Lankide:Asilvarino/Proba orria
 |
Artikulu hau eskola ariketa bat da. Hori dela eta, beharbada hutsuneren batzuk izango dira edukian edo formatuan. Mesedez, oraindik ez egin ekarpen edo aldaketarik testuan. Bestela, idatzi lankide orrian edo [[Lankide Eztabaida:Asilvarino/Proba orria|artikuluaren eztabaida orrian]]. |
|
Artikulu hau, osorik edo zatiren batean, ingelesezko wikipediako «Non-renewable resource» artikulutik itzulia izan da. Jatorrizko artikulu hori GFDL edo CC-BY-SA 3.0 lizentzien pean dago. Egileen zerrenda ikusteko, bisita ezazu jatorrizko artikuluaren historia orria. |
|
|
Artikulu hau, osorik edo zatiren batean, gaztelaniazko wikipediako «Recurso no renovable» artikulutik itzulia izan da. Jatorrizko artikulu hori GFDL edo CC-BY-SA 3.0 lizentzien pean dago. Egileen zerrenda ikusteko, bisita ezazu jatorrizko artikuluaren historia orria. |
Baliabide berriztaezin[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Baliabide berriztaezin baliabide natural mota bati esaten zaio. Baliabide honek ezin du kontsumo tasa jasan, ekoizten, berrerabiltzen edo birsortzen den eskalan. Baliabide hauek kantitate finkotan egoten dira maiz, edo naturak ordeztu baino lehen agortzen diren kantitatetan. Erregai-fosilak ( ikatza, petrolioa, gas naturala), lurreko mineralak, metal mineralak eta lur-azpian akuiferoetan dagoen ura baliabide berriztaezintzat hartzen dira.
Beste aldetik, egurra ( modu jasangarrian ustiatzean) eta haizea (energia sorkuntzan erabilia) bezalako baliabideak berriztagarritzat hartzen dira, bere ordezkatzea gizakion bizitza denbora tartean gauzatu daitekeelako.
Lur mineralak eta metal mineralak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lur mineralak eta metal mineralak baliabide berriztaezinen adibideak dira. Metalak lurrazalean agertzen dira kantitate handietan. Mineral hauen erauzketa, kontzentrazio handietan aurkitzen direnean gertatuko da soilik, ekonomikoki bideragarria denean. Metal hauen eraketa prozesuek milioika urte irauten dute, plaka tektonikoen mugimendua dela eta.
Gizakiek erauzi dezaketen eta lurrazalean kokatuta dauden metal mineral biltegiak berriztaezinak dira giza denbora epean. Existitzen dira beste mineral batzuk baino bitxiagoak diren mineralak. Hauek eskaera handia dute zenbait industria arlotan, bereziki elektronika industrian.
Metal mineral gehienak erregai fosilak baino kantitate askoz handitan aurkitu daitezke. Metal mineralak lurrazaletik gertu gertatzen diren fenomenoen bidez eratzen dira, eskala handian. Erregai fosilak, beste aldetik, karbonoan oinarritutako bizitza hiltzean eta azkar hondoratzean bakarrik sortzen dira, eskala txikiago batean.
Erregai fosilak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ikatza, petrolioa eta gas naturala moduko baliabide naturalak naturan sortzeko milioika urte behar dituzte, eta ezin dira ordeztu kontsumitzen diren abiaduran. Denbora gutxian baliabide hauek lortzea oso garestia bilakatuko da eta gizateriak beste energia iturri batzuk erabili beharko ditu, haize edo eguzki energia bezalakoak, energia berriztagarriak direnak.
Beste hipotesi batean karbonoan oinarritutako erregaiak agorrezinak dira gizaki baten bizitzan, ur azpian dagoen metano hidratoa kontuan hartzen bada.[1] Erregai fosil mota honen erreserba oso handiak existitzen dira. Iturri hau berriztaezintzat hartzen da, bere eraketa/ ordezte ratioa ezezaguna den arren. Hala ere, erregai honen erauzketa ekonomikoki errentagarria den zehaztu beharra dago.
Gaur egun, gizateriak gehien erabiltzen duen energia iturria berriztaezinak diren erregai fosilak dira. Hemeretzigarren mendean barne-errekuntzako motorra asmatu zenetik, erregai fosilak beti izan dira gizakion eskaria. Ondorioz, azpiegitura eta garraio sistema konbentzionalak, erregai fosil hauek errez ibiltzen direnak, erabilienak dira munduan zehar. Gainera, erregai fosilek berotegi efektua handitzen dute.[2]
Erregai nuklearrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Fisioan oinarritzen den teknologia nuklearrak modu naturalean aurkitzen den material erradioaktiboa behar du erregaitzat. Uranioa fisio erregai arruntena da. Lurrean kontzentrazio baxuetan dago eta munduko 19 herrialdetan ustiatzen da. Uranio hau energia sortzeko erreaktore nuklearretan erabiltzen da erregai gisa, fisionagarria den uranio-235-arekin.
