Hayganuş Mark
| Hayganuş Mark | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | Հայկանուշ Թոփուզեան |
| Jaiotza | Ayaspaşa (en)  , 1885eko otsailaren 14a |
| Herrialdea |  Otomandar Inperioa  Turkia |
| Bizilekua | Istanbul Esmirna |
| Heriotza | Istanbul, 1966ko martxoaren 7a (81 urte) |
| Hobiratze lekua | Şişli Armenian Cemetery (en) |
| Familia | |
| Ezkontidea(k) | Vahan Toshikyan (en) |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Esayan Armenian School (en) |
| Hizkuntzak | armeniera turkiera |
| Irakaslea(k) | Q16387590 |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | idazlea, public figure (en) , iritzi-kazetaria, poeta eta prosalaria |
| Enplegatzailea(k) | Dzaghig (en) Q16371356 |
| Sinesmenak eta ideologia | |
| Erlijioa | Armeniako Eliza Apostolikoa |
Hayganuş Mark (armenieraz: Հայկանուշ Մառք, Konstantinopla, 1885eko otsailaren 14a – Istanbul, 1966ko martxoaren 7a) armeniar idazlea,[1] poeta, iritzi-kazetaria eta pertsona publikoa izan zen.[2][3]
Lehen urteak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Armeniar jatorrikoa, Hayganuş Mark Konstantinoplan jaio zen 1885ean. Bere aita Markar Topuzyan zen, 1850 edo 1851n Vanen jaiotako zerbitzari-korrikalaria, eta bere ama Yebrakse zen, 1853 edo 1854an Konstantinoplan jaioa. Mark abizena hartu zuen, Markarren forma laburtua, 1934an Turkiako Abizen Legea aldarrikatu ondoren.[4]
Esayan Lehen eta Bigarren Hezkuntzako ikastetxera joan zen. Bost urtez armeniera ikasi zuen Hagop Kurken hizkuntzalariarekin, eta haren arreta erakarri zuen bigarren hezkuntzako azken graduan. Gero, Armeniako Yedikule Ospitaleko umezurztegian irakasle laguntzaile aritu zen lau urtez.[4]
Karrera profesionala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bere lehen artikulua Manzûme-i Efkâr egunkari armeniar-turkiarrean argitaratu zen. Artikulu honen ondorioz, Pürag, Hanrakidag, Püzantion eta Panaser egunkarien lan-eskaintzak jaso zituen. Hogei urte ere ez zituen Masis egunkariak antolatutako poesia lehiaketa batean bigarren tokia lortu zuenean.[4]
1905ean, Mark Dzaghig ("Lore") emakumeentzako aldizkari armeniarra argitaratzen hasi zen, Konstantinoplan egoitza zuena.[3][4] Une horretan, aldizkarian parte hartu zuten gehienak gizonak izan ziren, emakume idazle gutxi zeudelako. Dzaghig egunkariko gizonezko idazleek emakumezko izenordeak erabiltzen zituzten. Frantziako mugimendu feministen jakitun izanik, aldizkaria emakumeek eta emakumeentzat bakarrik argitaratzea nahi zuen. Bitartean, Vahan Toshigyan Manzûme-i Efkâr egunkariko argitalpen-zuzendariarekin ezkondu zen, eta umezurztegiko lanari uko egin zion. Egunkariak argitaratzen jarraitu zuen beste bi urtez, baina Mark senarrarekin Esmirnara joan zenean amaitu zen. Han, emakumeen gaiei buruz idatzi zuen tokiko aldizkarietan, hala nola, Arşaluys («Egunsentia») eta Arevelk («Ekialdea»).[4]
1909an, bikotea Konstantinoplara itzuli zen. Emakume Armeniarren Batasun Nazionalistako Literatur Batzordeko buru bihurtu zen Mark. Probintzian armeniar eskolak irekitzeko eta neskatoei hezkuntza eskaintzeko prestatu zen. Ahalegin horien ondorioz, Anatoliako armeniar eskolen kopurua 32ra igo zen.[4]
