Zürich: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

11:25, 9 urtarrila 2012ko berrikusketa

Zürich (Suitzako alemanez, Züri, italieraz, Zurigo,erromantxeraz, Turitg) Suitzako hiririk handiena da, eta herrialdearen iparraldean dago. Izen bereko kantonamenduko hiriburua ere bada.

Hiriko izena Turus izen zeltiarretik ei dator. Alemana da hiritar gehienen hizkuntza.

Geografia

Itsas mailatik 408 metrora dago, Izen bereko lakuaren ondoan.

Siehl eta Limmat ibaiek zeharkatzen dute (hirian bertan elkartzen dira).

Historia

Helvetiarrek gotorleku bat egin zuten gaurko finkalekuan, eta Dur izena jarri zioten (ura). K. a. 58. urtean, erromatarren eskuetara pasatu zen, Turicum izenaz. Aduana bat jarri zuten, eta IV. mendean gotorleku bihurtu. Gero, germaniarrak eta frankoak sartu ziren, eta erregeren bizileku bihurtu zuten. Luis Germaniarra erregeak monasterio beneditar bat, Fraumünster, eraiki zuen han (853an), eta monasterio horrek gobernatu zuen hiria hainbat urtetan.

XIII. mendean, monasterioaren aginpidetik askatu zen Zürich, eta merkataritzak indar handia hartu zuen orduan. 1292an Habsburgotarren kontrako gudua galdu, eta Suitzako Konfederazioan sartu behar izan zuen 1351n. 1336an, Rudolf Brunen matxinadak aginpiderako bidea ireki zien eskulangileei, zaldunen eta aitoren semeen kaltetan. 1400ean, hiriak burujabetza erosi zion enperadoreari. 1439. urtean, Alter Zürich Krieg (Zurich Zaharreko Gerra) piztu zen, eta 1450era arte iraun zuen. Urte hartan bertan, Zürich Suitzako Konfederaziora itzuli zen berriz, austriarren laguntzarekin.

XVI. mendean, burgesiaren indarra areagotu egin zen Zwingliren erlijio-eraberritzearekin. Austriaren merkataritza-bidea hautsi bazen ere, zetaren industria eraberritu eta kotoiarena sartu zen Zürichen, Ingalaterrako, Locarnoko eta Frantziako protestante atzerriratuei esker. Frantziako Iraultzaren eraginez, herrietako eta hiriko biztanleek eskubide berak izatea lortu zuten.

1830eko Nekazarien Matxinadak konstituzio liberala bultzatu zuen (1869). XIX. mendean, hiria aberastuz joan zen, Europako finantza-hiri garrantzitsuenetako bat bihurtu zen arte. Horretan lagungarri izan ziren unibertsitatea (1833) eta politeknikoa (1855).

Ekonomia

XIII. mendeaz geroztik, merkataritza-leku garrantzitsua da Zürich. Eskulanek ere (kotoia, zeta) tradizio handia izan dute beti.

Ekonomia-aldetik, garrantzi handia du Zürichek mundu osoan. Kapital ugari bildu zen bertara, eta finantza-hiri ahaltsu bihurtu zen. Han dute egoitza nagusia hainbat bankuk eta aseguru-etxek. Turismoak garrantzi handia du.

Kultura

Monumentuak

Hiriko parte zaharrean, kale estuetako antzinako eraikuntzak ondo gorde dira. Parte zaharraren inguruan eraiki dira auzune berriak.

Grossmünster (katedrala), Fraumünster eta St.Peter dira Züricheko eliza nagusiak.

Hizkuntzak

Alemana da biztanle gehienen (ia % 78aren) hizkuntza nagusia, eta albaniera (% 5,8) eta italiera (% 4,7) dira bigarren eta hirugarren mintzatuenak.

Zürichtar ospetsuak

James Joyce, Max Frisch eta Elias Canetti idazleak hiri honetan hil ziren.

