Lankide eztabaida:Naia Amaia
|
Ongi etorri, Naia Amaia, euskarazko Wikipediara! Hau zure eztabaida orria da, beste wikilarien mezuak jasotzeko balioko dizuna. Gainera, lankide orria ere baduzu; nahi izanez gero, hor jar ditzakezu zeure datuak, interesak, hitz egiten dituzun hizkuntzak... (zeure lankide orria egiteko informazioa nahi baduzu, ikus orrialde hau). Nahi baduzu ere zure proba orrian idazten has zaitezke.
Wikipedian laguntzeko modu ugari daude. Horietako batzuk Wikipedian nola lagundu dezakezun argitzen duen orrian bildu ditugu. Artikulu jakin batez ohar edo iradokizunen bat egiteko, artikulu horren eztabaida orrian idatz dezakezu. Wikipediari buruzko galdera, ohar edo iradokizun orokorra baldin bada, berriz, Wikipediako Txokoa duzu horretarako toki egokiena. Eta hainbat Wikiproiektu ditugu, gai jakin batzuetan parte hartzen lagunduko dizutenak. Wikilari jakin bati idazteko edo erantzuteko, haren eztabaida orrian idatzi beharko duzu. Bestela, ez zaio mezu bat duela jakinarazteko oharra azalduko, eta agian ez da konturatuko idatzi diozula. Eztabaida orriaren goialdean «Gehitu atala» lotura aurkituko duzu. Hor klik eginez, mezua sortzeko aukera izango duzu. Mesedez, ez zaitez ahaztu mezuaren bukaeran zure erabiltzaile sinadura edo zigilua ezartzeaz; bestela, ezingo dugu jakin nork idatzi duen, nori erantzun behar diogun.
|
--LainobeltzBot (eztabaida) 12:31, 24 martxoa 2020 (CET)
Erromeroa[aldatu iturburu kodea]
ERROMEROA
Erromeroa zurezko belar iraunkor bat da, hostotza berde eta lore zuri, arrosa, purpura edo urdinekin, Lamiaceae familiakoa, Mediterraneoko eskualdekoa.
Informazio taxonomikoa
Salvia rosmarinus Salvia generoko espezie ugarietako bat da, ezpainetakoen familiakoa.
Salvia: latinezko "salvare" hitzetik datorren izena, "Sendatu" esan nahi duena, generoko espezie batzuen ezaugarri sendagarriei erreferentzia eginez. Rosmarinus: latin ros marinus, "Itsas ihintza" hitzetik zuzenean hartua bezala interpretatu zen epitetoa, baina litekeena da grezieratik eratorria izatea, "Zuhaixka" esan nahi duen rhops hitzetik eratorria, eta μγρίνος, myrinos, "Aromatikoa": hau da, "Zuhaixka aromatikoa", hobeto egokitzen dena landarearekin.
Ezaugarriak
Bere hostoak, oso ugariak, luzeak eta estuak, zuzenean hazten dira pedunkulurik gabeko zurtoinaren gainean, 1,5 eta 3 cm arteko luzera eta 2 edo 3 mm arteko zabalera dutenak.
Kolore berde iluna dute aurpegian, eta tonalitate zurixka atzekaldean. Landare gazteenetan ile ugariz estaltzen dira, eta horiek haztean desagertu egiten dira.
Loreak urdinxka, more edo arrosa kolorekoak dira, eta zurtoinaren eta hostoaren artekan 5 mm inguruko loturan lore sorta eran jaiotzen dira. Fruituak milimetro bat neurtzen du eta kaliza barruan agertzen da, 4 intxaur txikiren forman.
Bizi zikloa
Florazioa udaberrian eta udazkenean ematen da.
Habitata
Bere habitata sastraka mediterraneoz estalitako guneak dira, hegal eguzkitsu eta menditsuetan kokatuak, itsasotik gertu eta haizetik babestua. Karezko substratuak dituzten lurretan hedatzen da, harri-harrien artean edo iragazkortasun handiko hareatsuen artean finkatuz, hazteko oso hezetasun gutxi behar baitu. 1.500 metroko altuerara arte irauten du eta zero azpitik 10º C-ko tenperatura minimoak jasaten ditu.
