Heriotza mugako esperientzia

Wikipedia, Entziklopedia askea
EnzaiBot (eztabaida | ekarpenak)(r)en berrikusketa, ordua: 22:28, 21 apirila 2015
Heriotza klinikoa ezagutu dutenen artean tunelaren irudia sarritan errepikatzen da, urrutian argi zuri bizia duena

Heriotza mugako esperientzia (HME laburtua, ingelesez NDE –“near-death experience”) hainbat pertsonak -heriotza klinikoan egon direnak- azaldutako testigantzak dira, egoera kliniko horretan izandako pertzepzioei buruzkoak.

Medikuntza arloko aurrerapenek -besteak beste, suspertze kardiakoaren eremuan- heriotza klinikoan egon direnen berpiztea ahalbidetu dute, HMEen testigantzak areagotu duena. Ikerlari batzuen ustez heriotza klinikoan egon direnen % 10 eta % 20 ingurukoek [1] [2] [3] halako esperientziak gogoratzen dituzte.

Hainbat zientzialariren iritziz heriotzaren osteko kontzientziaren biziraupena frogatuko lukete HMEk. Beste batzuen iritziz, aldiz, prozesu fisiologiko baten ondorioa besterik ez dira, egoera berezi horretan garunak sortutako haluzinazio biziak, hain zuzen ere.

Heriotza klinikoa

Klaudio Harluxeteko “Euskal Hiztegi Entziklopedikoa”-k heriotzari buruzko honako definizio hau ematen du: “Biziaren erabateko eta betirako etena”. Definizio honen arabera heriotza itzuli-ezinezko gertaera denez, HME bat eduki duena ez da benetan hilda egon, “in strictu sensu”. Hori dela eta, gai honen ikerlariek nahiago dute “heriotza kliniko” terminoa erabiltzea, zehatzagoa delako eta neurtu eta zehaztu daitekeen egoera bati aipamena egiten diolako.

Heriotza biologikoaren aldean, beraz, heriotza klinikoa prozesu itzulgarria da. Heriotza klinikoaren ohiko adierazlea bihotz-biriketako gelditzea izan da, hots, arnasketa eta bihotz-taupadaren eza. Zientzialariek, baina, beste parametro bat sartu zuten gero: garun-jardueraren eza. Azken hau lehenengoaren ondorioa besterik ez da: bihotz-biriketako gelditzeak entzefaloaren heriotza eragiten du minutu gutxitan, oxigenoa garunera iristen ez zaiolako (anoxia).

Kontuan hartu behar da, beraz, bihotz-biriketako gelditzea prozesu itzulgarria dela, entzefaloaren zelulek bizirik irauten duten bitartean. Zelula horiek hiltzen direnean heriotza biologikoa gertatzen da (entzefaloa baita bihotz-biriketako prozesuak zuzentzen dituena).

Garun-jarduera elektroentzefalograma( EEG)-ren bidez neurtzen da: garunak ez badu jarduerarik EEGren monitorean erregistro laua agertzen da. Egoera horrek minutu asko irauten badu (bihotz-biriketako gelditzearekin batera) heriotza klinikoa heriotza biologiko bihurtzen da.

HME izan dutenen hainbat kasutan medikuek heriotza klinikoa baieztatu dute. Beste kasu batzuetan, aldiz, ez da baieztatu garunaren heriotza, EEGren monitorea ez zegoelako eskura eta, larrialdia dela eta, arreta guztia bihotz-birikak bizkortzean jarri delako.

Historia

1975ean Raymond Moody psikiatra estatubatuarrak Life After Life ("bizitzaren ondorengo bizitza") liburua kaleratu zuen, heriotzaren mugan izandako esperientzien gaia mundu osoan ospetsu bihurtuko zuena. Liburu horretan, Moody-k honelako esperientziak bizi zituzten 150 pertsonaren testigantzak aztertu zituen lehenengo aldiz, eta testigantza eta bizipen horiek amankomunean alderdi asko zituztela azpimarratu zuen.

HMEei buruzko lehenengo liburu horretan Moodyk lekukoen kontaketa bat osatzen du, baina haren kritikoen ustez ez du sakon ikertzen fenomeno horren jatorria. Psikiatra estatubatuarrak hipotesi mistiko edo transzendentearen aldeko hautua egiten du fenomenoa azaltzeko. Garai berean Elisabeth Kübler-Ross psikiatra ezaguna gai honetaz interesatu eta Moodyren antzeko ondorioetara iritsi zen.

