Edukira joan

Fanoko laidoa

Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Fanoko bortxaketa» orritik birbideratua)
Fanoko laidoa
MotaBortxaketa
Data1537
KokalekuFano
BiktimaCosimo Gheri (en) Itzuli

Fanoko laidoa (edo Fanoko bortxaketa) 1537ko maiatzaren 26 edo 27an Elizaren Estatuetako hiri horretan gertatu zen ustezko eskandalu bat da, noiz, Marketako gotorlekuen ikuskapen batean, Pier Luigi Farnese gerrako jaunak Cosimo Gheri hiriko apezpikua modu basatian bortxatu zuen. Bere egiazkotasun historikoa eztabaidagarria da.[1] Gertaera Benedetto Varchi historialariak erregistratu zuen Storia fiorentina bere liburuaren 16. liburukian (lehen aldiz 1721ean argitaratu zutena).[2] Hala ere, Pietro Bemboren 1538ko urtarrilaren 5eko gutun batek Varchiren kontakizuna berresten duela dirudi.[3]

Afera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Elizaren gonfalonieroaren (italieraz: gonfaloniere della Chiesa) kargua hutsik zegoen, eta Farnese etxeko Pier Luigi Farnese kapitain aditu eta leialak bere aita Paulo III.a aita santua eginkizuna betetzeko egokiena izan zitekeela konbentzitu zuen. 1537ko urtarrilaren 31ko kontsistorioan aita santuak izendapena gauzatu zuen eta hurrengo egunean, San Petri basilikan, Pier Luigiri Elizako kapitainaren ezpata eta estandartea eman zizkion. Farnese berehala hasi zen bidaia bat Elizaren Estatuetako lurraldeetan zehar, erresistentzia oro erraz menderatuz eta Piacenzara (Emilia-Romagna) arrakastaz iritsiz. Bidaia horretan gertatu omen zen eskandalua.[4][5] Varchiren kontakizun osoa honakoa da:

« Urte horretan bertan gertatu zen kasu bat, eta ez dut gogoratzen gaitzesgarriagorik entzun edo irakurri izana [...] Messer Cosimo Gheri Pistoiakoak, Fanoko apezpikuak, hogeita lau urte zituen [...] Pier Luigi Farnese jauna (bere arrakastaz mozkortuta eta bere aitaren bihozberatasunaz ziur zigortua eta errieta ez egiteko, Elizaren lurretara joan zen, maitasunez edo indarrez, zenbat gazte ikusi eta gustatu zitzaizkion bortxatuz) Ancona hiritik Fanora joan zen, non fraide bat gobernadorea zen [...], Pier Luigiren etorrera entzun ondoren eta berarekin topo egin nahi zuelarik, apezpikuari galdetu zion ea Aita Santuaren semea eta Elizaren gonfaloniero ohoratzera joan nahi zuen; hori egin zuen, baina ez oso gogo onez. Pier Luigik gotzainari galdetu zion lehenengo gauza (baina bere ohiko hitz lizun eta propioekin) "nola gozatzen eta dibertitzen zen Fanoko emakume eder horiekin" izan zen. Apezpikuak, ona baino azkarra zena, galdera (eta nork egiten zuen) zein zen ezaguturik, apaltasunez, baina haserre antzean, "hori ez zela bere kontua" erantzun zuen, eta, arrazoiketa hori alde batera uztearren, honako hau gaineratu zuen: "Jaun Txit Goren horrek on handia egingo lioke bere hiri honi, auzotan zatiturik baitago, bere zuhurtziaz eta autoritatez bildu eta baketuko balu".

