Grabitazio uhin: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

12:27, 21 otsaila 2019ko berrikusketa

Fisikan grabitazio uhinak espazio-denboraren kurbaturan sortzen diren uhindurak dira. Olatuen antzera hedatzen dira, jatorriko puntutik aldenduz. 1916an Albert Einsteinek bere erlatibitate orokorreko teorian lehen aldiz proposatu zuen haien existentzia.^[1] Bere ustez grabitazio uhinek energia zein erradiazio grabitazionala garraiatzen dute. Grabitazio uhinen existentzia Lorentzen inbariantzaren balizko ondorio bat da. Honek erlatibitate orokorrean interakzio fisikoen propagaziorako abiadura muga bat jartzen du. Aldiz, grabitazio uhinak ezin dira existitu Newtonen grabitazioaren teorian, bere ustez interakzio fisikoak abiadura infinituan hedatzen baitira.

Grabitazio uhinak argiaren lastertasunean hedatzen dira.

Grabitazio uhinen lehen detekzioaren aurretik ebidentzia ez-zuzena existitzen zen. Adibidez, Hulse-Taylor sistema bitarraren neurketak adierazten zuen grabitazio uhinak kontzeptu teoriko bat baino gehiago direla. Beste iturri potentzial batzuk nano txuri bikoteak, neutroi izarrak eta zulo beltzak dira. 2017an hainbat grabitazio uhin detektore martxan daude, adibidez Advanced LIGO, 2015eko irailetik funtzionamenduan dagoena. 2016ko otsailaren 11n^[2] Advanced LIGOko taldeak jakinarazi zuen lehen aldiz grabitazio uhinak detektatu zituztela, bi zulo beltzen arteko talkak eraginda.^[3]

Erreferentziak

↑ (Alemanez) Einstein, A. (1916ko ekaina). «Näherungsweise Integration der Feldgleichungen der Gravitation» Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften Berlin 1: 688–696..
↑ EITB.eus, (Erredakzioa): "Zer dira grabitazio-uhinak?"
↑ Garikoitz Goikoetxea Arantxa Iraola. (2016-02-12). «Kosmosa ulertzeko beste ate bat» Berria.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Grabitazio uhin

[1] (Alemanez) Einstein, A. (1916ko ekaina). «Näherungsweise Integration der Feldgleichungen der Gravitation» Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften Berlin 1: 688–696..

[2] EITB.eus, (Erredakzioa): "Zer dira grabitazio-uhinak?"

[3] Garikoitz Goikoetxea Arantxa Iraola. (2016-02-12). «Kosmosa ulertzeko beste ate bat» Berria.

[1]

[2]

[3]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 [[Fitxategi:Wavy.gif|thumb|250px|Grabitazio uhinen bi dimentsioko irudia]]
-[[Fisika]]n '''grabitazio uhinak''' [[espazio-denbora]]ren [[kurbatura]]n sortzen diren uhindurak dira. [[Olatu]]en antzera hedatzen dira, jatorriko puntutik aldenduz. [[1916]]an [[Albert Einstein]]ek bere [[erlatibitate orokorra|erlatibitate orokorreko teorian]] lehen aldiz proposatu zuen haien existentzia.<ref>{{erreferentzia|egilea=Einstein, A |izenburua=Näherungsweise Integration der Feldgleichungen der Gravitation |data= 1916ko ekaina |url=http://einstein-annalen.mpiwg-berlin.mpg.de/related_texts/sitzungsberichte |aldizkaria=Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften Berlin |liburukia= 1|orrialdea=688–696|hizkuntza=de}}</ref> Bere ustez grabitazio uhinek [[energia]] zein [[erradiazio]] [[grabitazio|grabitazionala]] garraiatzen dute. Grabitazio uhinen existentzia [[Lorentzen inbariantza]]ren balizko ondorio bat da. Honek erlatibitate orokorrean interakzio fisikoen propagaziorako [[abiadura]] muga bat jartzen du. Aldiz, grabitazio uhinak ezin dira existitu [[Newton]]en grabitazioaren teorian, bere ustez interakzio fisikoak abiadura [[infinitu]]an hedatzen baitira.
+[[Fisika]]n '''grabitazio uhinak''' [[espazio-denbora]]ren [[kurbatura]]n sortzen diren uhindurak dira. [[Olatu]]en antzera hedatzen dira, jatorriko puntutik aldenduz. [[1916]]an [[Albert Einstein]]ek bere [[erlatibitate orokorra|erlatibitate orokorreko teorian]] lehen aldiz proposatu zuen haien existentzia.<ref>{{erreferentzia|egilea=Einstein, A |izenburua=Näherungsweise Integration der Feldgleichungen der Gravitation |data= 1916ko ekaina |url=http://einstein-annalen.mpiwg-berlin.mpg.de/related_texts/sitzungsberichte |aldizkaria=Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften Berlin |liburukia= 1|orrialdea=688–696|hizkuntza=de}}</ref> Bere ustez grabitazio uhinek [[energia]] zein [[erradiazio]] [[grabitazio]]nala garraiatzen dute. Grabitazio uhinen existentzia [[Lorentzen inbariantza]]ren balizko ondorio bat da. Honek erlatibitate orokorrean interakzio fisikoen propagaziorako [[abiadura]] muga bat jartzen du. Aldiz, grabitazio uhinak ezin dira existitu [[Newton]]en grabitazioaren teorian, bere ustez interakzio fisikoak abiadura [[infinitu]]an hedatzen baitira.
-Grabitazio uhinak [[argiaren abiadura|argiaren lastertasun]]ean hedatzen dira.
+Grabitazio uhinak [[argiaren abiadura|argiaren lastertasunean]] hedatzen dira.
 Grabitazio uhinen lehen detekzioaren aurretik ebidentzia ez-zuzena existitzen zen. Adibidez, [[Hulse-Taylor]] [[sistema bitar]]raren neurketak adierazten zuen grabitazio uhinak kontzeptu teoriko bat baino gehiago direla. Beste iturri potentzial batzuk [[nano txuri]] bikoteak, [[neutroi izar]]rak eta [[zulo beltz]]ak dira. [[2017]]an hainbat grabitazio uhin detektore martxan daude, adibidez [[LIGO|Advanced LIGO]], 2015eko irailetik funtzionamenduan dagoena. [[2016]]ko [[otsailaren 11]]n<ref>[http://www.eitb.eus/eu/albisteak/teknologia/osoa/3831584/zer-dira-uhin-grabitazionalakgida-arina-zientzialariak-ez-direnentzat/ EITB.eus, (Erredakzioa): "Zer dira grabitazio-uhinak?"]</ref> Advanced LIGOko taldeak jakinarazi zuen lehen aldiz grabitazio uhinak detektatu zituztela, bi zulo beltzen arteko talkak eraginda.<ref>{{erreferentzia|egunkaria=[[Berria]]|data=2016-02-12|url=http://www.berria.eus/paperekoa/1774/009/001/2016-02-12/kosmosa_ulertzeko_beste_ate_bat.htm|egilea=Garikoitz Goikoetxea Arantxa Iraola|izenburua=Kosmosa ulertzeko beste ate bat}}</ref>