XX. mendeko 90eko hamarkadan ikerlari talde berri batek ekin zion esperientzia hauen jatorriaren ikertzeari, laborategiko tresnak erabiliz eta garunaren azterketa zorrotza eginez. Pim Van Lommel kardiologo holandarra, Sam Pernia eta Peter Fenwick kardiologo eta neurologo estatubatuarrak, eta Susan Blackmore psikologoa ondorio ezberdinetara iritsi ziren haien ikerketetan: batzuek heriotzaren osteko kontzientziaren biziraupenari eusten zioten bitartean, beste batzuek prozesu fisiologiko hutsa zela baieztatzen zuten. Gaur egun bi teoria kontrajarri horiek zutik diraute, gero azalduko dugunez.

Heriotzaren bizipenak

Moodyk, Kübler-Ross-ek, Pim Van Lommel-ek eta beste ikerlari batzuek azpimarratu dute heriotza mugako esperientziak izan dituzten gehienek antzeko bizipenak azaltzen dituztela, erlijio, sinesmen eta kultura desberdinetako gizakiak izan arren. Testigantza gehienetan honako alderdi hauek agertzen dira:

1.- hiltzen denak bere gorputzetik atera egiten dela sentitzen du. Bere gorpua eta aldamenean gertatzen den guztia “ikusi” eta “entzun” egiten du

2.- tunel ilun batean sartzen dela sentitzen du

3.- tunelaren bukaeran argi zuri bizi batekin egiten du topo. Argi hori adimentsua da, eta batzuek izaki mistikotzat edo aingerutzat hartzen dute, haien sinesmenen arabera

4.- hilzorian dagoenak osotasun, bake eta lasaitasun handia sentitzen du. Hain atsegina da sentipena, ezen ez baitu hortik bueltatu nahi.

5.- sarritan aurretik hildako senideak ikusten ditu, egoera berezi horretan laguntzera datozenak

6.- bere bizitzako pelikula bat ikusten du, haren gertaera esanguratsuenak biltzen dituena

7.- muga bateraino iristen da (hesi, ate edo horma bat), eta harekin daudenek (senideak, argi adimentsua…) bere gorputzera itzuli behar duela jakinarazten diote

Bizipen hauek guztiak ez dira beti agertzen lekukoen azalpenetan, baina hauetako batzuk sarritan errepikatzen dira. Kontaketa-patroia Moodyk berak bere liburu batean egiten duen honakoa izango litzateke:[4], :

« Bihotz-arazoekin sartu ninduten ospitalean. Hurrengo egunean min itzela sentitu nuen bularrean, eta erizainei deitu nien. Iritsi orduko arnas hartzeari utzi nion eta nire bihotza gelditu egin zen. Erizainen oihuak entzun nituen eta nire gorputzetik atera eta igo egiten nintzela sentitu nuen. Erizain gehiago nire gelan sartzen ikusi nuen. Gero, medikua sartzen ere ikusi nuen. Nire buruari galdetu nion: “zer egingo ote du hemen?”. Sabairaino flotatu eta beherantz begiratu nuen, ni berpizten saiatzen ari ziren bitartean. Nire gorpua ohe gainean zetzan, eta denak inguruan zeuden. Erizain bati entzun nion esaten: “Jainko maitea, hil da!”, beste batek ahoz ahoko arnasketa egiten zidan bitartean.

Tunel ilun batean barna flotatzen nintzela antzeman nuen gero. Kolore beltza zen nagusi, urruti ikusten zen argi zuri bat izan ezik. Hurbildu ahala argia handiago eta distiratsuago bihurtzen zen, baina ez ninduen itsutzen. Argi multzo izugarria zen, zuria eta gardena. Beroa zerion eta berotasun sentsazio atseginak harrapatu ninduen.

Ez dago hitzik argi hura deskribatzeko. Ez nuen inor ikusi argi horretan, baina banekien argia adimentsua zela. Berebiziko maitasuna eta errukia zuen. Ea hiltzeko prest nengoen galdetu zidan.

Une hartan nire bizitzaren hainbat irudi agertu zitzaizkidan. Buruko pelikula bailitzan irudi haiek nire aurrean zeuden, baina ohi baino biziagoak. Une gorenak ikusi nituen, nire haurtzarotik une hartaraino. Ematen zuen norbaitek abiadura handiz proiektatzen zizkidala aukeratutako irudiak.

