar Inperioan zehar. Hasiera batean, langileei, nekazari txiroei eta esklaboei egin zitzaien predikua, klase xumeen edo zapalduenak erakarriz.
Lehen metodistek Ingalaterrako Elizaren apatia bezala hautematen zutenaren aurka erreakzionatu zuten, aire zabalean predikatzen hasi ziren eta nonahi gizarte metodista ezartzen. Sermoi sutsuengatik nabarmendu ziren, eta fanatismoa leporatzen zieten maiz. Egun haietan, Ingalaterrako Eliza beldur izan zen metodistek proposatutako doktrina berri eta indartsuekin, esate baterako Izpiritu Santuak fededunen ariman etengabeko eragina duela, bakoitzaren bizitza perfekzionatu eta santutzeko. Aitakeriaz, Ingalaterrako Elizak uste zuen adimen xaloei ondorio kaltegarriak eragingo zizkietela ideia horiekin.
Theophilus Evansek, mugimenduaren lehen kritikoetako batek, idatzi zuen: Metodistek eragiten dutena da "portaeraren joera naturala eraldatzea, jendea erotuz ahotsaren, keinuen eta adierazpen izugarrien bidez". Bere idazkietako batean, William Hogarthek metodistak gogor kritikatu zituen: "Sinesgarritasunez, sineskeriaz eta fanatismoz" betetako fanatikoak direla esanez. Baina metodistek eutsi egin zieten beren mugimenduaren aurkako eraso ugariei.
Lehen banaketa doktrinal bat izan zen metodismoan, arminianismoaren inguruan. John Wesley guztiz arminiarra agertu zen: Kristo salbatzailetzat hartzen duen ororentzat salbazioa dago. George Whitefield apaiz eta teologoa berriz, Kalbinismotik hurbilago zeuden ikuspuntuetara lerratu zen, zeinak predestinazioari garrantzi erabatekoa ematen dion, norberaren hautuen gainetik. Horregatik, Whitefielden jarraitzaileak banandu egin ziren, Metodista Kalbinista bihurtuz. Hala ere, geroagoko izendapen metodista gehienek Wesleyri jarraitu diote bere arminiar teologiari dagokionez[4].
Metodismoa herrialde ezberdinetan
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erresuma Batua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Britainiar metodismoak ez du apezpikurik (non eta munduko metodista gehienek badauzkaten) baina hala ere, badu hierarkia zorrotz bat, eta erakunde zentralizatua izateko ospea du.
Lotura Metodista edo Methodist Connexion deritzon konferentzia bat egiten dute urtero, izen modernoa duela dirudien arren, XVIII. mendetik erabiltzen "konexio" kontzeptua. Ingalaterrako Elizako elizbarrutiekin (oro har) bat datozen barrutiak dauzkate, non buru presidente bat izaten den (emakumezkoa ere izan daiteke)[5]. Barrutiak, aldi berean, zirkuituetan banatzen dira, eta zirkuitu horiek hiru hilean behin izaten den zirkuitu-bilera batek gobernatzen ditu, superintendente-ministro izena duen kargu batek administratzen dituelarik. Gero eliza bakoitak duen apaiza ministro izenarekin izendatzen dute, eta hiri batzuetan eliza terminoa ere ez dago, Central Hall terminoa erabiltzen dute (areto zentrala). Esate baterako, Londresen ezaguna da Westminster Central Hall egoitza metodista, Westminster Abadiaren aurrean.
Zirkuitu askok eliza gehiago dituzte ministro baino, eta, horregatik, zerbitzu gehienak tokiko predikariek edo ministro erretiratuek zuzentzen dituzte: ministro supernumerario esaten diete hauei, izen hori jasotzen dute zirkuituko ministro-kopuru ofizialaren barruan zenbatzen ez direlako. Superintendenteari eta gainerako ministroei zirkuitua gidatzen eta administratzen laguntzen diete "Zirkuitu-administratzaileek", eta guztiek oro har: superintendenteak, ministroek eta administratzaileek osatzen dute metodista britainiarrek "zirkuitua gidatzeko taldea" deitzen dutena.
Jatorrizko eliza metodistaren barruko zismek eta bizitasunak izen independente ugari sortu zituzten, baina metodistatzat jo daitezke gehienak. Hala ere, pixkanaka, metodismo britainiarraren hiru korronte handienak biltzen joan ziren, 1932an Britainia Handiko Eliza Metodistaren (The Methodist Church of Great Britain) osaketarekin amaitu arte[6].
1960ko hamarkadan, Britainiar Eliza Metodistak hurbilen ekumenikoa egin zuen Ingalaterrako Elizarantz, bi elizen adiskidetzeari begira, baina saiakera horiek porrot egin zuten, 1972ko Ingalaterrako Elizaren Sinodo Orokorrak baztertu zituenean. Hala ere, elkarrizketek eta lankidetzak aurrera jarraitu zuten, 2003an bi elizen arteko hitzarmena sinatu arte.
