Lankide:Aitzolete/History of computing hardware: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

Hauxe da oraingo bertsioa, 10:34, 7 urtarrila 2022 data duena

Ordenagailu elektromekanikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Informatika modernoaren aroa Bigarren Mundu Gerra baino lehen eta Bigarren Mundu Gerra bitartean garatzen hasi zen. Garai honetan eraikitako ordenagailu digital gehienak elektromekanikoak ziren: etengailu elektrikoek errele mekanikoak gidatzen zituzten kalkuluak burutzeko. Gailu hauek funtzionamendu-abiadura baxua zuten eta azkenean konputagailu elektriko askoz azkarragoek ordezkatu zituzten, jatorriz huts-hodiak erabiltzen zituztenak.

Z2 izan zen errele elektromekanikoko lehenbiziko ordenagailua, eta Konrad Zuse ingeniari alemaniarrak sortu zuen 1940an. Bere aurrekari izan zen Z1-arekiko hobekuntzak ekarri zituen; memoria mekaniko bera erabiltzen zuen arren, aritmetika eta kontrol logika errele elektrikoen zirkuituekin ordezkatu zituen. ^[1]

Urte berean, kriptologo britainiarrek bonba izeneko gailu elektromekanikoak eraiki zituzten Bigarren Mundu Gerran Alemaniako Enigma- makinekin zifratutako mezu sekretuak deszifratzen laguntzeko. Bonbaren hasierako diseinua 1939an sortu zuen Alan Turing- ek Bletchley Parkeko Erresuma Batuko Government Code and Cypher School-en (GC&CS) 1940an . Gordon Welchman- ek hobekuntza nabarmenak egin zizkion asmakuntzari. Ingeniaritza diseinua eta eraikuntza Britainia Handiko Tabulating Machine Companyko Harold Keen-en lana izan zen. 1938an Marian Rejewski Poloniako Zifratze Bulegoko kriptologoak diseinatutako gailu baten garapen nabarmena izan zen, " bonba kriptologikoa " ( polonieraz : "bomba kryptologiczna" ) bezala ezagutzen zena.

1941ean, Zuse-k bere lehen makinaren garapenarekin jarraitu zuen eta Z3 atera, ^[1] munduko lehen ordenagailu digital elektromekaniko programagarri eta guztiz automatikoa. ^[2] Z3 ordenagailua 2000 errelerekin eraiki zen, 5-10 Hz inguruko erloju-maiztasunarekin funtzionatzen zuen 22 biteko hitz-luzera ezarriz. Programaren kodea eta datuak zulatutako film batean gordetzen ziren. Zenbait arlotan makina modernoen nahiko antzekoa zen, hainbat aurrerapen aitzindari integratu zituelarik, besteak beste koma higikorreko zenbakien erabilera. Inplementatzeko konplikatua den sistema hamartarra ( Charles Babbage- ren aurreko diseinuan erabilia) sistema bitar sinpleagoarekin ordezkatzeak Zuseren makinak eraikitzeko errazagoak eta fidagarriagoak izatea ekarri zuen berekin. ^[3] Z3 Turing konputagarria edo osoa zela frogatu zuen 1998an Raúl Rojasek . 1936ko bere bi patente- eskaeretan ikus daitekeen moduan, Zuse-k aurreikusi zuen makinen instrukzioak datuetarako erabiltzen den biltegiratze-sistema berean gorde zitezkeela; von Neumann arkitektura bezala ezagutzen denaren funtsezko ezaugarria. Arkitektura hau 1948an ezarri zen lehen aldiz, Estatu Batuetan IBM SSEC elektromekanikoan eta Britainia Handian Manchester Baby konputagailu guztiz elektronikoan. ^[4]

Zuse-k atzerapausoak jasan zituen Bigarren Mundu Gerran, aliatuen bonbardaketek bere makina batzuk suntsitu bait zituzten. Antza denez, bere lana Erresuma Batuko eta AEBetako ingeniarientzat ezezaguna izan zen askoz beranduago arte, nahiz eta IBM behintzat horren jakitun izan, 1946an gerraosteko Zuseren enpresa berria finantzatu baitzuen bere patenteak eskuratzearen truke.

