LilyPond
LilyPond musika grabatzeko programa informatikoa eta fitxategi-formatua da. LilyPond-en helburu nagusietako bat diseinu-arau tradizionalekin idatzitako partiturak ekoiztea da, partiturak eskuz idazten zireneko aroa gainditzeko.
LilyPond software mulriplataforma da, eta hainbat sistema eragiletarako erabilgarri dago; GNU Lizentzia Publiko Orokorraren arabera askatuta dago, LilyPond software librea da eta GNU proiektuaren zati bat da.
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Han-Wen Nienhuys eta Jan Nieuwenhuizen izan ziren LilyPond proiektuari ekin ziotenak 1996an, MPPri (MusiXTeX PreProcessor) buruzko lana utzi ondoren. 1995ean hasi ziren aurreko proiektu horretan parte hartzen.[1][2] Haren izena Rosegarden proiektuak inspiratu zuen, baita Nienhuys eta Nieuwenhuizen Suzanne izeneko ezagunak ere, hebreeraz lirio esan nahi duen izenak (Lily ingelesez).[3]
1.0 bertsioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
LilyPond1.0 1998ko uztailaren 31n kaleratu zen. Horretan azpimagarriak izan ziren musikako ikurrak konputagailuan lantzeko Feta izeneko tipo pertsonalizatuaren garapena eta MusiXTeX-en LilyPonder-en arteko erabateko bereizketa.
2.0 bertsioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
LilyPond 2.0 2003ko irailaren 24an kaleratu zen, sintaxi-eredu sinplifikatu bat eta hainbat musika-estilo jotzeko tresna-multzo askoz osoagoarekin.
Diseinua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
LilyPond C++ lengoaian dago idatzita batez ere, eta Scheme erabiltzen du (GNU Guile-k interpretatua) hedapen-lengoaia gisa, erabiltzailearekin pertsonalizatzeko aukera emanez.[4] Kode-base handi samarra du; 2017ko martxoaren 10etik aurrera, iturburuak 600.000 C++ lerro, 140.000 Scheme lerro eta 120.000 Python kode-lerro ditu.[5]
Musika idazteko testu-notazio sinple bat erabiltzen du, LilyPond-ek zenbait etapatan interpretatu eta prozesatzen duena.[6] Azken etapan, musika-notazioa PDFrako (PostScript bidez) edo beste formatu grafiko batzuetarako (SVG edo PNG) irteera da. LilyPond-ek musika-notazioaren irteerari dagozkion MIDI fitxategiak ere sor ditzake.
LilyPond testuan oinarritutako aplikazioa denez, ez du erabiltzaile-interfaze grafikorik behar partiturak sortzen laguntzeko. (Hala ere, Windowsen eta MacOSen "LilyPad" GUIn oinarritutako testu-editore bat lehenetsita hauetan sartzen da sistema). Doinuak sortzeko sarrera-lengoaia malgua da, sinple izaten saiatzen da, erabiltzaile berriei ikaskuntza-kurba erraztearren. LilyPond WYSIWYM paradigmari atxikitzen zaio; musika-notazioa LilyPondekin osatzeko lan-fluxua LaTeX-ekin dokumentuak prestatzeko lanaren antzekoa da.
LilyPond-ek musika-notazio esperimentala babesten du. Gitarrarako erraztasunetan afinazio alternatiboekin lan egiteko aukerak ere eskaintzen ditu.[7]
Softwarearen ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Profesionalki grabatutako partiturekin aldera daitekeen irteera bat sortzea da LilyPond-en helburu nagusia, ordenagailuz sortutako itxura baldartsuko emaitza izan ordez. LilyPond webgunean dagoen saiakera batek, LilyPond-en garatzaileek idatzia, LilyPond-ek bideratutako zenbait problema tipografiko azaltzen ditu:[8]
- Ikurren tipo optikoa eskalatzea: pentagramaren tamainaren arabera, musika-ikurren tipoaren diseinua zertxobait aldatzen da; aukera hori Donald Knuth's Computer Modern ikur-tipoaren ezaugarria da. Ondorioz, nota-buruak biribildu egiten dira, eta pentagrama-lerroak finago bihurtzen dira, itxura baldarra ekidinez.
- Bereizketa optikoa: zurtoinaren norabidea (gora edo behera) kontuan hartzen da segidan datozen notak banantzean.
