Toparka

Wikipedia, Entziklopedia askea

Toparka (grekoz: τοπάρχης, "lekuko agintari"), barruti bateko gobernadore edo buruzagi batentzako greziar terminoa da, eta agintea zuen lurraldeari hedatu zitzaion gero[1]. Bizantziar garaietan, termino hori bizantziar munduaren periferiako gobernari independente edo erdiindependenteei aplikatu zitzaien.

Erabilera helenistikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Terminoa aldi helenistikoan sortzen da, toposak (τόπος, "leku") administrazio-unitate gisa ezarri zirenean, batez ere Ptolomear erresuman, baina baita Seleukotar eta Pergamoko inperioen artean ere, nahiz eta ez zen hain ondo frogatu praktika ptolemaikoarekin konparatuta[2]. Topos ptolemaikoak hainbat herrixka hartzen zituen (komai, sing. kome) toparka baten menpean, eta, era berean, nomoen (nome edo probintzia) azpizatiketa bat zen, zeina strategos batek gobernatzen zuen[3]. Egipto ptolemaikoan, toparkak egiptoarrak izan ohi ziren, eta diru-sarreren eta administrazioaren ardura zuten, nomarka nomo bakoitzerako eta komarka kome bakoitzerako bezala[2]. Toparkiek Golango gainak, Galilea, Samaria, Judea, Perea eta Idumea bezalako hiparkiak osatu zituzten Itun Berriaren garaian[4]. Titulua Erromako Inperioan erabili zen Ekialde Grekoan, barruti bateko gobernadorearentzat. Barruti horiei "toparkia" (grekoz τοπαρχία) esaten zitzaien[5].

Bizantziar Inperioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

VI. mendean, Justiniano I.a enperadorearen Novellae Constitutionesetan, toparka terminoa erabiltzen zen tokiko magistratu guztiak hartzeko, bai zibilak bai militarrak[6].

Bizantziar idazleek, ordea, terminoa erabiltzen dute tokiko monarkei buruz hitz egiteko, batez ere X-XIII mendeetan, Paul Lemerle bizantinistaren arabera "toparka bat Inperioaren ondoko atzerriko lurralde bateko gobernari independentea da... Nolabait Inperioaren eraginpean dago, bizantziarren aurka matxinatu daitekeela uste baita". Erabilera hori ez zen soilik garaikoo hausturara edo de facto bizantziar gobernadore autonomoetara hedatu, krisi militarretan eta XI.-XII. mendeetako desintegrazio administratiboan agertzen baitira, baizik eta gobernari independenteei ere aplikatu zitzaien, Bizantziar Inperioaren periferian, eskuarki (esate baterako, Kretako Emirra, Anatoliako zenbait jaun turkiar, edo Bulgaria edo Serbiako gobernariak), bizantziarrek beren lurraldeak legitimoki jotzen zituztenak[6][7].

Testuinguru horretan, XI. mendearen amaierako Kekaumeno idazleak bere Strategikon gehiena toparkek enperadorearekin eta bizantziar beste gobernadoreekin izan behar zuten portaerari eta harremanei buruz aholkatzen du[6].

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Bagnall, Roger S. (2009). The Oxford Handbook of Papyrology. New York: Oxford University Press, USA. p. 527. ISBN 9780195178388.
  2. ↑ a b (Ingelesez) Eder, Walter (Berlin). (2006-10-01). Topos. Brill (Noiz kontsultatua: 2023-11-27).
  3. ↑ Fried, Lisbeth S. (2011). Was 1 Esdras First?: An Investigation Into the Priority and Nature of 1 Esdras. Atlanta, GA: Society of Biblical Literature. p. 182. ISBN 9781589835443.
  4. ↑ Barnett, Paul (1999). Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times. Downers Grove, Illinois: IVP Academic. 49 or. ISBN 9780830826995.
  5. ↑ Kießling, Emil (1937). "Toparches". Realencyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft. Vol. Band VIA, Halbband 12, Timon–Tribus. 1716 or.
  6. ↑ a b c Kazhdan, Alexander (1991). "Toparches". In Kazhdan, Alexander (ed.). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press. p. 2095. ISBN 0-19-504652-8.
  7. ↑ Cheynet, Jean-Claude. (1984). «Toparque et topotèrètès à la fin du 11e siècle» Revue des études byzantines 42 (1): 215–224.  doi:10.3406/rebyz.1984.2156. (Noiz kontsultatua: 2023-11-27).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Toparka&oldid=9472942"(e)tik eskuratuta