Kontsonante herskari

Ikus, gainera: «Kontsonante leherkari»

Fonetikan, kontsonante herskaria —edo, labur, herskaria—, batzuetan kontsonante oklusiboa deitua, ahots-bidean aire-emaria erabat blokeatuz ahoskatzen da, baina ez sudur-bidean halabeharrez. Blokeo horren iraupena kontsonantearen hersketa da.

Herskari hitzak hurrengo kategorietako bati edo gehiagori erreferentzia egin diezaioke, autorearen arabera:

• Leherkariak, askotan soilki herskari deituak. Leherkariak herskari ahokariak dira, non ahots-bidearen hersketak aire-emari guztia blokeatzen duen, ahokari zein sudurkaria. Euskaraz, haien adibide /b/, /d/, /ɡ/, /ɟ/ ahostunak eta /p/, /t/, /k/, /c/ ahoskabeak dira.

• Sudurkariak, askotan herskari sudurkari deituak. Sudurkariak herskari sudurkariak dira; bertan, ahots-bidearen hersketak aire-emaria sudur-bidera eramaten du. Adibidez, /m/, /n/, eta /ɲ/, euskaraz.

• Afrikatuak herskari partzialak dira. Orokorrean, afrikatuak eta leherkariak kontrajartzen dira, baina afrikatuak askatze igurzkaria duten leherkari gisa deskribatu izan dira halaber, leherkari soilekin askapenaren bidez kontrastatuz. Euskarazko adibideak /t͡s̻/, /t͡s̺/, eta /t͡ʃ/ dira.

• Inplosiboak: hor, leherkari eta afrikatuen aire-etorri motarekiko aire-etorri mekanismo ezberdina dute. Euskaraz ez dago horrelakorik.

• Eiektiboak, beste aire-etorri mekanismo bat dutenak. Euskarak ez du horrelakorik.

• Klik kontsonanteak, musuen hotsak edo katuak deitzeko soinuak kasu, laugarren aire-etorri mekanismo bat duten herskari bikoitzak dira. Herskari ahokariak, sudurkariak, afrikatuak nahiz eiektiboak izan daitezke.

Terminologia

Autorearen arabera, herskari ahokari goiko edozein da, herskari sudurkariak izan ezik, baina gehienetan horren bidez erreferentzia leherkariei egiten zaie. Herskari sudurkari sudurkari ohikoenak hizkuntzan egon daitezkeen beste kontsonante sudurkariez bereizteko erabil daiteke. Zubereraz, esaterako, /m/, /n/ eta /ɲ/ herskari sudurkariak /h̃/ hasperen sudurkaritutik (eta bokal sudurkarietatik) bereizteko erabil daiteke.

Ingelesezko stop eta occlusive terminoak Hizkuntzalaritzan sendotasunik gabe erabiliak dira: sinonimotzat hartu izan dira (euskaraz bezala, gure hizkuntzan bakarrik leherkari terminoa herskari ahokarietarako bereizten baitugu), eta baita sudurkaritasuna bereizteko ere. Autore zenbaitek stop generiko gisan erabiltzen dute (hau da, oral stop, nasal stop), eta occlusive, kontsonante ahokarietarako uzten dute.

Kanpo estekak

• Datuak: Q1971057