- Lerroen erabilera berezia: lerroak laburtu egiten dira aldakari bat (bemol...) hurbil daudenean, eta, hala, irakurgarritasuna hobetzen da.
- Tarte proportzionala: noten arteko banatze-distantzia noten iraupenaren araberakoa izan daiteke. Adibidez, doikuntza horrekin, ondoz ondoko nota beltzen arteko tartea ondoz ondoko kortxeaerdikoen artekoa baino lau aldiz handiagoa da.[9]
Sarrerako sintaxia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
LilyPond-en jatorrizko lengoaia ulergarria da, zenbait komandoren bidez adierazten da edozein artikulazio, dinamika, iraupen eta abar. TeX-en antzekoa da. LilyPond iturburu-artxibo batean Scheme lengoaiako kodea txertatzeko gaitasunak sarrera-lengoaia nahieran hedatzeko aukera ematen du, eta osaera algoritmikoarekin laguntzen du. Hona hemen ezaugarri sintaktiko orokor batzuk:
- Lerro bateko iruzkinak % portzentaje-zeinuarekin hasten dira.[10]
- Notak exekuzio-iraupenaren formatuan adierazten dira: tonua Helmholtz tonu-notazioaren bidez zehazten da (a, b, c, d, e, f eta g) eta iraupena zenbakietan oinarritutako sistema baten bidez zehazten da. Exekuzio-iraupenaren formatu-aldaketaren semantika, idazteko modu aktiboaren arabera; hori sakonki azaltzen da LilyPond-en eskuliburuan. Adibidez, modu absolutuan,
a'4A nota bat da, A oinarriaren zortzidun bat gorago (A3 tonu zientifikoko notazioan), nota biribilaren laurdeneko luzera duena (nota beltza).[11] - Komandoen hasieran, normalean, backslash bat erabiltzen da (adibidez,
\time, edo\slurUp). Komandoaren funtzioak zehazten du non jarri behar den komandoa; adibidez, komando hori nota jakin baten dinamika bat adierazteko erabiltzen bada, notaren ondoan jartzen da.[12] - Komando arrunt batzuk sinbolikoki adierazita daude, errazago tipifikatzeko. Adibide bat da frase ligaturaren kasua, non ( eta ) parentesiek jaitsieraren hasiera eta amaiera adierazten baitituzte, hurrenez hurren.[13] Beste adibide bat notak lotzea da, non [ eta
]habearen luzera adierazten baitute.[14]
LilyPond-ek Pangorekin duen interfazeak sarrera-karaktereen kodetzea UTF-8 izatea eskatzen du.[15] Horren abantaila bat da hizkuntza bat baino gehiago sar daitekeela iturburu-artxibo berean.
LilyPond-en sarrera-fitxategiaren adibide bat[aldatu | aldatu iturburu kodea]
\version "2.22.1"
\include "english.ly"
\header {
title = \markup { "Excerpt from" \italic "fibonacci" }
composer = "Patrick McCarty"
% copyright = \markup \fontsize #-5
% {
% Copyright © 2009.
% Typeset with GNU LilyPond.
% Released into public domain by the composer.
% }
}
\paper {
paper-height = 4.6\in
paper-width = 8.5\in
indent = #0
system-count = #2
}
\score {
\new PianoStaff = "pianostaff" <<
\new Staff = "RH" \relative c' {
\accidentalStyle Score.piano
\clef "treble"
\time 2/4
\set Score.currentBarNumber = #51
\tempo "Slow and steady" 4 = 60
<e gs,>4 \acciaccatura { cs16[ ds] } <e gs,>4 | % m. 51
<ds gs,>4 \acciaccatura { e16[ ds] } <cs gs>4 | % m. 52
<cs gs>4 \acciaccatura { ds16[ cs] } <c g>4 | % m. 53
<cs gs>4 \acciaccatura { ds16[ e] } <es bs gs>4 | % m. 54
<e gs,>4 \acciaccatura { cs16[ ds] } e16 f gs a | % m. 55
<gs c,>8 \acciaccatura { as16[ gs] }
<es b>8 ~ <es b>16 ds b as | % m. 56
b16 d8 bf32 f' g16 af bf c | % m. 57
<df df,>16 ( c af ) <e' e,> ( ds b ) <g' g,> ( ds | % m. 58
\time 3/4
<gs gs,>16 ) \noBeam d,16 f gs
a16 e f b
c16 d, ( f gs | % m. 59
a16 b ) e, ( f
gs16 b c ) f, (
gs16 as b c ) | % m. 60
}
\new Dynamics = "Dynamics_pf" {
s4 \p \< s4 | % m. 51
s4 s4 | % m. 52
s4 \mp \> s4 | % m. 53
s4 s4 \! | % m. 54
s4 \p s4 | % m. 55
s1 * 2/4 | % m. 56
s4 \< s4 | % m. 57
s4 s4 | % m. 58
\override DynamicText.extra-spacing-width = #'(-0.75 . 0.75)
s16 \mf s16 \p s8 s4 s4 | % m. 59
s2. | % m. 60
}
\new Staff = "LH" \relative c, {
\clef "bass"
\time 2/4
cs4. cs8 | % m. 51
cs4. d8 | % m. 52
f4. a8 | % m. 53
f4. d8 | % m. 54
cs4. cs8 | % m. 55
d4 ds | % m. 56
gs4. bf,8 | % m. 57
f'4 b, | % m. 58
\time 3/4
d4. d8 ~ d4 | % m. 59
ef2 f4 | % m. 60
}
>>
}
Dagokion emaitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Emaitza konplexuago bat[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lilypond-ek oso irteera pertsonalizatua ere sor dezake. Adibidez, Stockhausen-en piano-piezaren laburpen hau.