1944an, Harvard Mark I eraiki zuten IBMren Endicott laborategietan. Z3-ren antzekoa zen, helburu orokorreko ordenagailu elektro-mekanikoa, baina ez zen Turing osoa.

Lehenbiziko ordenagailu digitalen ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Horien lehen ordenagailu digital batzuen ezaugarri definitzaileak (konputazio-hardwarearen historian)
Izena	Lehen eragiketa	Zenbakizko sistema	Mekanismo informatikoa	Programazioa	Orrialdea:
Arthur H. Dickinson IBM (US)	1940ko urtarrila	Hamartarra	Elektronika	Ez programagarria	Ez
Joseph Desch NCR (US)	1940ko martxoa	Hamartarra	Elektronika	Ez programagarria	Ez
Zuse Z3 (Germany)	1941eko maiatza	Puntu higikor bitarra	Elektromekanikoa	35 mm-ko pelikula-material zulatuarekin kontrolatutako programa (baldintzapeko adarrik gabe)	Teorian ((1998))
Atanasoff–Berry Computer (US)	1942	Bitarra	Elektronika	Ez programagarria: helburu bakarra	Ez
Colossus Mark 1 (UK)	1944ko otsaila	Bitarra	Elektronika	Kableek eta adabaki-etengailuek kontrolatutako programa	Ez
Harvard Mark I – IBM ASCC (US)	1944ko maiatza	Hamartarra	Elektromekanikoa	24 kanaleko paper zulatuko zinta bidez kontrolatutako programa (baldintzapeko adarrik gabe)	Eztabaidagarria
Colossus Mark 2 (UK)	1944ko ekaina	Bitarra	Elektronika	Kableek eta adabaki-etengailuek kontrolatutako programa	Teorian ((2011))
Zuse Z4 (Germany)	1945eko martxoa	Puntu higikor bitarra	Elektromekanikoa	35 mm-ko pelikula-material zulatuarekin kontrolatutako programa	Bai
ENIAC (US)	1946ko otsaila	Hamartarra	Elektronika	Kableek eta adabaki-etengailuek kontrolatutako programa	Bai
ARC2 (SEC) (UK)	1948ko maiatza	Bitarra	Elektronika	Danborraren memoriaren errotazio-programa	Bai
Manchester Baby (UK)	1948ko ekaina	Bitarra	Elektronika	Williams hodi katodikoak oroitzeko entrenamendu-programa	Bai
Modified ENIAC (US)	1948ko iraila	Hamartarra	Elektronika	Irakurketa bakarreko programazio metatuaren mekanismoa, funtzio-taulak ROM programa gisa erabiliz	Bai
Manchester Mark 1 (UK)	1949ko apirila	Bitarra	Elektronika	Williams izpi katodikoen hodia eta danbor magnetikoaren memoria programatzeko programa	Bai
EDSAC (UK)	1949ko maiatza	Bitarra	Elektronika	Merkurioko programazio-programa	Bai
CSIRAC (Australia)	1949ko azaroa	Bitarra	Elektronika	Merkurioko programazio-programa	Bai

[[Kategoria:Informatikaren historia]]

↑ ^a ^b Zuse, Horst. «Part 4: Konrad Zuse's Z1 and Z3 Computers» The Life and Work of Konrad Zuse (EPE Online). Aipuaren errorea: Invalid <ref> tag; name "Part 4 Zuse" defined multiple times with different content
↑ «A Computer Pioneer Rediscovered, 50 Years On» The New York Times 20 April 1994.
↑ Crash! The Story of IT: Zuse. .
↑ Williams, F. C.; Kilburn, T.. (25 September 1948). «Electronic Digital Computers» Nature 162 (4117): 487. doi:10.1038/162487a0. Bibcode: 1948Natur.162..487W..

[Part_4_Zuse-1] Zuse, Horst. «Part 4: Konrad Zuse's Z1 and Z3 Computers» The Life and Work of Konrad Zuse (EPE Online). Aipuaren errorea: Invalid <ref> tag; name "Part 4 Zuse" defined multiple times with different content

[2] «A Computer Pioneer Rediscovered, 50 Years On» The New York Times 20 April 1994.

