Grafitoak etxeko tresnetan

Aldatu loturak
Wikipedia, Entziklopedia askea
Zeramika sigillata zati batean egindako grafitoa.

Grafitoak etxeko tresnetan, etxean edo antzeko eremuetan, egunerokotasunean erabili izan ziren objektuetan eskuz egindako grafitoak dira.

Arkeologian, grafitoak eskuz egindako inskripzio laburrak eta irudiak dira eta idazteko euskarri izateko helburua ez zuten objektutan egin ziren. Inskripzio mota hori, Mireille Corbier historialari frantsesak eta epigrafian aditua, “askatasunean idatzitako idazkera” dela dio[1]. Epigrafiaren kategoria berezi bat da, eta XIX. mendetik aurrera arkeologoek pixkanaka, gero interes handiagoa izan dute, baina, batez ere, XX. mendearen amaieratik aurrera, orain arte argitaratu gabe egon diren idazkunenen kopurua nabarmen murriztuta baita[2]. Denbora luzez, beste dokumentazio-iturri batzuekin alderatuta, grafitoak beheko klaseen idatzizko testigantzatzat hartuak izan dira, baina gaur egun, uste da grafitoak egitearen ohitura gizartearen espektro zabalagoan eman zela .

Terra sigillata motako ontzi baten azpialdean pieza egindako artisauaren zigilua (CENSORINUS) ikusten da. Zigilu hauek estanpazio bidez egiten ziren, zeramika egosi aurretik.

Mundu erromatar eta grekoarentzat, grafitoen azterketa instrumentum-etan (tresnetan) idatzitako objektu guztiei dagokie, baina, batez ere, zeramikan egindako inskripzioena, zeinen kontserbazioa oso ohikoa baita[3][4].

Edozein hizkuntzatan, garaitan eta kulturan holakoak aurki ditzakegu.

Zeramika estanpatua eta zeramika grafitoekin[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erromatar idazkunak ikertzen dituzten epigrafistek bestelako objektuetan zizelkatutako idazkunak aztertu izan dituzte batez ere: hilarrietan, aldareetan, monumentuetan jartzen ziren plaketan, monumentuen ateburuan, eta abar. Baina inskripzio batzuk objektu txikietan egiten ziren, batez ere zeramikazko etxeko lanabesetan agertzen direnak (basera pieza osoak, garraiorako eta kontserbaziorako ontziak, zeramika zatiak, olio-lanparak...) edo komertziorako eta biltegietan gordetzeko ontzietan, anforetan eta dolliatan[5] oso ohikoak izan ziren. Gehienek modu "profesionalean" egiten ziren, adibidez, merkataritzan erabiltzen diren anforen lepoan, edo saltzen ziren zeramika poteen azpialdean estanpatzen ziren ekoizlearen zigiluak.

Horiek "estanpatuak" dira, ez eskuz egindako grafitoak. Hala ere, baziren etxeko baxeran etxekoek edo norbanakoek eskuz egindako (esgrafiatutako) grafitoak, bai eta paretetan egindakoak. Azken horien artean, ezagunak dira Ponpeian aurkitutakoak.

Zeramika gaineko grafitoetan, oro har, hitz bakunak aurkitzen ditugu gehienetan, pertsona izenak, testu laburrak batzuetan, eta baita irudiak ere. Latinez, grekoz, iberieraz, galoz eta beste hizkuntzatan idatzia ere aurkitu izan dira[6] eta ohiko maiuskulaz edo "etzanaz" idatzita egon daitezke.

Karga zerrenda plater batean idatzia. Testua Letra etzana erromatarrez idatzita dago. La Graufesenquen aurkitua eta Fenaille museoan ikusgai.

Izendapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Latinezko eskuz egindako inskripzioei buruz ari genean izen edo esapide batzuk erabiltzen dira, hala nola, "grafitoak zeramika gainean"[7], eta instrumenta domestica (edo zehazkiago instrumenta domestica inscripta[8]), beti ere pluralean; singularrean "Instrumentum domesticum" eta instrumentum domesticum inscriptum[9] da. Instrumentum domesticum "etxeko tresna" esan nahi du. Pablo Ozcáriz Gil ikertzaile nafarrak grafitoak eta grafitoak "instrumentum gainean" izendapena erabiltzen du. Grafito bat horma baten gainean egin daiteke eta objektu txiki batean egiten bada, instrumentum hori, objektu baten zati bat izan daiteke edo objektu osoa izan daiteke[10]. Idatzitako zeramika zatiei "ostraca" izan ematen diete propio ikerlari batzuek[11].

Frantses akademian, "inscripcions mineurs"[12] eta espainolez, "epigrafia menor"[13] esapidea erabiltzen da, eta hainbat motako idazkunak izendatzeko erabiltzen da: zeramikan egindako idazkunak, grafitoak berunean, beiran, mosaikotan, brontzean eta adreiluetan[12].

Aztarnategiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

«Secvndio» (Secundiusentzat) eta «Severus» inskripzioak dituzten ontzi hautsien zatiak, Voerendaal-Ten Hove hiri erromatarrean aurkituak. K.a. 12 - K.o. 450. Limburgoko Museoko Venlo, Herbehereako bilduma arkeologikoan ikusgai.

Frantziako Puy-de-Dôme (Puèi Domat)-en dagoen Ceyssat lepoan sortu zen herrian, 72 grafito aurkitu ziren. Testuak formula laburtuei edo inizialei dagozkie, zeramikazko ontzien ezpainetan eta mokotan; gehienak su-pitxerrak dira, besteak beste, pitxarrak eta lapikoak. Grafito horietako batzuk Merkurioren gurtzarekin lotuta egon daitezke, eta, horrek, Puy de Dômeko oinean egon zitekeen santutegi erromatar baten hipotesia babesten indartzen du[14]. Oso ezagunak dira Suitzan dagoen Aventicumekoak, bertan, 1.828 grafito aurkitu baitziren.[15] Iberiar Penintsulan Segobrigakoek hainbat artikulutan argitaratu eta kongresutan aurkeztu dira[16]. Hispanian Segorbrigako zeramika esgrafiatua ikertu dira modu monografikoan[6]. Pablo Ocariz Gil historialari nafarrak Iberiar Penintsulako zoomorfoen grafitoak ikertu ditu eta baita, bereziki, Nafarroako grafitoak[17][18]. Zaragozan, Huecha ibaiko Campo de Borja eskualdeko mahiko zeramika gaineko 110 grafitoren ikerketa argitaratu da[19].

