Sekuentzia nagusiko izar zuri

Wikipedia, Entziklopedia askea
Sirio A eta Sirio B izar sistema bitarraren inpresio artistikoa. Sirio A, A motako sekuentzia nagusiko izar bat, bietatik handiena da.

A motako sekuentzia nagusiko izar edo Sekuentzia nagusiko izar zuri bat, (A V) sekuentzia nagusiko izar bat da (hidrogenoa erretzen duena), A espektro motakoa eta V argitasun motakoa. Izar hauek, hidrogeno xurgaketa lerro indartsuen bidez definitutako espektroak dituzte.[1][2] 1,4 eta 2,1 eguzki masa artean kokatzen dira (M☉) eta 7600 eta 10.000 K arteko azaleko tenperaturak dituzte.[3] Adibide distiratsu eta hurbilak Altair (A7 V), Sirio A (A1 V) eta Vega (A0 V) dira.[4] A motako izarrek ez dute konbekzio gunerik eta, beraz, ez da dinamo magnetikorik izatea espero. Ondorioz, izar haizerik ez dutenez, ez dute x izpiak igortzeko bitartekorik.[5]

2019ko uztailean, astronomoek a motako izar baten aurkikuntzaren berri eman zuten, S5-HVS1, 1.755 km/s-ko abiaduran bidaiatzen duena, orain arte detektatu den beste edozein izar baino azkarrago. Izarra Grus (edo Grulla) konstelazioan dago, zeru australean, eta Lurretik 29.000 argi urtera, eta Esne Bidetik kanporatua izan zitekeen Sagitario A* rekin interakzioan aritu ondoren, galaxiaren erdialdeko zulo beltz supermasiboa.[6][7][8][9][10]

Izar estandar espektralak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ezaugarri tipikoak[11]
Izar

Mota

Masa

(M☉)

Erradioa

(R☉)

Mv Teff

(K)

A0V 2.40 1.87 0.7 9727
A2V 2.19 1.78 1.3 8820
A5V 1.86 1.69 2. 7880
A6V 1.8 1.66 2.1 7672
A7V 1.74 1.63 2.3 7483
A8V 1.66 1.6 2.4 7305
A9V 1.62 1.55 2.5 7112

Yerkesen Atlasaren sistema berrikusiak,[12] A motako izar estandar nanoen sare trinko bat zerrendatzen zuen, baina guztiek ez dute gaur egun arte estandar bezala iraun. Sekuentzia nagusiko A motako izar nanoen artean, hau da, urteetan aldaketarik gabe egon diren eta sistema definitzeko kontuan har daitezkeen izar estandarren artean, MK espektro sailkapen sistemako "Aklaje puntuak" eta "daga estandarrak" Vega (A0 V), Gamma Ursae Majoris (A0 V) eta Fomalhaut (A3 V) dira.[13][14] Morgan & Keenanek (1973)[14] egindako MKren sailkapenaren berrikuspenak ez zuen A3 V eta F2 V moten arteko daga estandarrik eman. HD 23886, 1978an A5 V estandar bezala iradoki zen.[15] Richard Gray & Robert Garrisonek a nanoen espektro sekuentziari ekarpen berrienak eman zizkioten artikulu pare batean 1987[16] eta 1989an.[17] A motako eta errotazio azkarreko estandar espektral batzuk zerrendatzen dituzte, HD 45320 (A1 V), HD 88955 (A2 V), 2 Hydri (A7 V), 21 Leonis Minoris (A7 V) eta 44 Ceti (A9 V) barne. Morgan, Gray eta Garrisonen dokumentuetan emandako MK estandarrez gain, noizean behin Delta Leonis (A4 V) estandar bezala agertzen dela ere ikusten da. Ez da A6 V eta A8 V izar estandarrik argitaratu.