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Zürich

Hiriko webgune ofiziala (Alemanez)(Txineraz)(Ingelesez)

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Txantiloi:NA lotura

@@ 27. lerroa: / 27. lerroa: @@
 }}
-'''Zürich''' ([[Suitzako aleman]]ez ''Züri'', [[italiera]]z ''[[Zurigo]]'',[[erromantxera]]z ''Turitg'') [[Suitza]]ko hiririk handiena da, herrialdeko iparraldean dagoena.  [[Zurich Kantoia|Izen bereko kantonamenduko]] hiriburua ere bada.
+'''Zürich''' ([[Suitzako aleman]]ez, ''Züri'', [[italiera]]z, ''[[Zurigo]]'',[[erromantxera]]z, ''Turitg'') [[Suitza]]ko hiririk handiena da, eta herrialdearen iparraldean dago. [[Zurich Kantoia|Izen bereko kantonamenduko]] hiriburua ere bada.
-Hiriko izena ei dator ''Turus'' izen [[zeltiar]]ratik. [[Aleman]]a da hiritar gehienen hizkuntza.
+Hiriko izena ''Turus'' izen [[zeltiar]]retik ei dator. [[Aleman]]a da hiritar gehienen hizkuntza.
 == Geografia ==
-Itsas-mailatik 408 metrotan dago hiria. [[Zurich lakua|Izen bereko lakuaren]] ondoan dago (88.66 km2).
+Itsas mailatik 408 metrora dago, [[Zurich lakua|Izen bereko lakuaren]] ondoan.
-[[Siehl]] eta [[Limmat]] ibaiek zeharkatzen dute hiria (bertan elkartzen dira).
+[[Siehl]] eta [[Limmat]] ibaiek zeharkatzen dute (hirian bertan elkartzen dira).
 == Historia ==
-[[Fitxategi:Zuerich vier Kirchen.jpg|thumb|left|280px|Hirigunearen ikuspegia, lau eliza nagusiekin eta hondoan Albis agerian dagoela.]]
+[[Fitxategi:Zuerich vier Kirchen.jpg|thumb|left|280px|Hirigunearen ikuspegia, hondoan lau eliza nagusiak eta Albis dituela]]
-Helvetiarrek gotorlelu bat egin zuten gaurko finkalekuan, eta ''Dur'' izena jarri zioten ''(ura).'' K. a. 58. urtean erromatarren eskuetara pasa zen, ''Turicum ''izenaz; aduana bat jarri zuten, eta [[IV. mende]]an gotorleku bihurtu. Gero, alamaniarrak eta frankoak sartu ziren, eta erregeren bizileku bihurtu zuten. Luis Germaniarra erregeak monasterio beneditarra eraiki zuen bertan (853). Monasterio horrek (Fraumünster) gobernatu zuen hiria hainbat urtetan.
+Helvetiarrek gotorleku bat egin zuten gaurko finkalekuan, eta ''Dur'' izena jarri zioten (''ura''). K. a. 58. urtean, erromatarren eskuetara pasatu zen, ''Turicum'' izenaz. Aduana bat jarri zuten, eta [[IV. mende]]an gotorleku bihurtu. Gero, germaniarrak eta frankoak sartu ziren, eta erregeren bizileku bihurtu zuten. Luis Germaniarra erregeak monasterio beneditar bat, Fraumünster, eraiki zuen han (853an), eta monasterio horrek gobernatu zuen hiria hainbat urtetan.
-[[XIII. mende]]an monasterioaren aginpidetik askatu zen, eta merkataritzak indar handia hartu zuen orduan. [[Habsburgo]]tarren kontrako gudua galdu (1292), eta Konfederazioan sartu behar izan zuen (1351). 1336an, [[Rudolf Brun]]en matxinadak aginpiderako bidea ireki zien eskulangileei, zaldunen eta aitonen semeen kaltetan. 1400. urtean, hiriak burujabetza erosi zion enperadoreari. [[1439]]. urtean ''Alter Zürich Krieg (Zurich Zaharreko Gerra)'' piztu zen, 1450 arte iraun zuena. Urte hartan berean, austriarren laguntzarekin, Zurich Konfederaziora itzuli zen, berriz.
+[[XIII. mende]]an, monasterioaren aginpidetik askatu zen Zürich, eta merkataritzak indar handia hartu zuen orduan. 1292an [[Habsburgo]]tarren kontrako gudua galdu, eta Suitzako Konfederazioan sartu behar izan zuen 1351n. 1336an, [[Rudolf Brun]]en matxinadak aginpiderako bidea ireki zien eskulangileei, zaldunen eta aitoren semeen kaltetan. 1400ean, hiriak burujabetza erosi zion enperadoreari. [[1439]]. urtean, ''Alter Zürich Krieg'' (Zurich Zaharreko Gerra) piztu zen, eta 1450era arte iraun zuen. Urte hartan bertan, Zürich Suitzako Konfederaziora itzuli zen berriz, austriarren laguntzarekin.