1970eko hamarkadatik aurrera, Britainiar Eliza Metodistak tokian tokiko proiektu ekumenikoak biltzatu ditu, bai Ingalaterrako Elizarekin, bai Eliza Eraberritu Bateratuarekin (presbiterianoak eta kongregazionalistak), eta toki batzuetan eskolak eta ministroak ere partekatzen dira ondorioz.
Tradizionalki, britainiar metodismoak ezarpen bereziki zabala du Galesen eta Kornuallesen[7].
Kanada
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanadako metodismoaren aita William Black izan zen, 1781 urtean Brunswick Berriko Petitcodiac ibaian zehar kokalekuetan predikatzen hasi zena. Urte batzuk geroago, New Yorkeko estatutik zetozen zirkuituko gotzain metodistak Kanadara iristen hasi ziren, Niagarako Kataraten mendebaldera eta Erie aintziraren iparraldeko kostaldera[8].
1828an, Amerikako Estatu Batuetako konferentzia metodista nagusiak Goi Kanadako metodistak baimendu zituen Kanadako Konferentzia independente bat eratzeko, eta, 1833an, Kanadako Konferentzia metodista britainiarrekin elkartu zen Wesleyar Eliza Metodista osatzeko Kanadan. Kanadako Eliza Metodista batasn prozesu baten emaitza izan zen, talde aitzindariek 1884an erdietsi zutena.
Amerikako Estatu Batuak (AEB)
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Metodismoa ezarri zen Ipar Amerikako kolonia britainiarretan Lehen Esnatze Handia esaten zaion aroan. 1730eko eta 1740ko hamarkadetan mugimendu erlijioso bizi bat izan zen, protestantismoaren adar desberdinek izan zuten loratze bat, askotan predikari sutsuen bidez. George Whitefield predikari metodista ingelesak (joera kalbinistakoa) paper nagusia jokatu zuen Esnatze delako hartan, kolonietan zehar bidaiatuz eta estilo dramatiko eta zirraragarrian predikatuz[9].
 |
Ematen du artikulu edo pasarte honetako testua itzultzaile automatiko batekin sortu dela, gero zuzendu gabe. Lagundu nahi baduzu, zuzendu ezazu. |
Sermoien estilo berriak eta jendeak bere fedea praktikatzeko moduak bizitza berria eman zioten kristautasunari Ipar Amerikako kolonietan, jende asko sartu zen grinatsu eta emozionalki bere erlijioan, predikariaren diskurtso intelektualaren entzute objektibo pasiboa alde batera utziz. Jendea Biblia ikasten hasi zen bere etxeetan eta erakundeen tutoretzarik gabe, eta benetan deszentralizatu egin zen sinestunek Idazteunak interpretatzeko zuten modua. Horrela, mende batzuk lehenago Europan Erreforma Protestantean gertatutakoaren antzekoa zen egoera, nahiz eta oraingoan Biblia irakurtzen eta interpretatzen ari zirenak ez ziren teologo trebeak, jende xumea baizik, eta askotan prestakuntza akademiko gutxikoa.
Giro anitz eta bizi honen erdian, Amerikako Estatu Batuetako Gotzainen Eliza Metodista antolatu zen, 1784ko Gabonetako Konferentzian, Baltimoren. Bere lehen gotzainak Thomas Coke eta Francis Asbury izan ziren, batzarrak demokratikoki aukeratuak. Hautesle asko "zirkuituko zaldizkoak" (Circuit Riders) izan ziren, gehienak predikari laikoak, zaldiz bidaiatzen zutenak ebanjelizatzeko eta elizak ezartzeko Ipar Amerikako "bidegurutze" ko (mugako eremua) komunitaterik ezkutuenetaraino, metodistarik gabe. "Zirkuituko zaldizko" ospetsuenetako bat Robert Strawbridge izan zen Carroll Konderriaren inguruan bizi izan zena, Maryland, Kolonietara iritsi eta gutxira, 1760 inguruan.
"Bigarren Itzaltze Handia" (1820tik aurrera) nazio mailako biziagune uholdea izan zen. Ingalaterra Berrian, erlijioarekiko interes berrituak aktibismo sozialeko olatu bat sorrarazi zuen "Yankeeen" artean, eta metodismoa azkar hazi zen, bide batez zenbait hezkuntza-establezimendu ezarriz (horien artean aipagarria da Bostongo Unibertsitatea). Mendebaldeko New Yorkeko "Barruti Ardentisimoan" (Burned-over district) biziagintza-espiritua biziki erre zen, eta Estatu Batuetako eta munduko metodismoak "Santutasunaren Mugimenduaren" lehen agerpen publikoa ikusi zuen (aurrerago aipatuko dugu). Mendebaldean, batez ere Cane Ridge, Kentucky eta Tennesseeren inguruan, biziagintzak metodistak eta bataiatzaileak indartu zituen bereziki.