Lurrindutako azpibarbusto hau ezpainetakoen familiakoa da (Labiateae). 50 eta 150 cm arteko altuera izan dezake, eta iraunkorra, hostotsua eta oso adarkatua da.
Printzipio aktiboak hostoetan kontzentratzen dira, eta, batzuetan, loratutako sumintasunean. Lehenengoak kontrakoak dira, koriazeoak eta estuki linealak. 3 cm luze eta 4 mm zabal izatera irits daitezke, eta bere ertz osoak, beherantz bilduta, ia zilindrikoak dirudite. Hosto gazteen goiko aldea iletsua eta berde bizia da — hosto helduak glabrak dira —. Aurpegi hau zimurtsua da, eta erdialdeko nerbioak zeharkatzen du. Nerbio hau bera argi eta garbi nabarmentzen da envesean, liburuki zuri trinko batez estalia dagoena.
Loratzeak ia urte osoa irauten du, eta infloreszentzia trinkoetan biltzen diren ezpainetako loreak sortzen ditu, hostoen axiletan daudenak. Korola urdinxka, arrosa edo zuria da, orban biolazeoak ditu barnealdean, eta bi estamine konkordun dituzte, korolara soldatuta daudenak eta hortz txiki bat dutenak. Lore hauek ondo markatutako bi ezpain dituzte, goikoa bi lobulurekin eta behekoa hirurekin, horietatik erdikoa ahurra eta luzea delarik. Fruitua arre koloreko tetrakenio bat da.
Landare osoak usain indartsu eta usaintsua du, pixka bat heldua. Bere zapore bereizgarria ere usaintsua da, baina zakarra eta apur bat mingarria.
Zuhaixka hau, eremu lehor eta idorretan berezkoa, Mediterraneo aldean dago jatorriz, eta bertan ere landatzen da. Izan ere, bere herrialde ekoizle nagusiak Espainia, Maroko eta Tunisia dira. Bilketa apiriletik uztailera bitartean egiten da, eta kartoizko kutxetan edo paperezko poltsetan gordetzen da.
Motak
Hiru erromero espezie basati ezagutzen dira: ezagunena eta banaketa zabalekoa, erromero arrunta (Rosmarinus officinalis), moro erromeroa (Rosmarinus eriocalyx) almeriense-magrebiar banaketakoa eta erromero tomentosoa (Rosmarinus tomentosus), granadina eta Malagako kostaldeko zerrenda estu batekoa.
Mehatsuak
Bere mehatxurik handienak meatzaritza eta nekazaritza dira. Populazioen murrizketaren ondorioz, 2013tik Arriskuan dauden Espezieen Andaluziako Katalogoan Arriskuan dauden Espezieen kategorian dago katalogatuta.
Kuriositate pizten duen bitxikieria eta erabilitako iturriak.
Erromero askoko tokia usainagatik jakin edo ezagutu dezakegu.
Antzinatik erabili izan da sendabelar gisa.
Erraz hazteko landarea da, ez du ur kantitate handirik behar, eta kimikekin eta ongarriekin tratamendu txikia behar du.
Erromeroan dagoen azido karotosikoak hepatotoxikotasuna erakutsi du gizakiengan, tamoxifenoaren maila berean.
Loreen hizkuntzan, fede onaren eta zintzotasunaren ikur da erromeroa.
Erromero alkohola oso ezaguna eta erabilia da, ona da erreuma, artritisa edo lunbalgia duten pertsonentzat. Erromero alkoholarekin igurtzi batzuk emateak mina lasaitzeko balio bai du.
Bibliografia http://euskalherritarmedikuntza.blogspot.com/2011/01/erromeroa.html https://www.regmurcia.com/servlet/s.Sl?sit=c,543,m,2719&r=ReP-19848-DETALLE_REPORTAJESPADRE https://es.wikipedia.org/wiki/Salvia_rosmarinus#Usos_y_cultivo http://www.regmurcia.com/servlet/s.Sl?sit=c,543,m,2719&r=ReP-19848-DETALLE_REPORTAJESPADRE (ezaugarriuak) https://www.elsevier.es/es-revista-offarm-4-articulo-el-romero-planta-aromatica-con-13124840 (habitata) https://www.cabodegata.net/eseco004o.html