2013. urterako uranio kilo batzuk besterik ez dira erauzi ozeano hondotik. Uste da ozeano hondotik eskala industrialean erauzitako uranioa etengabe ordeztu daitekeela, kontzentrazioa era egonkorrean geratuko delarik.[3] 2014. urtean, ozeano hondotik uranioa ateratzeko teknologien eraginkortasunean egindako aurrerapenei esker, ekonomikoki lehiakorra den prozesua existitzen dela iradokitzen da. Marine Science & Engineering izeneko aldizkariko artikulu batean argitaratu zen.[4]
Energia nuklearra munduko energiaren % 6 da eta munduko elektrizitatearen % 13-14 artean.[5] Energia nuklearraren ekoizpena arriskutsua den kutsadura erradiazioarekin erlazionatua dago, ezegonkorrak diren elementuetan oinarritzen delako. Zentral nuklearretan maila ertaineko 200.000 tona hondakin ekoizten dira eta maila altuko 10,000 tona urtero mundu osoan zehar.[6]
2008. urtean Nazio Batuek (UNSCEAR) zenbatetsi zuten gizakiaren urteko esposizioa 0,01 milisievert (mSv) ingurukoa zela erregai nuklearren ziklo, Chernobyl hondamendi eta antzineko test nuklearren ondorioz. Naturako radioisotopoekin erlazionatutako esposizioa 2 mSvkoa zen eta izpi kosmikoekin erlazionatutakoa 0,4mSvkoa. Esposizio kantitate hauek lekuaren arabera aldatzen dira. Erreaktore nuklearretan erabiltzen den uranio naturala hondakin nuklearren parte egiten da. Hondakin hauek, naturalki existitzen den uranioa bezala, 4.5 bilioi urtez erradiaktiboak diren elementuak emitituko dituzte.
Baliabide berriztagarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Baliabide berriztagarriak prozesu naturalen bidez ordezkatzen dira ingurunean. Aldizkako berriztagarriak existitzen dira eta baita birziklagarriak diren materialak, ziklo batean behin eta berriz erabiliak izaten direnak, denbora tarte jakin batean.
Eguzkitik, haizetik, olatuetatik,biomasatik eta lurraren berotik datozen energiak beliabide berriztagarrietan oinarrituak daude. Uraren mugimendua, haizearena, geotermia eta eguzki erradiazioa energia ia infinituak dira, eta ezin dira agortu, baliabide berriztaezinak ez bezala.
Kostaldean eratzen diren olatuen bitartez lurreko biztanleriaren energia eskariaren 1/5 hornitu dezakete. Zentral hidroelektrikoen bitartez eskariaren herena. Geotermiaren bidez mundu osoaren energia eskaeraren % 150 hornitu daiteke. Haizearen bidez behar den energia baino 30 aldiz gehiago lortu daiteke. Azkenik, eguzkiaren bitartez munduko populazio osoak behar duen energiaren % 0.1 eskuratzen da soilik. Gizateriak behar duen energia 4000 aldiz eskuratu liteke eguzkiaren energiaren bidez.
Baliabide berriztagarriak etorkizuna dira. Jada ez da soilik gobernuen eta ekologisten ardura. Enpresek gero eta gehiago inbertitzen dute modu honetako energietan, baliabide berriztaezinen erabilera behera egiten duen aldi berean. Aldaketa klimatikoak eta honen inguruko kontzientzazioak joera hau areagotu du. Energia nuklearraren arriskuak eta petrolioaren kostu altuak ere aldaketa honen beste zenbait faktore dira.
Eredu ekonomikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ekonomia arloan, baliabide berriztaezinak ondasuntzat hartzen dira. Gaur egun baliabide hauek gehiago kontsumitzen badira, etorkizunean murritzagoak izango dira. David Ricardoren lehenengo lanetan hurrengoa eztabaidatu zuen. Berak defendatzen du baliabide mineralen prezioak gora egin behar duela denboran zehar. Mineral hauen prezioa meatze guztien artetik erauzketa kostu altuenarena izango da.[7] Beste meatzeen jabeek errenta diferentzial honi onura aterako diote.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ (Ingelesez) Methane hydrates « World Ocean Review. (Noiz kontsultatua: 2019-12-01).
- ↑ (Ingelesez) Council, National Research. (2010-05-19). Advancing the Science of Climate Change. ISBN 978-0-309-14588-6. (Noiz kontsultatua: 2019-12-01).
- ↑ «The current state of promising research into extraction of uranium from seawater — Utilization of Japan's plentiful seas : Global Energy Policy Research» www.gepr.org (Noiz kontsultatua: 2019-12-01).
- ↑ (Ingelesez) Wang, Taiping; Khangaonkar, Tarang; Long, Wen; Gill, Gary. (2014/3). «Development of a Kelp-Type Structure Module in a Coastal Ocean Model to Assess the Hydrodynamic Impact of Seawater Uranium Extraction Technology» Journal of Marine Science and Engineering 2 (1): 81–92. doi:. (Noiz kontsultatua: 2019-12-01).
- ↑ (Ingelesez) World Nuclear Association. 2019-11-10 (Noiz kontsultatua: 2019-12-01).
- ↑ «International Atomic Energy Agency (IAEA)» web.archive.org 2012-01-25 (Noiz kontsultatua: 2019-12-01).
- ↑ Cremer and Salehi-Isfahani. .