Merkatu-kolpe

Merkatu-kolpea soziologian eta Hispanoamerikako zientzia politikoan orokortu den terminoa da. Talde ekonomiko handien ekintza bati erreferentzia egiteko erabiltzen da, horrek ekonomia ezegonkortzen duenean, egonkortasun politikoari eragiteraino eta gobernu demokratikoen beherakada eragiteraino.

Merkatuko kolpeak, oro har, hauei lotuta egoten dira: dibisen aldaketa krisiak, debaluazioak, kapitalen ihesa, inflazio-agerraldiak eta hiperinflazioak, hornidura-eza, ugazaben geldialdiak, interes-tasaren igoerak, etab. Merkatu-kolpea estatu-kolpe moduko bat da.

Terminoaren jatorria

Adierazpena Argentinan sortu zen 1989an, Ámbito Financiero egunkariak Raul Alfonsin presidentearen hauteskunde-porrotak eta uko egiteak eragin zuen fenomeno politiko-ekonomikoa deskribatzeko asmatua, eta Carlos Menem presidentearen goraldi aurreratua ekarri zuen urte horretan bertan, dibisa-ihesaren eta eraso hiperinflazionario baten erdian.

Kontzeptua

Merkatu-kolpearen nozioaren oinarria botere ekonomiko pribatuaren eta botere politiko demokratikoaren artean harreman gatazkatsua dagoela pentsatzea da. Irizpide horren arabera, botere ekonomiko pribatua —eskuarki, "merkatuak" ere esaten zaio— pertsona gutxi samar batzuen esku dago, enpresa handien eta talde ekonomiko pribatuen jabe baitira, eta horiek kapital-kuota garrantzitsuak biltzen baitituzte merkatuan posizio menderatzailea izateko aukera ematen dieten erakunde monopoliko eta oligopolikoetan. Ekonomian duten nagusitasuna dela-eta, elkartutako talde ekonomiko eta mediatiko handiak gai dira egoera ekonomikoan aldaketa bortitzak eragiteko, biztanleriari modu negatiboan eragiten diotenak eta egonkortasun politikoan eragiten dutenak, politika- eta funtzionario-aldaketak eragiten dituztenak, baita gobernuen erorketa ere.

"Merkatu-kolpe" kontzeptua asko erabili da Argentinako azken diktaduraren ondoren, Raul Alfonsin hautatu zuten presidente demokratikoaren agintaldiaren amaiera aztertzeko, baita hauteskundeetako porrota eta aldez aurretik uko egitea ere.

Ezequiel Adamovskyk dioenez, Alfonsinen gobernuaren amaieran, talde ekonomikoak "erabaki politikoak baldintzatzeko modu berri batekin" esperimentatzen hasi ziren, alderdi politikoei eta ustelkeria-mekanismoei buruzko lobby tradizionaletik haratago. Horretarako, prezioak eratzen dituzten enpresa handiek metodo bat diseinatu zuten, gero "shockaren doktrina" deitu zioten metodo bat, prezioak handituz eta desoreka ekonomikoak sortuz herritarrak beldurretan eta nahasmenean murgiltzeko, eta, gero, "neurri basatiekin" aurrera egiteko, egoera normaletan inoiz onartuko ez liratekeenak.

Domingo Cavallo ekonomialariak, Argentinako Banku Zentraleko zuzendariak, bi aldiz ekonomiako ministroak eta Argentinako bizitza politikoko pertsonaia garrantzitsuak 1980ko eta 1990eko hamarkadetan, 2001eko krisialdira arte, gaia aztertu zuen artikulu batean: "Merkatu-kolpea eragin nahi dute?". Cavallok dio gobernu demokratikoen zenbait erabakiren aurrean, "oso litekeena da... dolarrerantz ihes egitea, eta horrek erreserbak galtzea, debaluazio handia edo interes-tasak izugarri handitzea ekarriko du. Edo, seguruenik, hiru fenomenoen konbinazio bati. Hori da, ez gehiago, ez gutxiago, Argentinako ekonomiaren merkatu-kolpe handienetako bat. Kolpe horiek oso ohikoak izan ziren 1975etik 1990era bitartean.

Merkatuko kolpeak munduan

Zenbait analistaren iritziz, merkatu-kolpeak behin eta berriz gertatu ziren Latinoamerikan, diktadura militarrak bideraezin agertu ondoren, baina XXI. mendean merkatu-kolpeak demokrazia sendoek gobernatutako eskualdeetan erabiltzen hasi dira. Carlos Pereyra Melék dioenez, PIIGS deritzenak (Portugal, Italia, Irlanda, Grezia eta Espainia) merkatu-kolpeen biktima izan dira, eta gobernu teknokratikoek botere trilaterala deritzonaren mende jarri dituzte. Botere hori Europako Batzordeak, Nazioarteko Moneta Funtsak eta Europako Banku Zentralak osatzen dute.

Ikus, gainera

• Estatu-kolpea
• Lobby

Kanpo estekak

• Datuak: Q16572052