[3] Crash! The Story of IT: Zuse. .

[4] Williams, F. C.; Kilburn, T.. (25 September 1948). «Electronic Digital Computers» Nature 162 (4117): 487. doi:10.1038/162487a0. Bibcode: 1948Natur.162..487W..

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ 2. lerroa: / 2. lerroa: @@
 [[Fitxategi:Information_processing_system_(english).svg|thumb|300x300px|Konputazio-hardwarea informazioa prozesatzeko plataforma da.]]
+=== Ordenagailu elektromekanikoak ===
+Informatika modernoaren aroa Bigarren Mundu Gerra baino lehen eta Bigarren Mundu Gerra bitartean garatzen hasi zen. Garai honetan eraikitako ordenagailu digital gehienak elektromekanikoak ziren: etengailu elektrikoek errele mekanikoak gidatzen zituzten kalkuluak burutzeko. Gailu hauek funtzionamendu-abiadura baxua zuten eta azkenean konputagailu elektriko askoz azkarragoek ordezkatu zituzten, jatorriz [[Balbula termoioniko|huts-hodiak]] erabiltzen zituztenak.
+Z2 izan zen errele elektromekanikoko lehenbiziko ordenagailua, eta [[Konrad Zuse]] ingeniari alemaniarrak sortu zuen 1940an. Bere aurrekari izan zen [[Z1 (ordenagailua)|Z1]]-arekiko hobekuntzak ekarri zituen; memoria mekaniko bera erabiltzen zuen arren, aritmetika eta kontrol logika [[errele]] elektrikoen zirkuituekin ordezkatu zituen. <ref name="Part 4 Zuse">{{Cite web|abizena=Zuse|izenburua=Part 4: Konrad Zuse's Z1 and Z3 Computers|argitaletxea=EPE Online|izena1=Horst|url=http://www.epemag.com/zuse/part4a.htm|lana=The Life and Work of Konrad Zuse|accessdate=2008-06-17}}</ref>
+[[Fitxategi:Z3_Deutsches_Museum.JPG|ezkerrera|thumb| [[Konrad Zuse|Zuse-]] ren Z3- ren erreplika, lehen ordenagailu guztiz automatikoa, digitala (elektromekanikoa).]]
+Urte berean, [[Kriptologia|kriptologo]] britainiarrek bonba izeneko gailu elektromekanikoak eraiki zituzten [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerran]] [[Alemania|Alemaniako]] [[Enigma (kriptografia)|Enigma-]] makinekin zifratutako mezu sekretuak deszifratzen laguntzeko. Bonbaren hasierako diseinua 1939an sortu zuen [[Alan Turing|Alan Turing-]] ek Bletchley Parkeko [[Government Communications Headquarters|Erresuma Batuko Government Code and Cypher School-en (GC&CS)]]   1940an . Gordon Welchman- ek hobekuntza nabarmenak egin zizkion asmakuntzari. Ingeniaritza diseinua eta eraikuntza Britainia Handiko Tabulating Machine Companyko Harold Keen-en lana izan zen. 1938an Marian Rejewski Poloniako Zifratze Bulegoko kriptologoak diseinatutako gailu baten garapen nabarmena izan zen, " bonba kriptologikoa " ( [[Poloniera|polonieraz]] : ''"bomba kryptologiczna"'' ) bezala ezagutzen zena.
+ean, Zuse-k bere lehen makinaren garapenarekin jarraitu zuen eta  [[Z3 (ordenagailua)|Z3]] atera, <ref name="Part 4 Zuse">{{Cite web|abizena=Zuse|izenburua=Part 4: Konrad Zuse's Z1 and Z3 Computers|argitaletxea=EPE Online|izena1=Horst|url=http://www.epemag.com/zuse/part4a.htm|lana=The Life and Work of Konrad Zuse|accessdate=2008-06-17}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFZuse">Zuse, Horst. [https://web.archive.org/web/20080601210541/http://www.epemag.com/zuse/part4a.htm "Part 4: Konrad Zuse's Z1 and Z3 Computers"]. ''The Life and Work of Konrad Zuse''. EPE Online. Archived from [http://www.epemag.com/zuse/part4a.htm the original] on 2008-06-01<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2008-06-17</span></span>.