Planetak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Morgan-Keenan espektro sailkapena

A motako izarrak gazteak dira (ehunka milioi urte inguru izaten dituzte) eta askok erradiazio infragorria (IR) igortzen dute, berez izarretik espero zitekeena baino haratago. Gehiegizko IR hori planetak sortzen diren hondakin-disko baten hauts-igorpenari egotz dakioke.[18] Ikerketen arabera, ohikoa da A motako izarren inguruan planeta masiboak sortzea, planeta hauek detektatzen zailak diren arren Doppler espektroskopia metodoarekin. Hau, a motako izarrek oso azkar biratzen dutelako gertatzen da, orbitan dauden planetek eragindako Doppler desplazamendu txikiak neurtzea zailtzen duena, espektro lerroak oso zabalak baitira.[19] Hala ere, mota honetako izar masiboak, motelago biratzen duten erraldoi gorri hotzago bihurtzen dira, eta, beraz, abiadura erradialaren metodoarekin neur daitezke.[19] 2011 hasieran Jupiter motako 30 planeta aurkitu ziren k izar erraldoi eboluzionatuen inguruan, Pollux, Gamma Cephei eta Iota Draconis kasu. Izar barietate zabal baten inguruko Doppler ikerketek, Eguzkia Jupiterren tamainako planeta batez edo gehiagoz orbitatuta dagoen masa bikoitzarekin 6 izarretik 1 inguru dela adierazten dute, Eguzkiaren antzeko izarren kasuan, 16tik 1 ingururekin alderatuz.[20]

Planetak dituzten A motako izar sistemak Fomalhaut, HD 15082, Beta Pictoris eta HD 95086 dira.[21]

Gertuen ditugun sekuentzia nagusiko izar zuriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jarraian ikus daitekeen taulan, Lurretik 77 argi-urte baino gutxiagora dauden sekuentzia nagusiko izar zuriak agertzen dira.

Izena Bayer izendapena Espektru mota Masa (eguzkiak) Distantzia (argi urteak) Oharrak
Sirius A Alfa Canis Majoris A0-1 Vm 2,02 - 2,24 8,6
Altair Alfa Aquilae A7 V-IV 1,7 16,7 ¿Azpierraldoia?
Fomalhaut Alfa Piscis Austrini A3 V 2,3 25,1
Vega Alfa Lyrae A0 V 2,6 - 3,1 25,3
Denebola Beta Leonis A3 V 2,3 36,2
Cástor Aa Alfa Geminorum Aa A1 V 2,15 51,6
Cástor Ba Alfa Geminorum Ba A2-5 V 1,7 51,6
Alfa Circini A-F1 IV-Vp 1,? 53,5 ¿Azpierraldoia?
Duhr Delta Leonis A4 V 2,2 57,7
Iota Centauri A2 V 2? 58,6
Sheratan A Beta Arietis A5 V ~ 2 59,6
Beta Pictoris A5 V 1,75 62,9
Zeta Leporis A2-3 V 2? 70,2
Épsilon Serpentis A2 Vm 2? 70,3
Heze Zeta Virginis A3 V 1,9 73,2
Alphecca Alfa Coronae Borealis A0 V 2,7 74,7
Kappa Phoenicis A7 Vn 1-2? 76,7

Iturria: 100 argi urte baino gutxiagora dauden izarrak (Solstation)

