Txinako paper ebakia

Udaberriaren sinboloa duen paper ebaketa

Paperezko txinatar ebaketak dendan.

Orrizko "leiho-lore" bat Txinatar urte berrian moztuta.

Txinako paper ebakiaren artea (txinera tradizionalez: 剪紙; pinyinez: jiοnzhοen) Txinako kulturaren parte da, gure aroko II. mendean, Cai Lun Ekialdeko Han dinastiaren gorteko funtzionarioa papera asmatu zuenean.

Papera eskuragarriago bihurtzen zen batera, papera ebakitzea Txinako mota ezagunetariko bat bihurtu zen. Geroago, arte hau munduko beste leku batzuetara zabaldu zen, eta eskualdeek haien kultura estiloak bereganatu zituzten. Ebaketa hauek sarritan ateak eta leihoak apaintzeko erabiltzen direnez, batzuetan horrela esaten zaie; chuπlo, "leiho-loreak" edo "leiho-paperaren ebakinak". Ebakitako paper apaingarri hauek leihoen kanpoaldean itsasten dira, barneko argiak ebakiduraren espazio negatibotik distira egin dezan. Paper gorriak normalean, Txinako kulturan jaiarekin eta zoriontasunarekin lotzen dira baina beste kolore batzuk ere erabiltzen dira. Normalean, ebakitako paperezko lanak jaialdietarako sortzen dira, hala nola Txinako Urte Berrian, ezkontzetan eta erditzeetan, zortearen eta zoriontasunaren sinboloa dira eta.

Jatorria

Paper txinatarraren mozketaren jatorria arbasoetan eta jainkoen gurtzean dago, eta orain dela bi mila urte izan zuen bere jatorria. Batzuk pentsatzen dute honen historia estatu borrokalarien garaikoa dela (K.a. 3. urtearen inguruan), papera asmatu baino askoz lehenago. Baina erregistro arkeologikoen arabera, paper-mozketa VI. mendean du jatorria. Garai hartan, jendea beste material finak erabiltzen zituzten, hala nola orriak, zilarrezko xaflak, zeta eta larrua, patroi negatiboak lantzeko. Geroago, papera asmatu zenean, jendea ohartu zen material hori ebakitzea, gordetzea eta botatzea erraza zela. Horrez papera bihurtu zen arte-lan mota horretarako material nagusia.

Ming eta Qing dinastietan (1368-1912), arte honek bere garai oparoena izan zuen. Mila urte baino gehiagoko denboraldian zehar, jendea (batez ere emakumeek) paper moztuko obrak sortu zituzten aisialdiko jarduera moduan, paper-mozketa mota desberdinak sortuz eta eskulan tradizional hau seme-alabei helaraziz. Ondorioz, artea zabaldu zen. Gaur egungo Txinan arte hau mantentzen da.

Papera, erraz bustitzen da. Txinako hego-ekialdean, maiatzean eta ekainean euria egiten du, beraz, papera lizundu egiten da eta oso azkar usteltzen da; beraz, hego-ekialdeko biztanleek ez zuten paper ebakiaren arte hau erabiltzen, eta horrek zaildu egiten du leku honetako aurreko mendeetako lanak bilatzea. Txinako ipar-mendebaldeko klima, ordea, lehorra da, beraz, Ipar Turpaneko dinastietan, Sinkiang probintzian, egindako paper moztuko artelanak aurki daitezke.

Paper arte forma hau heldu zen Tang dinastian, eta artelanentzat ere hartu zen, ideiak eta kontzeptuak paperean ebakitako marrazkiaren bidez adierazten baitziren. Ming eta Qing dinastietan, paperaren ebakidura bere puntu gorenera izan zuen. Paper herrikoia jende gehiagorengana zabaldu zen eta adierazpen artistiko ugari adierazi zituen. Ateak, leihoak eta hormak apaintzeko, zoriontasuna erakusteko eta jaialdiak egiteko erabiltzen zen.

Sailkapena

Papera moztea Txinako herri zaharren arte bat da. Geografikoki hegoaldeko eta iparraldeko estiloetan bereiz daitezke. Hegoaldeko estiloak, Jiangsu probintziako Yangzhouren lanetan eta Zhejiang probintziako Yueqing-ek egindakoetan, ezaugarri hauek ditu: diseinu burutsu eta ederrak, tailatu bikaina eta forma interesgarriak. Iparraldeko estiloa, batez ere Yuxian eta Fengning-ena. Hebei probintzian, eta Shaanxi iparraldeko obrek hurrengo formen ereduak dira: forma handiak, indarra eta irudikapen biziak.