Hori guztia begiratzen ari nintzenean ez nuen argia ikusi. Irudipenak hasi bezain laster desagertu zen, baina nirekin zegoela banekien, bere presentzia antzematen nuelako eta azalpenak ematen zizkidalako. Jakitun nintzen aukeraturiko gertaeretan zerbait irakatsi nahi zidala.

Bizipenak iraun zuen bitartean, eta nire gorputzera itzuli aurretik, sekulako bakeak eta lasaitasunak hartu ninduten, nire kezka guztiak desagertuz”.

»

Esperientziaren ondorioak

Ikerlari batzuek (R. Moodyk, Pim Van Lommel-ek…) heriotza mugako esperientzia bat izan dutenen aldaketa sakona azpimarratzen dute. Pertsona hauen talde bati egindako segimenduan, Van Lommel doktoreak zera egiaztatu zuen: esperientzia izan eta gero, hauetako %70a denbora gutxian dibortziatu egiten zela [5]

Esperientzia hauek bizi dituzten gizabanakoak bizitza eta munduari buruzko beren ikuspegia aldatzen zitzaiela aitortzen zuten. Denek, salbuespenik gabe, galdua zuten lehenago heriotzari zioten beldurra. Errotik aldatu zitzaizkien bizitzan zituzten lehentasunak. Orokorrean, ez ziren lehen bezain materialistak eta gehiago kezkatzen ziren funtsezko arazo filosofikoez.[4],

Horietako asko idealistago eta altruistago bihurtzen ziren, eta arreta gehiago jartzen zioten lagun hurkoari. Esperientzia hori bizi eta gero ogibidez edo lanbidez aldatzen zirenak ez ziren gutxi, eta ezta banandu edo dibortziatzen zirenak ere.[6]

Bizitzaren aurreko jarrera berri hori luzaro mantentzen da, HME bizi eta hamarkada batzuk geroago ere.

Azalpenak eta hipotesiak

Bi hipotesi multzo nagusi daude aurrez aurre heriotza mugako esperientziak azaltzeko: teoria transzendenteen multzoarena (kontzientziaren biziraupena baieztatzen duena) eta azalpen naturalen multzoarena (prozesu fisiologikoen zeregina azpimarratzen duena)

Hipotesi transzendentea

HMEak aztertu dituzten ikerlari ospetsu batzuek (R. Moodyk, Pim Van Lommel-ek, Peter Fenwick-ek, Bruce Greyson-ek…) kontzientzia, arima edo gogoa ez dela garunaren emaitza hutsa baieztatzen dute, heriotzaren ostean bizirik jarraitzen duen entitate autonomoa baizik.

Hipotesi honi eusten diotenen ustez, kontzientziak beste dimentsio batera pasatuko luke garuna itzaltzen denean.

Bruce Greyson psikiatra estatubatuarrak baieztatzen du ez dagoela hipotesi fisiologiko edo psikologikorik HME batean gertatzen diren fenomeno guztiak azaltzen dituenik. [7]

Peter Fenwick neurologoak, bere aldetik, garunaren jarduera elektrikoa bihotz-gelditzea gertatzen denetik segundo gutxira desagertzen dela gogoraratzen du. Neurologiak garunak funtzionatzen ez duenean esperientziak izatea ezinezkoa dela dioenez, fase horretan bizipenak badaude kontzientzia eta garuna guztiz autonomoak direla ondorioztatu behar dela baieztatzen du Fenwick-ek. [8]

Pim Van Lommel kardiologo holandarrak azterketa sakonak burutu ditu arlo honetan, eta The Lancet zientzia-aldizkari ospetsuan (2001. urtean) argitaratu zituen bere lanen ondorioak. [9]. Van Lommel-ek ez du inongo zalantzarik baieztatzeko garuna ez dela kontzientziaren sortzailea, honen hartzaile edo errezeptorea baizik. Kontzientziak, kardiologo honen ustez, existentzia autonomoa baitauka.[10] [11].

