Mugimenduko prentsa-katea

Mugimenduko prentsa-katea
Datuak
Mota	egunkaria

Mugimenduko Prentsa-katea frankistek diktaduran sortu zuten egunkari multzoa da. Guztiak alderdi bakarrekoak ziren, Falange Española Tradicionalista y de las JONS alderdikoa alegia. Taldea 1940ko uztailaren 13ko legearen bitartez jaio zen; horren arabera Espainiako Gerra Zibilan konfiskatutako egunkari eta tresneri guztiak alderdi bakarraren eskuetan gelditu ziren. Guztiak Prentsa eta Propagandaren Ordezkaritza Nazionalaren (Delegación Nacional de Prensa y Propaganda) bitartez kontrolatzen ziren. Prentsa hau ezinbesteko tresna izan zen diktadura sustatzeko.^[1]

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gerra Zibilaren zehar militar kolpezaleek egunkari, irrati eta inprimategi askoren jabeak egin ziren. Hauek guztiak, benetako jabeei lapurtuta, Prentsa eta Propagandaren Ordezkaritza Nazionalaren eskuetan gelditu ziren. Halaber, adierazpen askatasuna desagerazi zuten eta aurreko zentsura ezarri zuten; hau guztia 1938ko Prentsa Legean gelditu zen jasota. Agintari frankistek haienak ez ziren hedabideak itxi zituzten: ezkertiarrak, liberalak, errepublikaren aldekoak debekatu zituzten. Azkenik, 1940ko uztailaren 13ko legeak inkautako hedabide guztiak Falange Española Tradicionalista y de las JONS alderdi bakarraren jabegoan gelditu ziren, Prentsa eta Propagandaren Ordezkaritza Nazionalaren agindupean. Horrela sortu Mugimenduko Prentsa zeritzona. Sortu zen unean berrogei egunkari inguruan ziren. Haien artean garrantzitsuenak Arriba, FET y de las JONS alderdiaren bozeramalea, eta Pueblo, sindikatu bakarrekoa (Organización Sindical Española). Dena dela, gehien zabaldu zena eta saltzen zena Marca kirolaren inguruko egunkaria izan zen. Horrela, frankismoak hedabideen monopolioa lortu zuen. Egoera hori gogorrago bihurtu zen 1941ko maiatzaren 1ko orden batekin: handik aurrera Mugimenduko hedabideek ez zuten aurreko zentsura jasan behar. Dena dela, egunkari horiek arteko diferentziak oso txikiak ziren zeren eta guztiek albiste eta ideiak berdintsuak jasotzen baitzituzten.

Multzo horren lehenengo egunkaria Iruñean sortu zuten, Arriba España izenarekin, 1936ko abuztuaren 1.an.

Kateak, bestetik, argitaletxe bat sortu zuen, Ediciones del Movimiento, eta berri agentzia bat, Pyresa (Prensa y Radio Española).

Mugimenduko egunkariek pisu handia zuten Espainiako prentsan baina poliki-poliki eragin hori jaisten joan zen:

1945an FET y de las JONS alderdiak egunkarien %41a kontrolatzen zuen.
1956an, esaterako, Espainian 104 egunkari plazaratzen ziren eta horietatik 38 Mugimendukoak ziren, hau da, %32a.
1970an, %26a kontrolatzen zuen.