Pier Luigik, hurrengo egunean, egin nahi zuena aginduta, (Fanoko jendearekin adiskidetu nahiko balu bezala) lehenik gobernadorea eta gero apezpikua deitu zituen. Gobernadorea, apezpikua iristen ikusi bezain laster, gelatik irten zen, eta Pier Luigi gotzaina haztamuka eta bultzaka hasi zen, emakumeekin egin daitezkeen ekintzarik likitsenak egin nahian, eta apezpikua, gorpuzkera txiki eta ahulekoa, gogor defendatu zenez, ez bakarrik berarengandik [Pier Luigigatik] (sifiliz beterik egonik, ia ezin zen altxatu), baita bere konplizeengandik ere, geldirik mantentzen saiatzen baitziren, lotu egin zuten [...] Sastakaiak eztarrian jarri eta etengabe mehatxatu zuten, mugitzen bazen, hilko zutela esanez, baina baita puntekin eta heldulekuekin ere, seinaleak han gera zitezen.

»

—Benedetto Varchi, Storia fiorentina, 16. liburukia[2]


Cosimo Gheri, zaurituta eta hunkituta, ez zen zaurietatik sendatu eta handik aste gutxira, irailaren 24an, hil zen.[3]

Erreakzioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Garaikideek istorio asko utzi zituzten Pier Luigiren sexu-neurrigabekeriari eta joera homosexualei buruz, baina Fanoko bortxaketa deiturikoak nazioarteko oihartzuna izan zuen, eta, Aita Santuaren familiarekin zuen loturagatik, katolikoen eta protestanteen arteko eztabaida erlijiosoetan ere erabili zuten.[6][7][8] Pier Luigiren sexualitateak satira (pasquinate) ugari eragin zituen eta Niccolò Franco Benevento poetakpierluigiare aditza asmatu zuen, "indarrez popatik ematea" esan nahi zuelarik.[9] Farnese 1547an hil zutenean, epigrama satiriko batek, beste askoren artean, infernura jaitsi zela irudikatu zuen:

« "Vis dicam? Ex italis stygias ut venit ad horas,/ incoepit natibus Pluton timeris suis."
(Esatea nahi duzu? Italiako kostaldetik azpimunduko kostaldeetara iritsi zenean,/Pluton bere ipurmasailengatik beldurtzen hasi zen.)[10][11] 		»


Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Ingelesez) Aldrich, Robert; Wotherspoon, Garry, eds. Who's Who in Gay & Lesbian History. Londres – New York: Routledge, 188 or. ISBN 0415159830..
  2. ↑ a b (Italieraz) Varchi, Benedetto. (1858). Storia fiorentina. 2 Florentzia: Le Monnier, 268–270 or..
  3. ↑ a b (Italieraz) «GHERI, Cosimo» www.treccani.it in: Dizionario Biografico..
  4. ↑ (Italieraz) Affò, Ireneo. (1821). Vita di Pierluigi Farnese. Milan: Giusti, 22–27 or..
  5. ↑ (Ingelesez) Parks, George B.. (1962ko udazkena). «The Pier Luigi Farnese Scandal: An English Report» Renaissance News 15 (3): 193–200.  doi:10.2307/2857878..
  6. ↑ (Italieraz) wikisource.org. Priapea/LV - Wikisource. .
  7. ↑ Hurtado de Mendoza, Diego. (1547). Dialogo entre Caronte y el ánima de Pedro Luís Farnesio. .
  8. ↑ (Italieraz) Masini, Mario; Portigliotti, Giuseppe. (1917). «Attraverso il Rinascimento: Pier Luigi Farnese» Archivio di Antropologia Criminale 38: 177–192..
  9. ↑ (Italieraz) wikisource.org. Priapea/LXXIX - Wikisource. .
  10. ↑ Marucci, Valerio, ed. Pasquinate romane del Cinquecento. Erroma: Salerno, 438, 458-459, 642 or. ISBN 9788885026599..
  11. ↑ (Italieraz) Luzio, Alessandro. (1900). Un pronostico satirico di Pietro Aretino (1534). Bergamo: Istituto italiano di arti grafiche, 152 or..

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Fanoko_laidoa&oldid=9838930"(e)tik eskuratuta