Esklabotzari buruzko eztabaidek Gotzainen Eliza Metodista zailtasunetan jarri zuten XIX. mendearen lehen erdian, hegoaldeko zisma baten beldur ziren metodismoaren iparraldeko buruzagiekin, eta ez zeuden erabaki argi bat hartzeko prest. "Metodista Wesleyanoak" (geroago Wesleyana Eliza - The Wesleyan Church) eta eliza metodista askeak (free methodist churches) abolizionista erabakigarriek eratu zituzten, metodista libreak, adibidez, bereziki aktiboak ziren lurpeko trenbidean, Hegoaldeko esklabo iheslariak askatzen laguntzen baitzuen. Azkenik, zisma askoz handiago batean, Louisvillen (1845), estatu esklabistetako elizek Gotzainen Eliza Metodista utzi eta Hegoaldeko Gotzainen Eliza Metodista eratu zuten.
Iparraldeko eta hegoaldeko adarrak 1939an bildu ziren, esklabotza eztabaidagai ez zenean. Fusio horretan Eliza Metodista Protestanteak (Methodist Protestant Church) ere parte hartu zuen. Hala ere, hegoaldeko metodista batzuk, teologikoki kontserbadoreak, eta oso segregazionistak (arrazistak), fusioaren aurka agertu ziren, eta Hegoaldeko Eliza Metodista (Southern Methodist Church) eratu zuten.
Hego Amerika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Brasil
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Junius Estaham Newman artzain metodistak Mendebaldeko Santa Barbara hirian hasi zuen obra metodista, Sao Paulo estatuan. Newmanek Brasilera bidaiatu zuen bere ekonomia xumeekin. 1869an hasi zituen kolonoentzako predikuak. 1871ko abuztuaren 17an Santa Barbarako Zirkuitua antolatu zuen. Gaur egun, Eliza Metodistak zortzi eliza-eskualde ditu (finantzarioki autonomoak), eta bi eskualde misiolari (finantza-autonomiarik gabeak). Eskualde bakoitzak apezpiku bat du, gizonezkoa edo emakumezkoa
Venezuela
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Caracasen ezarritako lehen eliza El Mesias kongregazioa izan zen, 1878an predikari eta enpresari metodista batek sortua. Hala ere, 20 urte eta gero, eliztarrak El Redentor Eliza Ebanjeliko Presbiteriarraren parte izatera pasa ziren. Gaur egun, Venezuelako metodismoa nahiko izen berria da. Bi korronte daude: eliza Metodista Librea, Maturinen hasten dena; Eliza Metodista Batua, Barquisimeton, Cabudaren, eta azkenik, Wesleyar Eliza, joera metodista duena, Catian (Caracas) dauden etorkin haitiarrek parte hartzen dute.
Ozeania
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Australia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Australiako Metodismoaren hainbat adar 1881etik aurrera jarraitu zuten 20 urteetan elkartu ziren talde guztien batasunarekin, Australasiako Eliza Metodista 1902an osatu zuten metodista laikoekin izan ezik.
1945ean, Rev. Kingsley Ridgway doktoreak bere burua eskaini zuen Melbournen oinarritutako "landa-ordezkari" gisa, Amerikako Wesleyana Eliza Metodistaren adar australiar posible batentzat, izen horretako kide izan zen militar estatubatuar bat ezagutu ondoren.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ (Ingelesez) Member Churches – World Methodist Council. (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
- ↑ (Ingelesez) Christianity, Hunterkirkwrote in; Christianity, Hunterkirk Hunterkirk. «Christian Denominations: The Methodist» christianity.livejournal.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
- ↑ (Ingelesez) «What John Wesley teaches about church unity» United Methodist News Service (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
- ↑ (Ingelesez) «Wesley Vs. Whitefield | Christian History Magazine» Christian History Institute (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
- ↑ (Ingelesez) «The Connexion» www.methodist.org.uk (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
- ↑ (Ingelesez) Davies, Rupert E; George, A. Raymond, Rupp, E. Gordon. (1965). A history of the Methodist Church in Great Britain. Epworth ISBN 978-0-7162-0396-4. PMC 20953952. (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
- ↑ (Ingelesez) «The Fascinating History of Methodism in Cornwall» My Cornwall Guide - What to do, where to stay, best beaches ❤ 2019-10-10 (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
- ↑ «Methodism | The Canadian Encyclopedia» www.thecanadianencyclopedia.ca (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
- ↑ «John Wesley and the History of Methodism – Mapping the Great Awakening» people.smu.edu (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