Van Lommel-ek, azkenik, hilzorian eta koma sakonean zegoena hainbat kasutan bere ingurunean gertatzen zena zehatz-mehatz deskribatzeko gai izan zela aipatzen du. Horrek bere gorputzetik at informazio hori jaso duen ustera garamatza.[12]

Kontzientziaren biziraupena defendatzen dutenek, hain zuzen ere, HMEak izan dituztenek sarritan beren inguruneko informazio zuzena eman dutela azpimarratzen dute, heriotza klinikoan zeuden bitartean. Bistan da egoera horretan informazio hori ez zutela eskura. Adibideak ugariak dira eta aipagarrienetako bi hemen agertzen dira:

-hilda zegoen bitartean medikuek bere ebakuntzan erabili zituzten tresnak zehatz-mehatz deskribatu zituen emakume batek (tartean, buru-hezurra irekitzeko erabilitako “zerra”). Era berean, ebakuntza gelan medikuen eta erizainen arteko solasaldi laburra ere gogoratu zuen.[13].

-beste lekuko batek, heriotza klinikoan egon zenak, erizain bati bere hortzordea –kajoi batean honek gorde zuena- itzultzeko eskatu zion. Erizain horrek, hain zuzen, hortzordea gaixoari kendu eta kajoi batean sartu zion bera hilda zegoen bitartean.[14].

Nabaria da hilzorian zegoenak ezin zituela xehetasun hauek ezagutu, heriotza klinikoan zegoelako.

Ikuspuntu eszeptikoa

Hainbat egilek heriotza mugako esperientzien testigantzak gezur edo asmakeria hutsak direla proposatzen dute. Gezur horien protagonistek ezkutuko asmoak (ospea, protagonismo-gosea, erlijio-ideologia, etab.) izango zituzten ipuin horiek asmatzeko.

Hipotesi hau gainbeheran dago egun, mundu osoan jasotako milaka testigantzaren aurrean (bat-etortze nabarmenak dituztenak, bestalde). Eta egia bada ere azken urteetan esperientzia hauen ezagutza nabarmen handitu dela, fenomeno hau guztiz ezezaguna zen Moodyk bere lehenengo 150 kasuak bildu zituenean, kasuen arteko bat-etortzeak oso handiak izanik ere garai hartan (70eko hamarkadaren hasieran).

Zientzialari eszeptikoenek ere ez dute gaur egun aintzakotzat hartzen hipotesi hau, azalpen fisiologikoen aldeko hautua egiten baitute fenomenoa ulertarazteko.

Hipotesi fisiologikoa

Hainbat zientzialarik heriotza mugako esperientziak garunak sortutako haluzinazioak direla proposatu dute. Haluzinazio bizi horien eragilea anitza izan daiteke, baina beti zerikusi handia du lekukoaren egoera fisiologiko bereziarekin (heriotzaren mugan garunaren egoera fisiologikoa apartekoa baita).

Azalpen fisiologikoak ematen dituztenek lekukoaren bizipenak heriotza klinikoa agertu aurretikoak direla aditzera ematen dute. Haien ustez, heriotza klinikoa agertu ondoren (hots, garunak jarduerarik ez duenean) ez dago inongo bizipenik edo haluzinaziorik. Lekukoak gogoratzen duena, beraz, trantsizio-egoera batean sortutako irudiak eta bizipenak dira, konorterik gabe baina heriotza klinikoaren aurretik sorturikoak.

Hipotesi honi eusten diotenen ustez eragile haluzinogeno nagusiak honako hauek izan litezke:

