Lankide:Joxan Garaialde/Jean le Rond d'Alembert
Entziklopedia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1750ean, eta betiere Diderot-ekin batera, zeina inspiratzailea izan baitzen, Entziklopedia argitaratzen hasi zen. Chambers-en ingelesezko lana itzultzeko ideia egokitze eta hedapen progresiboko jatorrizko proiektu bihurtu zen azkar, hasierako mendekotasuna utziz[1].
D'Alembertek askotariko artikuluak idatzi zituen matematikari eta literaturari buruz, Atariko Diskurtsoaz gain. Besteak beste, Voltaire, Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau, Adam Smith bezalako filosofoek ere parte hartu zuten Entziklopedian.
Diderotekiko hausturak, 1758an, Entziklopedia zuzentzeko lanari bakarrik egingo ziola aurre esan nahi zuen, nahiz eta Diderotek ahaztu ez zituen gero eta arrazionalistago zen matematikariarekin izandako polemikak elkarrizketa aurrebiologiko original eta ironiko batean: d'Alemberten ametsa. Baina, Franco Venturik dioen bezala, d'Alembertek oso modu pertsonalean lagundu zuen lan horretan. Nolanahi ere, mentalitate entziklopedista zuen, eta horren lekuko da, bere bizitzaren amaieran, memoria pertsonal bat idatzi zuela letrak nola maite zituen kontatzen zuena.
D'Alembertek, Entziklopediaren hitzaurrean, honako hau idatzi zuen:
| « | Ezin dugu natura ezagutzea espero hipotesi lauso eta arbitrarioen bidez, baizik eta fenomenoen azterketa gogoetatsuaren bitartez, bata bestearekin egingo dugun konparazioaren bitartez, fenomeno kopuru handia ahal den neurrian murrizteko artearen bitartez, fenomeno kopuru handi bat bere hasieratzat har daitekeen bakarrari. | » |
| D' Alembert: Entziklopediaren aurretiazko hitzaldia (1751) (zatia)[2] | ||
D'Alembertek matematika, astronomia eta fisikari buruzko artikulu gehienak ere idatzi zituen. 1700 artikulu inguru idatzi zituen (O sinadurapean), gehienak, zentzu zabalean, matematikari lotutakoak[3], baina nabarmen murriztu zuen bere parte-hartze maila 1762az geroztik.
D'Alembert astronomiari buruzko lau artikulu-idazleetako bat da, Jean-Baptiste Le Roy, Johann Heinrich Samuel Formey eta Louis de Jaucourt-ekin batera. Heliozentrismoaren frogak eskaintzen ditu mekanika newtondarraren argudio berriekin. Tonu militantea hartuz, ez zuen eliztarrei iseka egiteko aukera galdu, eta gogor kritikatu zuen Inkisizioa, Aurrediskurtsoan esanez: "aginte espiritualaren gehiegikeriak, tenporalarekin batera, arrazoia isiltzera behartu zuela eta giza arrazari ia debekatu egin ziola pentsatzea”[4].
«Norbera bezala pentsatu» eta «zuk zeuk bezala pentsatu», famatu egin diren formulak, d'Alemberti zor zaizkio; horiek Preliminary Discourse, Encyclopedia, 1. liburukia, 1751, aurkitzen dira. Formulazio horiek antzinako mandatuen berrezarpen dira (Hesiodo, Horazio). [[Kategoria:Frantziako ateoak]] [[Kategoria:Royal Societyko kideak]] [[Kategoria:Fluidoen dinamika]] [[Kategoria:Zientzien Prusiar Akademiako kideak]] [[Kategoria:Frantziako Zientzien Akademiako kideak]] [[Kategoria:Frantses Akademiako kideak]] [[Kategoria:Aro Berriko filosofoak]] [[Kategoria:XVIII. mendeko Frantziako idazleak]] [[Kategoria:Parisko Unibertsitateko ikasleak]] [[Kategoria:Parisen hildakoak]] [[Kategoria:Paristarrak]]
- ↑ Franco Venturi, Los orígenes de la Enciclopedia, Crítica, 1980
- ↑ Txantiloi:Cita libro
- ↑ "En el laberinto de la Enciclopedia", Les Génies de la science, mayo-julio 2009, n° 39, páginas58-61}}.
- ↑ Colette Le Lay, bajo la dirección de Jacques Gapaillard, Les articles d’astronomie dans l’Encyclopédie de Diderot et d’Alembert (Los artículos sobre astronomía en la Enciclopedia de Diderot y d'Alembert), disertación de la DEA en la historia de la ciencia y tecnología, Facultad de Ciencias y Tecnología de Nantes - Centre François-Viète, 1997, leer en línea.