1674ko Ambongo lurrikara
| 1674ko Ambongo lurrikara | ||
|---|---|---|
| ||
 | ||
| Mota | lurrikara Megatsunami | |
| Data | 1674ko otsailaren 17a (19:30 (en)  , 20:00 (en) . UTC+09:00) | |
| Kokaleku | Banda itsasoa | |
| Herrialdea | Indonesia | |
| Magnitudea Richter eskalan | 6,8 | |
| Pertsona hilak | 2.347 | |
1674ko Ambongo lurrikara urte hartako otsailaren 17an izan zen, 19:30etik 20:00etara, Moluka uharteetan. Megatsunamiak 100 metroko altuera izan zuen Ambon uhartean, eta 2.300 pertsona baino gehiago hil zituen. Indonesiako tsunami baten lehen dokumentazio xehatua izan zen, eta herrialdean inoiz izan den handiena.[1] Inoiz ez da zehaztu lurrikarak eragin zuen faila zehatza, baina geologoek faila lokal bat edo bultzatze-faila handiago bat postulatzen dute itsas zabalean. Muturreko tsunamia itsaspeko lur-irristatze baten ondorioa izan zen ziurrenik.
Deskribapen orokorra[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ipar Moluka uharteen tektonikan talka, subdukzio eta noranzko lerradura elementu konplexuak dira nagusi. 60 km-ko edo gehiagoko foku-sakonera duten foku-erdiko lurrikarak berehala baztertzen dira iturritzat, mota bereko gertaera historiko ezagunek ez baitute tsunami handirik eragin. 1938ko Banda Itsasoko lurrikarak, 8,5 magnitudeko ertaineko sakonera duen gertaera batek, tsunami txiki bat baino ez zuen eragin.[1]
Serameko kanala konbergentzia konplexuko eremua da Ozeano Bareko plaken, Australiaren, Sundaren eta plaka mikrotektoniko askoren artean. Zamalkadura erraldoiko faila hori Ceram uhartearen iparraldean dago. Iraganean lurrikara tsunamigeniko handiak sortu dituen arren, hala nola 1899 eta 1629koa, faila Ambon-etik urrunegi dago tsunami handiak sortzeko.[1]
Lurrikararen tsunamiak gutxienez 100 metroko altuera izan zuenez, ikertzaileek baztertu egin dute failak tsunamiaren iturri gisa erabiltzea. Lurrikara batek eragindako lur-irristatzea, ordea, tsunamiaren iturri izan daitekeela dirudi. Lurrikararen iturria, ordea, ez da inoiz baieztatu, baina bi faila, Ceramen hegoaldearen bultzada eta uhartean izenik gabeko faila izan ziren errudunak.[1] Argitaratutako ikerketa-aldizkarietan ez zaio magnitude bat esleitu gertakariari, baina Meteorologia, Klimatologia eta Geofisika Agentziaren eta Geozientziako Datu Zentro Nazionalaren datu-baseek 6,8ko magnitudea adierazten dute 40 kilometroko sakoneran.[2]
Dokumentazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Georg Eberhard Rumphius botanikari alemaniarraren kontakizun baten arabera, lurrikara larunbat gauean gertatu zen, 19:30ean, herrian, uharteetako biztanleek Ilargi urteberri-eguna ospatzen zutenean. Gertuko Castillo Victoriak Ambon uhartean zituen kanpaiak bakarrik jotzen hasi ziren. Lurrikara hain gogorra izan zenez, oreka galdu zuen jendeak. Txostenen arabera, harrizko hirurogeita hamabost eraikin eraitsi egin ziren, 79 txinatar, bost europar eta beste 35 zauritu eginaz. Lesio gehienak beso eta hanka zartatuak izan ziren.[3] Lurreratzearen biktimen artean Europako kolonoak zeuden. Ura putzuetatik eta lurretik ateratzen hasi zen, eta batzuek gorantz egin zuten, 6,1 metroko altueran. Buztin urdina eta harea ere lurretik sortu ziren. Uharteko beste leku batzuetako etxe eta errepide askok pitzadurak eta kalte larriak jasan zituzten.[4] Rumphiusen emaztea eta haren bi alabak lurrikararen garaian hil ziren, horma bat erori eta zanpatu ondoren. Lurrikaran eta tsunamian hil ziren 31 europarren artean zeuden.[5][6]
Lurrikararen ondoren, ustez, tsunami handi batek suntsitu zuen uharteko kostaldea. Hitu penintsulan, olatuek 100 metroko altuera zutela uste zen, ia kostaldeko muinoak gaindituz. Baso eta landaketa osoak erauzi eta suntsitu egin ziren. Tsunamiak zarata beldurgarria izan zuen. Itsasertzaren kontra jo zuenean, lekukoek jarioa oso zikin eta usain txarrekoa zela esan zuten.[3][7]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c d «The 1674 Ambon Tsunami: Extreme Run-Up Caused by an Earthquake-Triggered Landslide» Springer Link 2019-12-17.
- ↑ «Katalog Tsunami Indonesia tahun 416-2018» BMKG 2019.
- ↑ a b «Significant Earthquake Information» NOAA.
- ↑ «1674 Tsunami in Ambon and Seram» UNESCO 1997.
- ↑ «Sejarah Gempa Ambon Tahun 1674 yang Tewaskan Ribuan Orang» tirto.id 2019-09-28.
- ↑ Georgius Everhardus Rumphius (1627–1702), the blind seer of Ambon. 2011.
- ↑ «Tsunami Event Information» NOAA.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q106859969