Urrezko zenbakia

Urrezko zenbakia matematikan aurkitu dezakegun zenbakirik ezagunetariko bat da, ezagunena ez bada. Urrezko proportzioa, zerutiar zenbakia, jainkozko proportzioa eta beste hainbat izenen bidez ere ezagutzen da. Zenbaki irrazionala da, eta hortaz ezinezkoa da zenbaki guztiak ezagutzea eta askotan lehenengoak jakitearekin nahikoa da bere propietateez baliatzeko.

Hiru zenbaki irrazional famatuetatik (Pi, e eta Fi), azken hau da bakarra ekuazio batetik ateratzen dena: x² = x + 1 ekuazioaren emaitza positibo bakarra da.

Hau da balio zehatza:

$\varphi ={\frac {1+{\sqrt {5}}}{2}}\approx 1.61803\,39887\ldots \,$

Urrezko zenbakia φ (phi/fi) greziar letrarekin adierazi ohi da. Izen hori Martin Ohm matematikari alemaniar matematikariak jarri zion, Fidias eskultorearen ohorez, Partenoia eraikitzeko erabili omen zuena. Esparru askotan ikusi genezake, esaterako eta batzuk aipatzearren, anatomia, arkitektura, landareen munduan...

Historia

Urrezko zenbakiaren jatorria zaharra da. Ezin da jakin noiztik ezagutzen duen gizakiak (apika, harean pentagrama, makila altxatu gabe, irudika zezakeela kontura zenez geroztik). Egiptoarrek jada ezagutzen zuten, baina Euklides izan zen definitu zuena:

Zuzenki bat buruen eta erdikariaren arteko proportzioan zatiturik dago zuzenki eta zati handienaren arteko proportzioa berori eta txikienaren artekoa bera denean'.

-Giza gorputzean bertan ere aurki daiteke. Leonardoren “kanon”aren arabera gorputzaren proportziorik eder eta harmoniatsuenak, urrezko proportzioan daudenean lortzen dira. Leonardok “gizaki bikaina zirkulu batean sartu zuen, zeinaren zentrua zila bera den eta erradioa gizakiaren altuerarekin urrezko proportzioan dagoen.

-Errenazimenduan (greziar ideien errenazimenduan) ere zenbaki hau oso ezaguna izan zen eta Da Vinci-k bere Giocondan erabili zuela dioenik ere bada.