  • anoxia: garuna oxigenorik gabe geratutakoan sortuko lirateke haluzinazioak. Anoxiaren hipotesia hegazkin-pilotuei akrobaziak egitean (igoera azkarrak eginez eta aparteko azelerazioak jasanez) gertatzen zaiena aztertuz planteatu zen. Burua odolik gabe eta garuna oxigenorik gabe geratzean, pilotuek black-out izeneko fenomenoa pairatzen dute eta une labur batean HMEak izan dituztenen antzeko bizipena dute: tunel ilun baten irudipena, urrutian argi zuri bizia duena (odol eta oxigenoaren fluxua garunaren ikus-eremuan agortzen baita).[15] [16] [17]
  • endorfinak: hainbat ikerlarik “shock traumatiko” gogor baten ondorioz garunak endorfinak askatzen dituela aipatzen dute, ongizate sentsazio sakona eragiten dutenak. Horrek azalduko luke HME batean lasaitasun, bake eta zoriontasun bizipen biziak izatea.
  • ketamina: urteetan anestesiko moduan erabili den substantzia hau ospetsu bihurtu da drogazaleen artean ere. Ketaminak haluzinazioak eragiten ditu, eta baita efektu disoziatibo eta irudi autoskopikoak ere (burua eta gorputzaren arteko banaketa-sentipenak). Azken alderdi honek, batzuen iritziz, HMEetan gertatzen diren gorputzetik kanpoko bizipenak argituko lituzkete.[18] [19].Hipotesi honen puntu ahulak bi dira: ketamina ospitaleetan hartu ez duten lekuko askok HMEak ere izan dituztela, eta droga eta anestesiko horrek sortzen dituen haluzinazioak desatseginak izaten direla, HME batean izandako esperientzia zoriontsuen aldean.
  • serotonina eta glutamato: serotonina nerbio-sistema zentraleko neuronek ekoizten duten neurotransmisorea da, eta glutamatoa aminoazidoa eta baita neurotransmisorea ere. Ikerlari batzuek heriotzatik gertuko uneetan bi neurotransmisore horiek garunean pilatzen direla proposatzen dute, haluzinazioak eta bizipen lasaigarriak sortuz.
  • garuneko lesioak: 2006an, Nature aldizkari ospetsuan neurologo suitzar batzuek artikulu ernagarria argitaratu zuten. Bertan, garunaren estimulazio elektrikoak (lobulu parietalarena, hain zuzen ere) gaixo epileptiko batean gorputzetik kanpoko sentsazioa eragin zuela azaltzen dute. [20]. Beste ikerlari batzuen ustez lobulu tenporal edo sistema linbikoaren ohiz kanpoko jarduerak HME batean agertzen diren antzeko sentipenak eragin ahal izango lituzke.Raymond Moodyk berak garuneko lesioa zuen gaixo baten testigantza azaltzen du bere lehenengo liburu ospetsuan.[4]. Gaixo horrek bere bizitzako pasarte batzuk sarritan ikusten zituen irudipen moduan, hiru dimentsiotan. Hau da heriotzaren mugan egon direnen testigantzetan errepikatzen den esperientzietako bat.
  • oraindik ezagutzen ez den garuneko molekula: garuneko fisiologiak oraindik ezkutuko zirrikitu ugari ditu zientziarentzat. Burmuinaren miaketa zientifikoak hasi besterik ez du egin, eta zientzialariek lan mardula burutu beharko dute datozen urteetan landu gabeko eremu kitzikagarri hau osoki ulertzeko. Hori dela eta, neurologo batzuen ustez oraindik ezagutzen ez dugun prozesu edo substantzia bat egon liteke HME baten atzean. Esaterako, neuronek hilzorian daudenean askatuko luketen molekula bat.

Goian aipatu diren eragile fisiologikoen artean ez dago bat bera ere HME batean agertzen diren bizipen guzti guztiak sortzen dituenik. Horregatik Susan Blackmore psikologoak eta bera bezalako beste ikerlariek ere HME batean eragile batzuek batera jarduten dutela proposatzen dute: anoxia, endorfinak, serotonina, garuneko aldaketa fisiologikoak, etab. Eragile horien guztien elkarrekintzek sortuko lituzkete heriotzaren mugan agertutako esperientziak.

Kontzientziaren biziraupenari eusten diotenen ustez, aldiz, bizipenen intentsitatea eta edukia ez da bera izaten HME bat izan duten eta drogen eraginpean egon direnen artean. Bruce Greyson psikiatraren esanetan, heriotza mugako esperientziak haluzinazio kimiko batekin alderatzea tximeleta baten hegaldia eta hegazkin supersoniko batena maila berean jartzea bezalakoa da: biek ala biek hegan egiten dute, baina hegaldiaren dimentsioa guztiz ezberdina da.[21]

Hil ala biziko ebakuntza batzuetan gertatu ohi dira HMEak

Bi kasu paradigmatiko

Heriotza klinikoa ezagutu dutenen milaka testigantzen artean kasu batzuk ospetsu bihurtu dira, ondo ikertuak izan direlako eta informazio oso zehatza eman dutelako. Bi aipatzekotan, Pamela Reynolds-ena eta Vicky Norotuk-ena aukeratu litezke.

