Matalaz (abestia)

Matalaz (abestia)
Benito Lertxundiren musika-lana
Egilea(k)	Benito Lertxundi
Argitaratze-data	1981
Ezaugarriak
Genero artistikoa	herri-kanta
Hizkuntza	euskara
Hitzak	Jean Louis Davant
Bestelako lanak
Musikagilea	Benito Lertxundi
Argumentu nagusia	Bernard Goienetxea

Matalaz (edo Dolu gabe) Zuberoako abesti herrikoia da, XVII. mendeko Bernard Goienetxe apaiz zuberotarraren omenez sortua. Hitzak Jean-Louis Davantenak dira eta musika herrikoia Benito Lertxundik moldatua.

Urte askotan ez zen jakin nor zen hitzen egilea, baina 2023an Davantek adierazi zuen berak idatzi zituela 1950an, eta zuzenketa pare bat proposatu zituen.

Benito lertxundik zabaldu zuen gero abestia Euskal Herri osoan. 1981eko Altabizkar / Itzaltzuko bardoari albumean sartu zuen eta 1993an Hunkidura kuttunak I album ospetsuan.

• 
  Jean-Louis Davant
• 
  Presondegia Mauleko gazteluan.
• 
  Benito Lertxundi

Bernard Goienetxe

Bernard Goihenetxe, Matalaz ere deitua, Mitikileko (Zuberoa) erretore zen; izena etxetik zetorkion, gaur egun Goihetx bilakatu dena. XVII. mendean, zuberotarrek harengan konfiantza ezarri ondotik, buruzagi izendatu zuten: 1661ean, beste 7.000 zuberotarrekin, Matalaz jauntxoen aurka altxatu zen. Nekazarien eta Frantziako Armadaren arteko borroken ondoren, matxinadak ez zuen aurrera egin. Lau hilabeteko gudaren ostean, lepoa moztu zioten Lextarreko plazan —Zuberoako garai hartako hiriburua—. Horren ondorioak izan ziren zuberotarren foru eta eskubideak murriztea eta bertako nobleziaren boterea sendotzea.

Hitzak

Urte askotan ez zen jakin nor zen hitzen egilea, baina 2023an Enbata aldizkarian Davantek adierazi zuen berak idatzi zituela 1970ean, 1956an Beñat Artegiet-ek emandako azalpenetik abiatuta. Davanten 1970eko bertsioa eta Lertxundiren abestiarena ez ziren guztiz berdinak. Diferentzia txikiak azaltzeko eta zuzenketaren bat egiteko asmoz bertsio berri bat proposatu zuen Davantek 2023an.

Davant, 1970	Lertxundi, 1981	Davant, 2023	Batuaz edo
Dolü gabe hiltzen niz, bizia Xiberuarendako emaiten baitüt. Agian, agian, egün batez jeikiko dira egiazko xiberutarrak, egiazko eüskualdünak, tirano arrotzen ohiltzeko.	Dolü gabe dolü gabe hiltzen niz, bizia Xiberuarendako emaiten baitüt. Agian, agian, egün batez jeikiko dira egiazko xiberutarrak, egiazko eüskualdünak, tirano arrotzen hiltzeko.	Dolü gabe hiltzen niz, bizia Xiberuarendako emaiten baitüt. Agian, agian, egün batez jeikiko dira egiazko xiberutarrak, egiazko eüskualdünak, tiranoen ohiltzeko.	Dolu gabe hiltzen naiz, bizia Zuberoaren alde ematen baitut. Agian, agian, egun batez jaikiko dira egiazko zuberotarrak, egiazko euskaldunak, tiranoak ohiltzeko (uxatzeko)
eta gure aiten aitek ützi daikien lurraren popüliari erremetitzeko	(Abestian ez dago zati hau)	eta gure aiten aitek ützi daikien lurraren popüliari ützültzeko	eta gure aiten aitek utzi diguten lurra populuari itzultzeko

Matalaz herri-memorian eta literaturan

Piarres Lartzabal

Matalasen irudiak bizirik iraun du gaur egun arte. Piarres Lartzabalek Matalas antzeslana sortu zuen 1968an, Etxahun-Iruri koblakariak pastoral bat eskaini zion 1955ean, Matalaz, Eskiula herrian antzeztua. Gaur egungo ideologia abertzalearen iruditerian Zuberoako eta Euskal Herriko izatearen eta herriaren interesen defentsan jardun zuen heroi handi gisa ageri da.

Antzeko beste abesti bat

Etxahun Iruriren Matalaz pastoralean Matalazen hiltzea izenburuko abestia plazaratu zuen 1955ean. Niko Etxartek, Amaia Zubiriak edota Imanol Larzabalek abestu izan dute. Pier Paul Berzaitz zuberotarrak ere kantatu zuen Lili baten kantorea albumean (Elkar 2005), eta 13 urte geroago Zortzi bikoteak ere (Anorack Records. 2018).

• 
  Etxahun Iruri
• 
  Niko Etxart
• 
  Amaia Zubiria
• 
  Pier Paul Berzaitz
• 
  Imanol Larzabal

Ikus, gainera

• Matalas apaizaren matxinada
• Matalas (antzezlana)
• Bernard Goienetxe
• De Trevilleren azken hitzak

Kanpo estekak

• Matalas, Puntubi.com webgunean.

• Datuak: Q121422551