1919an, hamabostero argitaratzen hasi zen Hay Gin aldizkari feminista (armenieraz, Հայ Կին, "emakume armeniarra").[3][4] Oraingoan, emakumeek ez ezik, bi generoek ere parte hartu behar zuten egunkariaren argitalpenean. Gizonak eta emakumeak banantzeko ideia bertan behera utzi zuen. Inoiz ez zion uko egin independentziari esanez «Emakume armeniarra aldizkaria bandera baten azpian biziko bada, hau feminitate bandera bat baino ezin da izan».[4]
1923an, Muhittin Üstünda, Istanbulgo diputatuak, Turkiako Emakumeen Batasunaren mintegi batean esan zuen "ez dagoela genero-berdintasunik, emakumeak ez daudelako soldaduskan izena emanda". Inork horri erantzun ez bazion ere, Markek gogor kritikatu zuen Hilal-ı Ahmer egunkarian (Ilargi Erdi Gorria), hitz hauekin: «Amek bizia galdu zuten erditzean, eta emakumeek ere erizain gisa jarduten dute gudu-zelaietan».[4]
Bere egunkaria 13 urtez agertu zen 1932ra arte, Turkiako gobernuak itxi zuen arte. Ikus daitekeenez, egunkaria itxi egin behar izan zuten, Lehen Mundu Gerraren ondorengo urteetan aliatuei emandako laguntzagatik "turkiarren etsaiei" laguntzea leporatu baitzioten.[5]
Feminismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Markek uko egin zion «emakumeak emantzipazioaren izenean gizon bihurtzeari». Esan zuen «emakumeek lan egin eta askatasun ekonomikoa lortu behar dutela», eta gaineratu zuen «hori egitean, ez dela prest egon behar zakarra izateko, suntsitzeko». Haren arabera, «maitasuna buruan dago». Adierazi zuenez, «hezkuntza-sistema gizonezkoen ikuspegitik prestatzen da», eta esan zuen «nahitaezkoa dela emakumeak curriculuma egiteko etapan inplikatzea». Markek esan zuen «gizonak eta emakumeak desberdinak eta berdinak» direla, eta gaineratu zuen «emakumeek beren ezberdintasunak aldarrikatu behar dituztela beren buruentzat eta gizateriarentzat».[4]
Heriotza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hayganuş Mark 81 urterekin hil zen Armeniako Yedikule ospitalean 1966an. Heriotz ohean, lagun bati esan zion «Idatzi! Idatz ezazue beti aberriaren, nazioaren eta gizateriaren alde, eta izan zaitezte zoriontsu haiekin!».[4]
Istanbuleko Şişli armeniar hilerrian lurperatuta dago. Bere hilarrian Hay Gin aldizkariaren izenburua idatzita dago.[3]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ (Ingelesez) «Feminist Armenian women commemorated in the parliament» Agos (Noiz kontsultatua: 2022-10-28).
- ↑ (Ingelesez) Green, Anna. (2019-03-12). «Armenian Women’s Writing in the Ottoman Empire, Late 19th to Early 20th Centuries» EVN Report (Noiz kontsultatua: 2022-10-28).
- ↑ a b c d Turan, Ömer; Sayan, Pinar. (2019-01-01). Ermenistan ve Türkiye İçin Alternatif Tarih Eğitimi Modülleri. (Noiz kontsultatua: 2022-10-28).
- ↑ a b c d e f g h i j k «Ermeni Feminist: Hayganuş Mark - kadın-lgbti» web.archive.org 2017-06-02 (Noiz kontsultatua: 2022-10-28).
- ↑ Ekmekcioglu, Lerna. (2016). Recovering Armenia: The Limits of Belonging in Post-Genocide Turkey. Stanford University Press ISBN 978-0-8047-9610-1. (Noiz kontsultatua: 2022-10-28).
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q1569198