</cite></ref> munduko lehen ordenagailu digital elektromekaniko [[Programazio|programagarri]] eta guztiz automatikoa. <ref>{{Cite news|izenburua=A Computer Pioneer Rediscovered, 50 Years On|data=20 April 1994|url=https://www.nytimes.com/1994/04/20/news/20iht-zuse.html|kazeta=The New York Times}}</ref> Z3 ordenagailua 2000 [[Errele|errelerekin]] eraiki zen, 5-10 [[Hertz|Hz]] inguruko erloju-maiztasunarekin funtzionatzen zuen 22 [[Bit|biteko]] hitz-luzera ezarriz. Programaren kodea eta datuak zulatutako [[Zeluloide|film]] batean gordetzen ziren. Zenbait arlotan makina modernoen nahiko antzekoa zen, hainbat aurrerapen aitzindari integratu zituelarik, besteak beste [[Koma higikor|koma higikorreko zenbakien]] erabilera. Inplementatzeko konplikatua den sistema hamartarra ( [[Charles Babbage|Charles Babbage-]] ren aurreko diseinuan erabilia) [[Zenbaki-sistema bitar|sistema bitar]] sinpleagoarekin ordezkatzeak Zuseren makinak eraikitzeko errazagoak eta fidagarriagoak izatea ekarri zuen berekin. <ref>{{Cite web|izenburua=Crash! The Story of IT: Zuse|url=http://www.crash-it.com/crash/index.php?page=73}}</ref> Z3 [[Turingen makina|Turing konputagarria edo osoa]] zela frogatu zuen 1998an Raúl Rojasek .  1936ko bere bi [[Patente|patente-]] eskaeretan ikus daitekeen moduan, Zuse-k aurreikusi zuen makinen instrukzioak datuetarako erabiltzen den biltegiratze-sistema berean gorde zitezkeela; [[Von Neumannen arkitektura|von Neumann arkitektura]] bezala ezagutzen denaren funtsezko ezaugarria. Arkitektura hau 1948an ezarri zen lehen aldiz, Estatu Batuetan IBM SSEC elektromekanikoan eta Britainia Handian Manchester Baby konputagailu guztiz elektronikoan. <ref>{{Erreferentzia|abizena=Williams|izenburua=Electronic Digital Computers|orrialdea=487|abizena2=Kilburn|izena1=F. C.|izena2=T.|data=25 September 1948|url=http://www.computer50.org/kgill/mark1/natletter.html|kazeta=Nature|liburukia=162|alea=4117|bibcode=1948Natur.162..487W|doi=10.1038/162487a0}}</ref>
+Zuse-k atzerapausoak jasan zituen Bigarren Mundu Gerran, [[Bigarren Mundu Gerrako Aliatuak|aliatuen]] bonbardaketek bere makina batzuk suntsitu bait zituzten. Antza denez, bere lana Erresuma Batuko eta AEBetako ingeniarientzat ezezaguna izan zen askoz beranduago arte, nahiz eta IBM behintzat horren jakitun izan, 1946an gerraosteko Zuseren enpresa berria finantzatu baitzuen  bere patenteak eskuratzearen truke.
+an, Harvard Mark I eraiki zuten IBMren Endicott laborategietan.  Z3-ren antzekoa zen, helburu orokorreko ordenagailu elektro-mekanikoa, baina ez zen Turing osoa.
 [[Fitxategi:Von_Neumann_architecture.svg|thumb|[[Von Neumannen arkitektura|Von Neumann]] arkitekturaren diseinua, 1947]]
@@ 14. lerroa: / 27. lerroa: @@
 !Orrialdea:
 |-
-||Arthur H. Dickinson [[IBM]] {{small|(US)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |Arthur H. Dickinson [[IBM]] {{small|(US)}}
 | align="right" |1940ko urtarrila
 |[[Zenbaki-sistema hamartar|Hamartarra]]
@@ 21. lerroa: / 34. lerroa: @@
 |Ez
 |-