Leihoetarako moztutako papera modu librean mozten da, izkinako loreak izan ezik. Leihoetarako paper moztuko dekorazioen gaia asko aldatzen da, eta ezagunenak Txinako opera tradizionalaren istorioetan oinarritzen dira. Leihoetarako paper moztuko dekorazioak nekazariek erosten dituztenez, haien diseinuen edukiak nekazaritza, irutea, arrantza eta hegazti-hazkuntza deskribatzen ditu.

Simetria

Ebaketa simetrikoa

Paper moztuko obren diseinuak aldatzen dira. Irudi bakarreko oinarrizko diseinuetatik hasita, diseinu simetrikoetan bihurtzen dira, eta papera sekzio proportzionaletan bikoiztuz forma bat moztu baino lehen, zabaltzean diseinu simetrikoa sortzen da. Paper ebaki txinatarren lanak simetrikoak izaten dira, eta bi edo lau aldiz bikoizten dira.

Erabilerak

Gaur egun, paper-ebakinak batez ere apaingarriak dira. Etxeetako paretak, leihoak, ateak, zutabeak, ispiluak, lanparak eta farolak animatzeko, eta oparietan ere erabiltzen dira. Suposatzen da sarreran edo inguruan itsatsitako paper-ebakinek zorte ona ematen dutela. Paper-ebakinak patroi moduan erabiltzen ziren, batez ere bordatu eta lakatuetarako. Gazteek paperezko ebakinak erabiltzen dituzte haien kutxatila eta liburuetan apaingarri moduan ipintzeko.

Papera moztea dekorazio moduan edo jendearen itxaropenak, esker ona eta beste emozio batzuk adierazteko egiten zen. Paper-ebakinen diseinu biziek esanahi desberdinak dituzte. Batzuk uzta baten edo bizitza oparo baten nahiak adierazten dituzte. Urre-koloreko uzta batean etxeko animaliak eta landare oparoak irudien bidez adieraztean, dirutza ona esan nahi dute. Beste diseinu batzuek mitoen edo istorio tradizionalen irudi edo eszenak aurkezten dituzte, hala nola enperadore horiaren diseinuak, behi-artzainaren topaketak (—;niúláng— eta tejedoraren artelanak (artelanak; zhοnak), eta piedad filialaren 24 istorioak. Diseinuek ere erakusten dute jendeak bizitzarekiko duen esker ona; adibidez, panpina batek bi ile bihurritu ditu buruaren alde bakoitzean, edo loto-landareen artean igerian ari diren arrainak.

Leihoetako paper-ebakinak oso lotuta daude udaberriaren hasierarekin, eta ohikoa da apaintzea ongietorria emateko. Txinako eskualde askotan, iparraldean batez ere, paper-ebakinak itsasten dira leihoetan, urtaro berriagatik zoriontasuna adierazteko; tradizio hori Song eta Yuan dinastietatik egiten da.

Eraikuntza

Bi metodo daude paper txinatarrez egindako zurtoinak egiteko: Alde batetik, guraizeak erabili behar dira, eta bestetik, labana zorroztua. Artazien metodoan, hainbat paper-zati elkartzen dira, eta guraize zorrotzarekin mozten da.

Aiztoaren metodoan, paper geruza batzuk jartzen dira oinarri bigun samar baten gainean, sebo eta errautsaren nahasketa baten gainean. Patroi bati jarraituz, motiboak paperean mozten dira laban zorroztu batekin, bertikalki heldu ohi dena. Eskulangile adituek hainbat diseinu ebaki ditzakete esku hutsez, patroi bati jarraitu gabe.

Ikus, gainera

• Chinese art
• Txin-folk art
• Paper folding-a
• Kirigami
• Leaf carving
• Papercutting
• Wycinanki

Bibliografia

• Zhang Shuxian.' Chinese Folk Paper-cutting[J]. Txina Today (Chinese version), 2005,(05)
• Zhuang Zhiyun. Folk Paper-cutting[J]. Chuang Zuo Ping Tan, 2006,(02)

Kanpo estekak

• Datuak: Q283530
• Multimedia: Chinese paper cutting / Q283530