Haren historian zehar egunkari-talde honek arazo ekonomiko handiak izan zituen, batez ere haien errentabilitate eskasaren ondorioz. Hedabide horien antolaketan eta zuzendaritzetan irizpide nagusiak ez ziren profesionalak edo ekonomikoak izaten, politikoak baizik. Azken urtean benetako odoleztu ekonomikoa pairatu zuten. 1966tik 1970ra etekinak 44.547529 pezetetatik 5.443134 pezetetara igaro zen. Hortik aurrera egoera okertu zen erabak. Etekinak galerak bihurtu ziren eta 1975an emaitza -74.309865 pesetetakoa bihurtu zen. 1975an katearen egoera ekonomikoa oso txarra zen eta Emilio Romerok, 1975an Prentsa eta Irratiko Delegatu Nazionala izendatu berriak, defizitarioenak ixtea proposatu zuen: Amanecer Zaragoza,, Diario de Cuenca, La Voz de Castilla Burgosen, El Pueblo Gallego Vigo, La Prensa en Bartzelonan edo Libertad Valladoliden. Dena dela, bakarrik gutxi batzuk itxi ziren: Iruñeko Arriba España 1975an, Jornada, La Voz de Castilla, Sevilla, La Tarde eta Voluntad 1976an.

Franco diktadorea hilez gero egoera larritu zitzaien. Taldeak aldaketa handiak ezagutu zituen. 1977an Adolfo Suárezen gobernuak Prentsa eta Propagandaren Ordezkaritza Nazionala eta FET y de las JONS alderdia desegin zituen 1977ko apirilean. Une horretan taldearen izena aldatu zion, hortik aurrera «Medios de Comunicación Social del Estado», eta erakunde autonomoa bihurtu zuen. Erakunde hori Kultura Ministerioren agindupean zegoen eta 1982-1984 artean desagertu zen. Erakundea sortu zenean 35 egunkari, Pyresa agentzia eta 43 irratiak; irrati horiek Mugimenduko Irrati Sarea (Red de Emisoras del Movimiento) taldean antolatuta zeuden. Urte horietan estatuak kasu batzutan hedabide batzuk itxi zituen eta beste batzuk enkantean saldu zituen. Horrela Mugimenduko Prentsa desagertu zen.

Publikazioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Egunkarien sarea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hemen jasotzen dira egunkari guztiak. Batzuk izen aldaketak ezagutu zituzten.^[2]

