Enkomienda

Enkomendero bat tratu txarra ematen indio bati. Kingsborough kodexa.

Enkomienda (gaztelaniaz: encomienda, “zerbait edo norbait babesteko jasotako agindua eta eskubidea”) erakunde juridiko-ekonomikoa izan zen, espainiar kolonizatzaileek, euren lurraldeetan dagoeneko erabiltzen zutena eta XVI. mende hasieratik aurrera Ameriketan ezarri zutena, bertatiarrekiko harremanak estutik kontrolatzearren.

Sistema haren arabera, Espainiako Koroak kolonoaren esku uzten zuen mendeko zituen indiarren zergak edota lanen emaitzak, eta ordainez kolonoak babesa, hazkurria eta kristau ikasbidea eskaini behar zizkien indiarrei. Nolanahi ere, berez esklabotasun molde bat baizik ez zen eta 1510. urtean Bartolomé de las Casas domingotar fraideak sistema hura gogor salatu zuen.

Espainiako Koroak atzera jo eta indarrik gabe utzi nahi izan zuen indiarren morrontza hura (Burgosko legeak, 1512-1513). Kolonoek, ordea, inoiz ez zituzten xedapen haiek aintzat hartu. 1542an, esklabotasuna eta derrigorrezko lanak debekatu zituen Karlos Habsburgokoak (Indietako Lege Berriak), eta enkomienda sistema leundu egin zen, funtsean bere hartan segitu bazuen ere. 1550etik aurrera, lan sistema berri bat abiarazi zuten espainiarrek, enkomienda bazter utzi gabe, repartimiento de indios ("indiarren banaketa") izenekoa. Molde berri horren arabera, urtero hainbat hilabetez aritu behar zuten nahitaez indiar heldu guztiek, meatze, ola, etxalde eta herri lanetan.

XVII. mendearen erdialdetik aurrera, Espainiako Koroa zerga handiagoak hasi zitzaien eskatzen kolonoei, eta handik aurrera izugarri ahuldu zen sistema hori. XVIII. mendearen bukaeran desagertu ziren enkomiendak. Ameriketako indiarrak bigarren mailako pertsonatzat hartzen eta erabiltzen zituen molde juridiko-ekonomikoak, ordea, XX. mendea arte iraun du, hacienda izeneko sistemen bidez bereziki.

Gaztelako eta Aragoiko eta Europako lurraldeetan

Gaztela eta Aragoin, Erdi Aroan, encomienda bat, ordena militar bati zegozkion lurraldeen, higiezinen, errenten edo onuren multzoa zen. Ordena militar horren buru ordenaren kide zen zaldun bat zegoen, "comendador" titulua ematen zitzaiona eta Espainiako Erdi Aroaren hasieratik zalditeriako edo erlijioko ordena ugarietako bateko "maestre" batek izendatu behar zuen.

Komendadore bakoitzak bere babes eta defentsapean zeukan jasotako "encomienda" eta ordainetan, zerbitzuak eta lurren errentak jasotzen zituen. Lurralde jabetzarik handienak izan zituzten ordenak Santiago, Calatrava eta Alcantara izan ziren Gaztelan, Montesa Aragoin eta San Joan Ospitalarioen Ordena bi erresumetan.

Ikus, gainera

• Mita
• Indietako Kontseilua
• Matará
• Babesleku indigena
• Zuzenbide indianoa

Kanpo estekak

• Datuak: Q396287