Pamela Reynolds

Emakume estatubatuar honi burmuineko aneurisma itzela aurkitu zioten 1991ean. Aneurisma hori kentzeko hil ala biziko ebakuntza egin behar izan zioten Arizonako klinika batean. Ebakuntza oso korapilatsua zen, aneurisma horren kokapena zela eta [22]. Sendagileek bihotz-gelditze hipotermikoa izeneko teknika burutu zuten, gaixoaren bizi-konstanteak geldituz: bihotzaren taupadak, arnasketa, eta garuneko jarduera eten egin zituzten, eta gorputzetik kanpoko odol-zirkulazioa ezarri zioten, gorputzeko tenperatura 15º C-tan mantenduz. Labur esanda, heriotza kliniko kontrolatua eragin zioten 45 minutuko tartean, aneurisma kentzeko. Tarte luze horretan Pamelaren EEG guztiz laua izan zen, bere garunean ez baitzegoen inongo jarduerarik.[23]

Egoera horretan zela Pamelak HME bat bizi zuen. Bere gorputzetik atera omen zen eta mediku eta erizainen lana ikusi zuen. Kasu honi sinesgarritasun handia ematen diona Pamelaren testigantza zuzena da, lekukoak bere inguruneko xehetasun ugari eman baitzituen: erizainen arteko elkarrizketa eta ebakuntzan erabilitako tresneriaren deskribapena, besteak beste.[24] Gero, ohiko bizipenak izan zituen: tunel batean sartu eta argi bizi baterantz zuzentzea, esaterako. Hildako senideak ikusi zituen eta aparteko lasaitasun, zoriontasun eta bakea bizi zituen argiarekin bat egin zuenean.

Bi dira kasu honi interes berezia ematen dioten faktoreak: alde batetik, heriotza kliniko kontrolatuan bizitako esperientzia bat izatea, hots, ospitale batean propio eragindako “heriotza programatu” bateko ondorio bat izatea, eta bestetik ebakuntza-gelan klinikoki hilda zegoen bitartean ikusi eta entzun zituen gauzei buruzko informazioa ematea, talde medikoak gero konfirmatuko zuena.

Ebakuntza egion zion Robert Spetzler neurozirujauak Pamelarena aparteko kasu bat zela aitortu zuen, eta gaia ikertu zuen Michael Sabom kardiologoaren iritziz (hasieran oso eszeptikoa zena) Pam Reynolds-en esperientziak agerian jartzen du kontzientzia eta garuna autonomoak direla, lehenengoak bizirauten baitu bigarrenak jarduerarik ez duenean ere.[25] [26]

Vicky Noratuk: itsuak ikusi egiten du

Vicky Noratuk itsua zen jaiotzatik. Ez zuen inoiz ezer ikusi, ezta ametsetan ere. Gaztea zela istripu larria sufritu eta bihotz-biriketako gelditzea pairatu zuen. Gorputzetik kanpoko esperientzia bat izan zuen, eta bere gorpua eta aldamenean zeuden pertsona guztiak ikusi egin zituen. Ikusmenarena esperientzia guztiz berria izan zen harentzat, eta HME batean estreinako aldiz bizi izan zuen.

Egoera horretan zela, toki argitsu batera abiatzen zela sentitu zuen. Bertan, pertsona eta animalia argitsuak ikus zitezkeen, eta izaki argitsu batekin elkarrizketa sakon bat mantendu zuen.[27].

Sharon Cooper eta Kenneth Ring doktoreek Vicky eta beste itsu batzuen kasuak aztertu dituzte, eta haien bizipenak eta pertsona normalarenak oso antzekoak direla HME batean ondorioztatu dituzte.[28] Antza, Vicky Noratuk eta bera bezalako beste pertsonen kasuek aditzera ematen omen dute beren kontzientziek, arimek edo gogoek ez dutela beren garunek duten ikusmen-ezintasunik. Horrek kolokan jar ditzake haluzinazioen teoria fisiologikoak.

Ondorioak

Iritzi kontrajarriak sortzen dituzte komunitate zientifikoan heriotza mugako esperientziek, aurreko ataletan azaldu denez. Mundu honetatik haruntzago eraman nahi dute ikerlari batzuek fenomenoaren azalpena, beste batzuek gertuko eragileak aintzakotzat hartzen dituzten bitartean. Haruntzagoaren aldekoen iritziz HMEak garun-funtziorik ez dagoenean gertatzen dira, hots, lekukoa heriotza klinikoan dagoenean. Hipotesi fisiologikoen aldekoek, aldiz, HMEaren bizipenak “hil” aurretik gertatzen direla proposatzen dute, gaixoa konorterik gabe dagoenean baina garunak jarduera fisiologikoa duen bitartean. Horra hor eztabaida horren koska.