Stockhausengo Klavierstück ii.aren laburpena, irudikapenaren adibide gisa
Beste proiektu batzuekiko lankidetza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zenbait partitura-editore grafikok —hala nola Rosegarden, NoteEdit, Canorus, Denemo eta TuxGuitar— zuzenean esporta ditzakete artxiboak LilyPond formatura. Beste aplikazio grafiko batzuek LilyPond-en aurreko mutur gisa balio dute, Frescobaldi eta jEdit-erako LilyPondTool plugina barne. Denemok LilyPond-en PDF irteera integratzen du bere pantailan, eta edizio-eragiketa batzuk ahalbidetzen ditu azken partituran.
Mutopia Proiektuak, eduki askeko musika-partiturak doan banatzen dituenak, LilyPond erabiltzen du bere musika idazteko, Musipediak bezala, elkarlaneko musika-entziklopedia bat.
Emacs-eko org-mode moduak dokumentuetan LilyPond-en partiturak txertatzeko euskarria du.[16]
OOoLilyPond-ek, LibreOffice-ren luzapen batek, dokumentuetan partiturak sartzeko laguntza ematen du LilyPondi deituz.[17]
MediaWikin integratzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lilypond eskuragarri dago MediaWikin Score luzapen-kodearen bidez.
Horrek, adibidez, notazio hau hartuta:
<score sound="1">\relative c' { f d f a d f e d cis a cis e a g f e }</score>
partitura hau ematen du:
Aurreko zatia Solfeggio-ren bertsio sinplifikatua da C Minor-en, C.P.E. Bach musikagilearena. Partitura konplexuagoak ere, hitzak barne adibidez, egin daitezke MediaWikiren barruan.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ GNU LilyPond Learning Manual: Preface. .
- ↑ MusiXTeX PreProcessor README. .
- ↑ Kroger, Pedro. (2004). «Re: The origin of the name lilypond» lilypond-user mailing list (lists.gnu.org).
- ↑ LilyPond programming languages. .
- ↑ GNU LilyPond Music Typesetter – Code Analysis. .
- ↑ Overview of LilyPond architecture. .
- ↑ Griewank, Andreas. (January 4, 2010). «Tuning guitars and reading music in major thirds» Matheon Preprints (DFG research center "MATHEON, Mathematics for key technologies") 695.
- ↑ LilyPond - Essay on automated music engraving. .
- ↑ Proportional notation. .
- ↑ LilyPond Learning Manual: 1.2.2 Working on input files. .
- ↑ LilyPond Notation Reference: 1.1.1 Writing pitches. .
- ↑ LilyPond Notation Reference: 1.3.1 Expressive marks attached to notes. .
- ↑ LilyPond Notation Reference: 1.3.2 Expressive marks as curves. .
- ↑ LilyPond Notation Reference: 1.2.4 Beams. .
- ↑ LilyPond Notation Reference: 3.3.3 Text encoding. .
- ↑ org-babel lilypond language module.. December 17, 2018.
- ↑ «OoLilyPond Extensions » Extensions» extensions.libreoffice.org (Noiz kontsultatua: 2023-01-19).