-||[[Joseph Desch]] [[NCR Corporation|NCR]] {{small|(US)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |[[Joseph Desch]] [[NCR Corporation|NCR]] {{small|(US)}}
 | align="right" |1940ko martxoa
 |[[Zenbaki-sistema hamartar|Hamartarra]]
@@ 28. lerroa: / 41. lerroa: @@
 |Ez
 |-
-||[[Konrad Zuse|Zuse]] [[Z3 (computer)|Z3]] {{small|(Germany)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |[[Konrad Zuse|Zuse]] [[Z3 (computer)|Z3]] {{small|(Germany)}}
 | align="right" |1941eko maiatza
 |Puntu higikor [[Zenbaki-sistema bitar|bitarra]]
@@ 35. lerroa: / 48. lerroa: @@
 |Teorian ({{Small|([[Z3 (computer)#The Z3 as a universal Turing machine|1998]])}})
 |-
-||[[Atanasoff–Berry Computer]] {{small|(US)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |[[Atanasoff–Berry Computer]] {{small|(US)}}
 | align="right" |1942
 |Bitarra
@@ 42. lerroa: / 55. lerroa: @@
 |Ez
 |-
-||[[Colossus computer|Colossus]] Mark 1 {{small|(UK)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |[[Colossus computer|Colossus]] Mark 1 {{small|(UK)}}
 | align="right" |1944ko otsaila
 |Bitarra
@@ 49. lerroa: / 62. lerroa: @@
 |Ez
 |-
-||[[Harvard Mark I|Harvard Mark I – IBM ASCC]] {{small|(US)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |[[Harvard Mark I|Harvard Mark I – IBM ASCC]] {{small|(US)}}
 | align="right" |1944ko maiatza
 |[[Zenbaki-sistema hamartar|Hamartarra]]
@@ 56. lerroa: / 69. lerroa: @@
 |Eztabaidagarria
 |-
-||Colossus Mark 2 {{small|(UK)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |Colossus Mark 2 {{small|(UK)}}
 | align="right" |1944ko ekaina
 |Bitarra
@@ 63. lerroa: / 76. lerroa: @@
 |Teorian ({{Small|(2011)}})
 |-
-||Zuse [[Z4 (computer)|Z4]] {{small|(Germany)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |Zuse [[Z4 (computer)|Z4]] {{small|(Germany)}}
 | align="right" |1945eko martxoa
 |Puntu higikor bitarra
@@ 70. lerroa: / 83. lerroa: @@
 |Bai
 |-
-||[[ENIAC]] {{small|(US)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |[[ENIAC]] {{small|(US)}}
 | align="right" |1946ko otsaila
 |Hamartarra
@@ 77. lerroa: / 90. lerroa: @@
 |Bai
 |-
-||[[APEXC|ARC2 (SEC)]] {{small|(UK)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |[[APEXC|ARC2 (SEC)]] {{small|(UK)}}
 | align="right" |1948ko maiatza
 |Bitarra
@@ 84. lerroa: / 97. lerroa: @@
 |Bai
 |-
-||[[Manchester Baby]] {{small|(UK)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |[[Manchester Baby]] {{small|(UK)}}
 | align="right" |1948ko ekaina
 |Bitarra
@@ 91. lerroa: / 104. lerroa: @@
 |Bai
 |-
-||[[ENIAC|Modified ENIAC]] {{small|(US)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |[[ENIAC|Modified ENIAC]] {{small|(US)}}
 | align="right" |1948ko iraila
 |Hamartarra
@@ 98. lerroa: / 111. lerroa: @@
 |Bai
 |-
-||[[Manchester Mark 1]] {{small|(UK)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |[[Manchester Mark 1]] {{small|(UK)}}
 | align="right" |1949ko apirila
 |Bitarra
@@ 105. lerroa: / 118. lerroa: @@
 |Bai
 |-
-||[[EDSAC]] {{small|(UK)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |[[EDSAC]] {{small|(UK)}}
 | align="right" |1949ko maiatza
 |Bitarra
@@ 112. lerroa: / 125. lerroa: @@
 |Bai
 |-
-||[[CSIRAC]] {{small|(Australia)}}
+| class="table-rh" {{rh}} |[[CSIRAC]] {{small|(Australia)}}
 | align="right" |1949ko azaroa
 |Bitarra