Hedabide	Egoitza	Sortzea edo erostea	Desagerpena	Oharrak
Alerta	Santander	1 de septiembre de 1937ko irailaren 1a	—	Enkante publikoan salduta (1984).
Amanecer	Zaragoza	1936ko abuztuaren 11a	1979ko ekaina 17a
Arriba	Madril	1939ko martxoaren 29a	1979ko ekaina 16a
Arriba España	Iruñea	1936ko abuztuaren 1a	1 de julio de 1975ko uztailaren 1a
Baleares	Palma de Mallorca	1939ko ekainaren 13a	—	Enkante publikoan salduta (1983).
Azul	Córdoba	1936ko urrian	1941ko uztaila	Ondoren Córdoba izena hartu zuen.
Córdoba	Córdoba	1941ko uztaila 25a	—	Enkante publikoan salduta (1984).
Diario de Cuenca	Cuenca	4 de junio de 1942ko ekainaren 4a	1984ko apirilaren 29a
Diario Español	Tarragona	17 de enero de 1939ko urtarrilaren 17a	1984ko maiatzaren 15a	Diari de Tarragona bezala eraldatuta
Ébano	Santa Isabel, Fernando Poo	1939ko azaroan	1969ko abenduaren 23a	Ekuatore Ginea 1968ko urriaren 12an independentzia lortu zuen
El Eco de Canarias	Las Palmas	1963ko ekainaren 23a	1983ko otsailaren 13a
El Correo de Zamora	Zamora	1963ko ekainaren 11a	—	Enkante publikoan salduta (1984).
El Pueblo Gallego	Vigo	10 de enero de 1937ko urtarrilaren 10a	1984ko ekainaren 17a
Falange	Las Palmas	1936ko abenduaren 7a	1963ko ekainaren 22a
F.E.	Sevilla	1936ko irailaren 1a	1946ko ekainaren 16a
La Gaceta Regional	Salamanca	c. 1956	—	Enkante publikoan salduta (1984).
Hierro	Bilbo	1937ko uztailaren 5a	1983ko otsailaren 14a
Imperio	Zamora	1936ko urriaren 29a	1963ko ekainaren 9a
Información	Alicante	1941ko uztailaren 18a	—	Enkante publikoan salduta (1984).
Jaén	Jaén	1941ko apirilaren 1a	—	Enkante publikoan salduta (1984).
Jornada	Valentzia	1941ko urriaren 4a	1975ko irailaren 31a
La Mañana	Lérida	1938ko abenduaren 20a	1984
La Nueva España	Oviedo	1936ko abenduaren 19a	—	Enkante publikoan salduta (1984).
La Prensa	Bartzelona	1941ko maiatzaren 28a	1979ko ekainaren 16a
La Tarde	Málaga	1937/1940 jatorriz 1937an Boinas Rojas bezala plazaratuta, 1940an La Tarde izena hartu zuen	1975ko irailaren 30a.
La Voz de Castilla	Burgos	1945ko irailaren 1a	1976ko urtarrilaren 24a
La Voz de España	Donostia	1937ko ekainaren 2a	1980ko otsailaren 17a
La Voz del Sur	Jerez de la Frontera	1963ko azaroaren 1a	1984ko martxoaren 31a
Levante	Valentzia	1939ko apirilaren 10a	—	Enkante publikoan salduta (1983).
Libertad	Valladolid	1938ko abuztuaren 21a	c. 1979
Línea	Murtzia	1939ko martxoaren 29a	1983ko otsailaren 12a
Los Sitios	Girona	1943ko urtarrilaren 1a	—	Enkante publikoan salduta (1979).
Lucha	Teruel	1936/1942	c. 1980
Marca	Madril	1942ko azaroaren 25a	—	Enkante publikoan salduta (1984).
Mediterráneo	Castellón de la Plana	1938ko ekainaren 14a	—	Enkante publikoan salduta (1984).
Nueva España	Huesca	1936ko azaroaren 30a	1984ko otsailaren 21a	Diario del Altoaragón bezala eraldatuta.
Odiel	Huelva	1937ko abuztuaren 1a	1984ko apirilaren 29a
Patria	Granada	1937/1939	1983ko otsailaren 14a
Proa 1975an La Hora Leonesa bezala eraldatuta, 1984 arte	León	1936ko azaroaren 10a	1984ko maiatzaren 16a
Pueblo	Madril	1940ko ekainaren 17a	1984ko maiatzaren 17a
Sevilla	Sevilla	1942ko martxoaren 16a	Suroeste eraldatuta eta 1983an desagertuta
Suroeste	Sevilla	1976ko ekaianren 29a	1983ko otsailaren 13a
Solidaridad Nacional	Bartzelona	1939ko otsailaren 14a	1979ko ekainaren 16a
Sur	Málaga	1937ko otsailaren 10a	—	Enkante publikoan salduta (1984).
Unidad	Donostia	1936ko irailaren 16a	1980ko otsailaren 17a
Voluntad	Gijón	1937ko azaroaren 3a	1975ko abuztuaren 31a
Yugo 1960. hamarkadan La Voz de Almería bezala eraldatuta.	Almería	1939ko martxoaren 30a	—	Enkante publikoan salduta (1984).

Aldizkariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kateak aldizkari batzuk ere argitaratzen zituen: 7 Fechas, Fotos, Vértice, Haz, Escorial, Maravillas, El Ruedo, Primer Plano, Sucedió, Flechas y Pelayos, e.a.

Beste motatako aldizkariak albisteen bildumak ziren: Fénix, Así es, El Boletín de Prensa Extranjera edo El Español. Azken publikazio hauek Mugimenduko Argitalpenen Sailean banatzen ziren.

Afrikako kolonietan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Espainiak Afrikan zituen kolonietan ere hedabide desberdinak sortu zituzten: El Telegrama del Rif Melillan, La Realidad Aaiunen, Ébano garai hartan Fernando Poo zena. Marokok independentzia lortu zuenean El Telegrama del Rif zena El Telegrama de Melilla bihurtu zen.