Afrika Iparraldean, egungo Libian eta orduko Limes Tripolitanuseko kanapeleku bat zegoen Bu Njemen (antzinako Gholaia), idatzitako zeramika puska ugari aurkitu dira, baina testuak tintaz idatzita daude, ez esgrafiatuak[11]. Mons Claudianuseko harrobi erromatarra African zegoen ere, baina Egipto ekialdean. Inskripzio ugari agertu dira bertan, batez ere K.o. II. mendekoak, "profesionalak" zein paretetan, harrobiko harrietan eta ostracatan (zeramika pusketatan) eskuz egindakoak[20][21]. Asia mendebaldean, Dura Europos hiri garrantzitsuan , idatzitako 69 zeramika puska (ikerlari batuek ostraca (pluralean) izena ematen dietenak); gehienak grekoz daude[22] baina latinez, partieraz eta persieraz ere idatzi ziren[23]. Bertako sinagogako paretetan ere, horma gaineko grafitiak aurkitu dira.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Frantsesez) Corbier, Mireille. (2017). «L’écriture en liberté : les graffitis dans la culture romaine» in, Corbier, Mireille eta Sauron, Gilles (zuz.), Langages et communication : écrits, images, sons, Paris, Éditions du Comité des travaux historiques et scientifiques, bil: Actes des congrès nationaux des sociétés historiques et scientifiques: 11-26..
  2. ↑ Andrieu 2017, 9-15 orr. .
  3. ↑ (Frantsesez) Feugère, Michel. (2004). «L'instrumentum, support d'écrit» Gallia 61 (1): 53–65.  doi:10.3406/galia.2004.3187. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  4. ↑ (Frantsesez) Andrieu, Morgane. (2017). «Graffites en Gaule lyonnaise. Contribution à l’étude des inscriptions gravées sur vaisselle céramique. Corpus d'Autun, Chartres et Sens. bil: Monographies Instrumentum» Britannia (Éditions Mergoil, Montagnac) 50: 525–526.  doi:10.1017/S0068113X19000242. ISBN 9782355180651. ISSN 0068-113X. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  5. ↑ (Gaztelaniaz) Luezas Pascual, Rosa Aurora. (1998). «Sellos de alfarero sobre dolia en la península ibérica» Caesaraugusta (207-233) 74 ISSN 0007-9502..
  6. ↑ a b (Gaztelaniaz) Abascal Palazón, Juan Manuel; Cebrián Fernández, Rosario. (2008). «Grafitos cerámicos de Segobriga (1997-2006)» Lvcentvm (26): 127–171.  doi:10.14198/LVCENTVM2007.26.06. ISSN 0213-2338. (Noiz kontsultatua: 2020-05-02).
  7. ↑ (Gaztelaniaz) María Paz, De Hoz García-Bellido; Díaz Ariño, Borja; Ribera Lacomba, Albert. (2013). «Grafitos sobre cerámica procedentes de los niveles romanorrepublicanos de "Valentia" (Valencia, España)» Palaeohispanica. Revista sobre lenguas y culturas de la Hispania Antigua (20): 407-429.  doi:10.36707/palaeohispanica.v0i20. ISSN 1578-5386. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).
  8. ↑ (Gaztelaniaz) del-Hoyo-Calleja, Javier; Rodríguez-Ceballos, Mariano. (2019-06-11). «Epigrafía inédita de "Clunia" en el Museo de Burgos» Cuadernos de Arqueología de la Universidad de Navarra 27: 163–175.  doi:10.15581/012.27.010. ISSN 2387-1814. (Noiz kontsultatua: 2023-02-02).
  9. ↑ (Gaztelaniaz) «El instrumentum domesticum» Liceus (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).
  10. ↑ (Gaztelaniaz) Gil, Pablo Ozcáriz. (2020). «Sellos, "tituli picti" y grafitos sobre "instrumentum" procedentes de la ciudad de "Cara" (Navarra)» Ex Baetica Romam : homenaje a José Remesal Rodríguez, 2020, ISBN 978-84-9168-410-7, págs. 1155-1170 (Universidad de Barcelona): 1155–1170. ISBN 978-84-9168-410-7. (Noiz kontsultatua: 2023-05-03).
  11. ↑ a b (Ingelesez) «Bu Njem Ostraca - Livius» www.livius.org (Noiz kontsultatua: 2023-09-14).
  12. ↑ a b (Frantsesez) Inscriptions mineures: nouveautés et réflexions – LabeLettres. 2012-11-16 (Noiz kontsultatua: 2023-09-17).
  13. ↑ (Gaztelaniaz) Pi, Diana Gorostidi. Epigrafía »menor« del ager Tarraconensis (Hispania Citerior): Novedades del Camp de Tarragona. (Noiz kontsultatua: 2023-09-17).
  14. ↑ (Frantsesez) Trescarte, Jérôme. Céramiques communes en contexte cultuel : le cas du puy de Dôme, sanctuaire sommital et agglomération du col de Ceyssat (Puy-de-Dôme) - par J. TRESCARTE - Dans Actes de la SFECAG - Actes du Congrès de Langres - 2007 - p. 367-394. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  15. ↑ (Frantsesez) Sylvestre, Richard. (2017). Les graffiti sur céramique d'Aventicum (Avenches) : éléments de réflexion sur la population du "Caput Ciuitatis Heluetiorum". ISBN 978-2-9701023-5-9. PMC 1011108147. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).
  16. ↑ (Gaztelaniaz) Palazón, Juan Manuel Abascal; Fernández, Rosario Cebrián. (2007-12-15). «Grafitos cerámicos de Segobriga (1997-2006)» Lucentum (26): 127–171.  doi:10.14198/LVCENTVM2007.26.06. ISSN 1989-9904. (Noiz kontsultatua: 2023-09-14).
  17. ↑ (Gaztelaniaz) Ocáriz-Gil, Pablo. (2022). «Grafitos figurativos zoomorfos de época romana en la península ibérica» Lucentum (9-10)  doi:10.14198/lvcentvm1990-1991.9-10. ISSN 1989-9904. (Noiz kontsultatua: 2022-10-10).
  18. ↑ (Gaztelaniaz) «Pablo Ozcáriz Gil» Dialnet (Errioxako Unibertsitatea).
  19. ↑ (Gaztelaniaz) Aguilera Aragón, Isidro; Borja, Díaz Ariño. (2023). «Escritura cotidiana en el ámbito rural de la Hispania tarraconense. Grafitos sobre cerámica de mesa de época altoimperial procedentes del Campo de Borja (Zaragoza)» Archivo Español de Arqueología 96  doi:https://doi.org/10.3989/aespa.096.023.06. ISSN 0066-6742..
  20. ↑ (Gaztelaniaz) García-Dils de la Vega, Sergio. (2021-11-05). Mons Claudianus - Mundos antiguos digitales. ISSN 2792-6893. (Noiz kontsultatua: 2023-09-17).
  21. ↑ (Ingelesez) Bülow-Jacobsen, Adam. (2018-09-14). Brun, Jean-Pierre ed. «Quarries with Subtitles» The Eastern Desert of Egypt during the Greco-Roman Period: Archaeological Reports (Collège de France) ISBN 978-2-7226-0488-9. (Noiz kontsultatua: 2023-09-17).
  22. ↑ (Ingelesez) «Dura Europos - Mithraeum nearby artifacts» users.stlcc.edu (Noiz kontsultatua: 2023-09-14).
  23. ↑ (Ingelesez) Bagnall, Roger S.. (2011). Everyday Writing in the Graeco-Roman East. Bil: Sather Classical Lectures 69. liburua. University of California Press ISBN 978-0520275799..

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Mireille Corbier, Michel E. Fuchs, Pierre-Yves Lambert eta Richard Sylvestre (zuz.) (2020). Graffites antiques, modèles et pratiques d’une écriture. Actes du 3e colloque Ductus association internationale pour l’étude des inscriptions mineures. M. Feugère (zuz), "Monographie Instrumentum" bilduma, 65 zk. ISBN 978-2-35518-103-0.
  • Michel Fuchs, Richard Sylvestre eta Christophe Schmidt Heidenreich (arg), 2012. Inscriptions mineures: nouveautés et réflexions. Actes du premier colloque Ductus (19-20 juin 2008, Université de Lausanne), Berne, Peter Lang. ISBN:9783034304429

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Grafitoak_etxeko_tresnetan&oldid=9396383"(e)tik eskuratuta