ء
Arabiar alfabetoa
|
Hamza (arabieraz: همزة), arabiar alfabetoaren grafema osagarri bat da, oklusio glotala [ʔ] edo ahots-mozketa irudikatzen duena.[1] Beste hitz batzuetan, hamzak ahotsaren artikulazioaren bat-bateko ebaketa markatzeko balio du, hizkuntza semitikoen ezaugarria dena. Arabieraren erromanizazioan, ʾ ("goi-eskuineko zirkuluerdia") sinboloarekin irudikatu ohi da, edo, bestela, apostrofo (') soil bat (') erabiltzen da ordezko gisa. Hamza ez da arabiar alfabetoaren 28 letretako bat, eta ع letra guturaletik dator, zeina ʿ ("goiko ezkerreko zirkuluerdi") batez transkribatzen baita.
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hamza ez da alfabetoa osatzen duten 28 letra «benetakoetako» bat, eta bere existentzia lehen garai islamikoetako ortografia-gabezia historikoei zor die. Feniziar eta aramear alfabetoetan, arabieraren "arbasoak" direnak, alefek oklusio glotala adierazten zuen, eta arabieraz, berriz, alifak (ا). Hala ere, alifa oklusio glotala adierazteko zein a bokal luze bat irudikatzeko erabiltzen zuten. Oklusio glotal bat adierazi nahi zela adierazteko, eta ez bokal soil bat, hamza gehitu zen alifaren gainean ikur diakritiko gisa, eta horrela geratu zen: أ.
Ortografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hamza bakarrik edo letra batekin idatz daiteke, eta kasu horretan ikur diakritiko bihurtzen da.
- Bakarrik (ء): Hamza euskarririk gabe idazten da hitzaren azken grafema denean eta aurretik kontsonantea edo bokal luzea duenean, edo hitzaren barruan /a:/ aurretik eta /u:ʾat/sekuentzian dagoenean. Adib.: بَدْء, badʾ, «hasiera»; شَاءَا, šāʾā, «biek nahi izan zuten»; مَقْرُوءَة, maqrūʾatu, «irakurria».[1]
- Letra batekin konbinatuta:
- álif (أ eta إ) gainean edo azpian: Beti ere hamza, askotan aipatzen ez dena, hitzaren lehen grafema da. Adib.: أَب, ʾab, «aita»; إِن, ʾin, «bai»; أُمّ, ʾumm, «ama». Euskarria ere alif-a da, bokal-ingurunean /a/ bakarrik dagoenean /. Adib.: رَأْس, raʾs, «burua»; مَسْأَلة, masʾala, «gaia».[1]
- wāw gainean (ؤ): Bokal-ingurunean /u/ eta /a/ besterik ez dagoenean. Adib.: رَؤُوف, raʾūf, «errukiorra», رُؤَسَاء, ruʾasāʾ, «presidenteak».[1]
- yāʾ gainean (ئ): Hamza /i/ aurretik edo /j/ ondoren doanean. Adib.: بِئَر, biʾar, «putzua»; أَفْئِدة, ʾafʾida, «bihotzak»; سُئِل, suʾil, «galdetu zuten»; مِئُون, miʾūn, «ehundaka»; رَئِس, raʾis, «lehendakaria».[1]