-[[XVI. mende]]an, Zwingliren erlijio eraberritzearekin burgesiaren indarra areagotu zen; [[Austria]]ren merkataritza bidea hautsi bazen ere, Ingalaterrako, Locarnoko eta Frantziako protestante atzerriratuei esker, zetaren industria eraberritu zen eta kotoiarena sartu. [[Frantziako Iraultza]]ren eraginez, herrietako eta hiriko biztanleek eskubide berak lortu zituzten.
+[[XVI. mende]]an, burgesiaren indarra areagotu egin zen Zwingliren erlijio-eraberritzearekin. [[Austria]]ren merkataritza-bidea hautsi bazen ere, zetaren industria eraberritu eta kotoiarena sartu zen Zürichen, Ingalaterrako, Locarnoko eta Frantziako protestante atzerriratuei esker. [[Frantziako Iraultza]]ren eraginez, herrietako eta hiriko biztanleek eskubide berak izatea lortu zuten.
-[[1830]]eko nekazarien matxinadak konstituzio liberala bultzatu zuen (1869an osatua). XIX. mendean, hiria aberastuz joan zen, Europako finantza hiri garrantzitsuenetako bat bihurtu zen arte. Horretan lagungarri izan ziren unibertsitatea (1833) eta politeknikoa (1855).
+[[1830]]eko Nekazarien Matxinadak konstituzio liberala bultzatu zuen (1869). XIX. mendean, hiria aberastuz joan zen, Europako finantza-hiri garrantzitsuenetako bat bihurtu zen arte. Horretan lagungarri izan ziren unibertsitatea (1833) eta politeknikoa (1855).
 == Ekonomia ==
-XIII. mendeaz geroztik, merkataritza leku garrantzitsua da Zurich; eskulanek ere (kotoia, zeta) tradizio handia izan dute beti.
+XIII. mendeaz geroztik, merkataritza-leku garrantzitsua da Zürich.
+Eskulanek ere (kotoia, zeta) tradizio handia izan dute beti.
-Ekonomia aldetik garrantzi handia du Zurichek mundu osoan. Kapital ugari bildu zen bertara, eta finantza hiri ahaltsuenetakoa bihurtu zen. Han dute egoitza nagusia hainbat bankuk eta seguruetxek. Turismoak garrantzi handia du.
+Ekonomia-aldetik, garrantzi handia du Zürichek mundu osoan. Kapital ugari bildu zen bertara, eta finantza-hiri ahaltsu bihurtu zen. Han dute egoitza nagusia hainbat bankuk eta aseguru-etxek. Turismoak garrantzi handia du.
 == Kultura ==
@@ 59. lerroa: / 60. lerroa: @@
 === Monumentuak ===
-Hiriko parte zaharrean, bere kale estuekin, ondo gorde dira antzinako eraikuntzak, eta haren inguruan eraiki dira auzune berriak, inguruko muinoetaraino ere iritsita.
+Hiriko parte zaharrean, kale estuetako antzinako eraikuntzak ondo gorde dira. Parte zaharraren inguruan eraiki dira auzune berriak.
-'''Grossmünster''' (katedrala), '''Fraumünster''' eta '''St.Peter''' Zuricheko eliza nagusiak dira.
+'''Grossmünster''' (katedrala), '''Fraumünster''' eta '''St.Peter''' dira Züricheko eliza nagusiak.
 === Hizkuntzak ===
-[[Aleman]]a da biztanle gehienen (ia %78a) [[hizkuntz]]a nagusia, [[albaniera]] (%5.8a) eta [[italiera]] (%4.7a) bigarren eta hirugarren mintzatuenak izanda.
+[[Aleman]]a da biztanle gehienen (ia % 78aren) [[hizkuntz]]a nagusia, eta [[albaniera]] (% 5,8) eta [[italiera]] (% 4,7) dira bigarren eta hirugarren mintzatuenak.
 == Zürichtar ospetsuak ==
-[[James Joyce]], [[Max Frisch]] eta [[Elias Canetti]] idazleak bertan hil ziren, beste batzuen artean.
+[[James Joyce]], [[Max Frisch]] eta [[Elias Canetti]] idazleak hiri honetan hil ziren.
 == Kanpo loturak ==