Euklides: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
informazio gehigarria |
t eukliddddddeeeeeess Etiketak: Lehengoratua Ikusizko edizioa |
||
| 1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
| ⚫ | '''Euklides''' ([[Greziera|grezieraz]]: ''Εὐκλείδης; Eukleídēs'') Kristo aurreko 300 urte inguruan bizi izan zen [[Matematika|matematikari greziarra]] izan zen, eta sarri "geometriaren aita" esaten zaio. [[Alexandria|Alexandrian]] egin zuen lan garai helenistikoan, [[Ptolomeo I.a|Ptolomeo I.aren]] erreinuan (323-283 K.a.). Haren [[Euklidesen Elementuak|Elementuak]] liburua matematikako historiaren testurik arrakastatsuena eta itzal handienetakoa izan duena da. Testu horrekin matematikak irakatsi ziren (batez ere [[geometria]]) hura argitaratu zenetik [[XIX. mendea|XIX. mendearen]] amaiera arte. [[Geometria euklidear|Geometria euklidestarra]] deitutakoaren oinarriak azaltzen dira bertan, [[axioma]] sorta txiki batetik abiatuta. Beste alor batzuetako lanak ere idatzi zituen, besteak beste perspektiba, sekzio konikoak, geometria esferikoa, zenbakien teoria eta zorroztasuna. |
||
{{Wikipedia1000}} |
|||
{{biografia infotaula automatikoa |
|||
| irudia = Euclid statue, Oxford University Museum of Natural History, UK - 20080315.jpg |
|||
}} |
|||
| ⚫ | '''Euklides''' ([[ |
||
{{Esaera2|Niretzat misterioa da Euklidesen matematikak naturako hainbat esparru argitu eta ulertzeko balio izatea. Euklidesen liburua orain dela bi mila urte dago idatzirik, baina balio izaten jarraitzen du. Egia da XIX. mendearen amaieran beste geometria batzuk sortu zirela, baina Euklidesenak betiko balio du, eta ez soilik matematikarako. Horri buruzko esplikaziorik ez daukat, enigma bat da.|[[Jose Ramon Etxebarria]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=JOSE RAMON ETXEBARRIA, INGENIARIA, IRAKASLEA ETA IDAZLEA “Pentsatzeko gaitasuna lortu duen materiamultzo bat gara”|hizkuntza=eu|url=https://eu.wikisource.org/wiki/JOSE_RAMON_ETXEBARRIA,_INGENIARIA,_IRAKASLEA_ETA_IDAZLEA_%E2%80%9CPentsatzeko_gaitasuna_lortu_duen_materiamultzo_bat_gara%E2%80%9D|aldizkaria=eu.wikisource.org|sartze-data=2021-03-05}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Markos|abizena=Zapiain|urtea=2018|izenburua=Jose Ramon Etxebarria. Ingeniaria, irakaslea eta idazlea: "Pentsatzeko gaitasuna lortu duen materia-multzo bat gara"|argitaletxea=Deia. Ostadar gehigarria|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|url=https://static.deia.eus/docs/2018/05/21/ortzadar________190518_10969.pdf}}{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>}} |
|||
== Lana == |
|||
Haren "Elementuak" munduko lan zientifiko garrantzitsuenetarikoa da eta zentro akademikoan emandako ezagutzaren bilduma. Hartan era formalean azaltzen da, bakarrik bost postulatutatik hasita, lerro eta planoen ezaugarrien ikerketa, zirkuluak eta esferak, triangeluak eta konoak… hots, forma erregularrenak. Beharbada ez zen Euklides "Elementuak" lanaren emaitzak frogatu zituena, baina materialaren antolaketa eta horren azalpena berari esker heldu zaigu.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Euclid.|izenburua=Eukleidou stoicheia = Euklides elementuak|argitaletxea=Elhuyar Fundazioa|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/62392488|isbn=9788495338525}}</ref> |
|||
Euklidesek elementuak idazten zituenean aurreko testuliburuak erabili zituela uste da, erabiltzen ez diren definizioen kopuru handia aurkezten duelako. Euklidesen teoremak gehienetan eskola modernoan ikasten dituztenak dira. Ezagunenetako batzuk hauek dira: |
|||
* Edozein [[Hiruki|triangeluren]] barruko angeluen kopurua 180° da. |
|||
* [[Hipotenusa]]ren karratua triangelu angeluzuzen batean [[kateto]]en karratuen baturaren kopurua da, [[Pitagorasen teorema]] ospetsua denaren modukoa. |
|||
* "Elementuetako" VII, VIII eta IX liburuetan ikasten da [[Zatigarritasun-erregela|zatigarritasunaren]] teoria. |
|||
[[Fitxategi:Euclid.jpg|eskuinera|thumb|320x320px|[[Euklides]] eskolak ematen, ''Atenasko eskola'' margolanaren xehetasunean ([[Rafael]]).]] |
|||
Arrazoiketa deduktiboko tresna boteretsua izateaz gain, Euklidesen geometria oso erabilgarria izan da ezagueraren alor askotan; adibidez, [[fisika]]n, [[astronomia]]n, [[kimika]]n eta [[ingeniaritza|ingeniaritz]]<nowiki/>etan. Dudarik gabe, oso erabilgarria da matematikan. Euklidesen aurkezpenaren harmoniak emanda, [[II. mendea|II mendean]] [[Unibertsoaren teoria ptolemaikoak]], zeinen arabera [[Lurra]] Unibertsoko zentroko gunea den, eta planetek, Ilargiak eta [[Eguzkia|Eguzkiak]] haren inguruan itzuliak lerro perfektuetan ematen dituztenak. |
|||
== Erreferentziak == |
|||
{{Erreferentzia zerrenda|30em}} |
|||
== Ikus, gainera == |
|||
* [[Euklidesen Elementuak]] |
|||
* [[Euklidesen axiomak]] |
|||
* [[Geometria euklidestar]] |
|||
* [[Euklidesen teorema]] |
|||
== Kanpo estekak == |
|||
{{autoritate kontrola}} |
|||
[[Kategoria:Antzinako Greziako matematikariak]] |
|||
[[Kategoria:Zenbakien teoria]] |
|||
[[Kategoria:Geometrak]] |
|||
[[Kategoria:K. a. IV. mendeko matematikariak]] |
|||
18:05, 21 iraila 2023ko berrikusketa
Euklides (grezieraz: Εὐκλείδης; Eukleídēs) Kristo aurreko 300 urte inguruan bizi izan zen matematikari greziarra izan zen, eta sarri "geometriaren aita" esaten zaio. Alexandrian egin zuen lan garai helenistikoan, Ptolomeo I.aren erreinuan (323-283 K.a.). Haren Elementuak liburua matematikako historiaren testurik arrakastatsuena eta itzal handienetakoa izan duena da. Testu horrekin matematikak irakatsi ziren (batez ere geometria) hura argitaratu zenetik XIX. mendearen amaiera arte. Geometria euklidestarra deitutakoaren oinarriak azaltzen dira bertan, axioma sorta txiki batetik abiatuta. Beste alor batzuetako lanak ere idatzi zituen, besteak beste perspektiba, sekzio konikoak, geometria esferikoa, zenbakien teoria eta zorroztasuna.