Ditugun baliabideekin ez dago jakiterik zein unetan bizitzen dituen lekukoak heriotza mugako esperientziak. Garunak funtzionatzen ez duenean izango balitz, ez legoke zalantzarik garuna eta kontzientzia gauza independenteak direla. Hori gertatu ezean, ezin da inondik inora aurrekoa baieztatu.

Haluzinazioak izan ala ez, inork ez du zalantzan jartzen heriotzaren gertuko esperientzia baten protagonistek nortasun-aldaketa sakona bizi dutela esperientziaren ostean. Esperientzia horrek, nonbait, egundoko zirrara eragiten die. Dudarik gabe, horren atzean zer dagoen ikertzeak merezi du.

Erreferentziak

  1. ↑ Parnia S; Waller DG; Yeates R; Fenwick P A qualitative and quantitative study of the incidence, features and aetiology of near death experiences in cardiac arrest survivors. Resuscitation. 2001; 48(2):149-56
  2. ↑ Lommel, Pim Van, Dr., (2001) Near-death experience in survivors of cardiac arrest: a prospective study in the Netherlands, pdf
  3. ↑ Lommel, Pim Van, Dr., (2003) A Reply to Shermer: Medical Evidence for NDEs
  4. ↑ a b c Life After Life (1975), Raymond Moody
  5. ↑ Lommel, Pim Van, Dr., (2001) Near-death experience in survivors of cardiac arrest: a prospective study in the Netherlands, pdf
  6. ↑ Greyson, Bruce [http:http://www.youtube.com/watch?v=KB0TKay_Puw]
  7. ↑ Greyson, B. Posttraumatic stress symptons following near-death experiences. American journal of orthopsychiatry, 71, 368-373
  8. ↑ Ulises Forest, Science [1]
  9. ↑ Pim Van Lommel, Near-death experience in survivors of cardiac arrest: a prospective study in the Netherlands, The Lancet 2001; 358: 2039-45>
  10. ↑ [2] Estuve muerto (bideoa) Dr. Pim Van Lommel
  11. ↑ [3]Pim Van Lommel-i egindako elkarrizketa (gaztelaniaz)
  12. ↑ [4] Estuve muerto (bideoa) Dr. Pim Van Lommel
  13. ↑ Sabom, Michael. Light & Death: One Doctor's Fascinating Account of Near-Death Experiences. 1998. Grand Rapids, Michigan: Zondervan Publishing House
  14. ↑ van Lommel P, van Wees R, Meyers V, Elfferich I. (2001) Near-Death Experience in Survivors of Cardiac Arrest: A prospective Study in the Netherlands. Lancet, December 15; 358(9298): 2039-45.
  15. ↑ Woerlee, GM Darkness, Tunnels, and Light Skeptical Inquirer, maio 2004
  16. ↑ Woerlee, G. M. (2005). Mortal Minds - The Biology of Near-Death Experiences. Prometheus.
  17. ↑ Dr. James E. Whinnery The Trigger of Gravity
  18. ↑ Armentia, Javier: Al final del túnel [5]
  19. ↑ Ketamina:química y efectos [6]
  20. ↑ Blanje, Olaf eta Ortigue,Stephanie: Induction of an illusory shadow person, Nature[7]
  21. ↑ Greyson, B. Posttraumatic stress symptons following near-death experiences. American journal of orthopsychiatry, 71, 368-373
  22. ↑ experiencias cercanas a la muerte:Pamela Reynolds [8]
  23. ↑ Pamela Reynolds-en kasua (Bideoa) [9]
  24. ↑ experiencias al borde de la muerte, el caso de Pamela Reynolds [10]
  25. ↑ (Ingelesez)Sabom Michaël, Light and Death: One Doctor's Fascinating Account of Near-Death Experiences, Grand Rapids, MI: Zondervan, 1998
  26. ↑ Michaël Sabom (Ingelesez)Biographie du docteur Sabom
  27. ↑ experiencias cercanas a la muerte:Vicky (visión ciega)[11]
  28. ↑ más allá del cerebro:la expansión de la conciencia [12]

Ikus, gainera

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Heriotza mugako esperientzia Aldatu lotura Wikidatan

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Heriotza_mugako_esperientzia&oldid=4905292"(e)tik eskuratuta