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ «Star Spectral Classification» hyperphysics.phy-astr.gsu.edu (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  2. ↑ Carroll, Bradley W.. (2017). An introduction to modern astrophysics. (Second edition. argitaraldia) ISBN 978-1-108-42216-1. PMC 991641816. (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  3. ↑ Habets, G. M. H. J.; Heintze, J. R. W.. (1981-11-01). «Empirical bolometric corrections for the main-sequence» Astronomy and Astrophysics Supplement Series 46: 193–237. ISSN 0365-0138. (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  4. ↑ SIMBAD, entries on Sirius A and Vega, accessed June 19, 2007.
  5. ↑ (Ingelesez) Schröder, C.; Schmitt, J. H. M. M.. (2007-11). «X-ray emission from A-type stars» Astronomy and Astrophysics 475 (2): 677–684.  doi:10.1051/0004-6361:20077429. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  6. ↑ (Ingelesez) Overbye, Dennis. (2019-11-14). «A Black Hole Threw a Star Out of the Milky Way Galaxy» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  7. ↑ Koposov, Sergey E.; Boubert, Douglas; Li, Ting S.; Erkal, Denis; Da Costa, Gary S.; Zucker, Daniel B.; Ji, Alexander P.; Kuehn, Kyler et al.. (2020-01-11). «The Great Escape: Discovery of a nearby 1700 km/s star ejected from the Milky Way by Sgr A*» Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 491 (2): 2465–2480.  doi:10.1093/mnras/stz3081. ISSN 0035-8711. (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  8. ↑ (Ingelesez) Starr, Michelle. «Bizarre Star Found Hurtling Out of Our Galaxy Centre Is Fastest of Its Kind Ever Seen» ScienceAlert (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  9. ↑ (Ingelesez) «Fastest star ever found is being flicked out of the Milky Way» New Atlas 2019-11-13 (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  10. ↑ (Ingelesez) Plait, Phil. (2019-11-13). «Our local supermassive black hole shot a star right out of the galaxy» SYFY WIRE (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  11. ↑ (Ingelesez) Adelman, Saul J.. (2004-12). «The physical properties of normal A stars» The A-Star Puzzle 224: 1–11.  doi:10.1017/S1743921304004314. ISSN 1743-9221. (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  12. ↑ Johnson, H. L.; Morgan, W. W.. (1953-05-01). «Fundamental stellar photometry for standards of spectral type on the revised system of the Yerkes spectral atlas» The Astrophysical Journal 117: 313.  doi:10.1086/145697. ISSN 0004-637X. (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  13. ↑ «MK Standards Table» www.astro.utoronto.ca (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  14. ↑ a b Morgan, W. W.; Keenan, P. C.. (1973). «Spectral Classification» Annual Review of Astronomy and Astrophysics 11: 29.  doi:10.1146/annurev.aa.11.090173.000333. ISSN 0066-4146. (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  15. ↑ Morgan, W. W.; Abt, Helmut A.; Tapscott, J. W.. (1978). «Revised MK Spectral Atlas for stars earlier than the sun» Williams Bay: Yerkes Observatory, and Tucson: Kitt Peak National Observatory, 1978 (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  16. ↑ Gray, R. O.; Garrison, R. F.. (1987-12-01). «The early A type stars - Refined MK classification, confrontation with Stroemgren photometry, and the effects of rotation» The Astrophysical Journal Supplement Series 65: 581–602.  doi:10.1086/191237. ISSN 0067-0049. (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  17. ↑ Gray, R. O.; Garrison, R. F.. (1989-07-01). «The late A-type stars - Refined MK classification, confrontation with Stromgren photometry, and the effects of rotation» The Astrophysical Journal Supplement Series 70: 623–636.  doi:10.1086/191349. ISSN 0067-0049. (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  18. ↑ Song, Inseok; Weinberger, A.; Becklin, E.; Zuckerman, B.; Chen, C.. (2002-07). «M-type Vega-like stars» The Astronomical Journal 124 (1): 514–518.  doi:10.1086/341164. (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  19. ↑ a b Johnson, John A.; Fischer, Debra A.; Marcy, Geoffrey W.; Wright, Jason T.; Driscoll, Peter; Butler, R. P.; Hekker, Saskia; Reffert, Sabine et al.. (2007-08-10). «Retired A Stars and Their Companions: Exoplanets Orbiting Three Intermediate-Mass Subgiants» The Astrophysical Journal 665 (1): 785–793.  doi:10.1086/519677. ISSN 0004-637X. (Noiz kontsultatua: 2021-06-01).
  20. ↑ (Ingelesez) Johnson, J. A.. (2011). The Stars that Host Planets. Sky & Telescope, 22–27 or..
  21. ↑ (Ingelesez) Smalley, J. B.. (2014). Eclipsing Am binary systems in the SuperWASP survey. Astronomy and Astrophysics, 20 or..

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Sekuentzia_nagusiko_izar_zuri&oldid=9588557"(e)tik eskuratuta