Edukira joan

Can Salesko kartzela

Wikipedia, Entziklopedia askea
Can Salesko kartzela
Kokapena
Estatu burujabe Espainia
Autonomia Balearrak
UharteMallorca
HiriaPalma Mallorcakoa
Inaugurazioa1936
Suntsipena1943

Can sales kartzela, Las Hermanitas de los Pobres izenez ere ezaguna, Espainiako emakumeen kartzela izan zen, Espainiako 36ko Gerran eta frankismo garaian, Palman kokatua.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

36ko Gerra hasi zenean, Mallorcan ez zegoen emakumeentzako kartzelarik. Hori dela eta, Palmako Espetxe Probintzialaren atal berezi bat sortu zen. Izan ere, presoen etorrera masiboak beste eraikin bat atondu beharra ekarri zuen, 1876tik Hermanitas de los pobres ordena erlijiosoak gobernatutako eraikina. Administratiboki Palmako espetxe probintzialaren mende zegoen kartzela hori, nahiz eta Falange Española de las JONSetik zetorren zuzendari propio bat eta bi emakumezko zaindari zituen.[1] Eraikina Can Sales kaleko 14. zenbakian zegoen.[2]

Eraikina hondatuta zegoen, eta, ondorioz, 1937an zenbait orduz hustu behar izan zuten, erortzeko arriskua zegoelako. Gerran zehar gela berriak atontzen joan behar izan zen, presoen kopurua handituz joan baitzen. Horien artean zeuden Mediterraneoan harrapatutako ontzi sobietarretako tripulatzaileak.[1]

Sakak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakak antolatutako eta kontrolatutako sarraski baten parte izan ziren. Gauez, Can Sales eta gizonezkoen espetxeetan, Can Mirren eta Bellver Gazteluan pasatzen zuten zerrenda. Aipatutako presoak "aske" geratzen ziren. Falangisten kamioi batek itxaroten zituen, eta inguruko mendietara eramaten zituzten, bertan fusilatu zitzaten.[3] Sakarik ospetsuenetako bat 1937ko urtarrilaren 5ean gertatu zen. Bertan hil zituzten Aurora Picornell, Antònia Pascual Flaquer, Maria Pascual Flaquer, haren ama Catalina Flaquer Pascual eta Belarmina Gonzalez Rodriguez, Roges des Molinar (Molinar-eko gorriak izenez ezagunak.[4][5]

Gerraren ostean

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gerrak iraun zuen bitartean, presoen kopurua ehun bat izan zen; hala ere, 1940. urtearen amaieran, Can Sales kartzela zentral edo zigorra betetzeko espetxe bihurtu zen.[6] Horren ondorioz, bostehun emakume baino gehiago sartu zituzten kartzelan 1940ko udan, Menorcatik, Gironatik, Ventasko espetxetik eta Saturrarango Espetxe Zentraletik etorriak.[7] Une horretan Karitateko Alabek hartu zuten presondegia antolatzeko ardura.[8] 1942an 940 preso zeuden.[1]

Lehen garaietan presoen jatorria uharteetakoa zen batez ere, hala nola Maria Vaquer espiritista eta sozialista, 1943ko apirilaren 1era arte kartzelan egon zena, eta Margalida Roig Colomar sindikalista, besteak beste.[1][9] 1940ko udan iritsi zen Can Salesera Matilde Landa buruzagi komunista, Bentetako espetxetik zetorrena.[10] Erlijio agintarien helburu nagusi bihurtuta, bere buruaz beste egin zuen inposatutako bateoa bataio onartu baino lehen, 1942ko irailaren 26an. In mortis bataiatu eta Palmako hilerrian lurperatu zuten.[11] Maria Pellico Remis Landaren idazkari izandakoa, Julia Manzanal Perez Bosgarren Erregimentuaren komisario politikoa, Josefa Garcia Segrety[12] Luisa Riera Muñiz maistrak izan ziren beste preso batzuk.[7][2]

Diziplina gogorra zen, baita kartzelako baldintzak ere. Pilaketak eta goseak preso askoren osasuna hondatzea eragin zuen. 1943an, zahartzaroko dementzia zuten emakume preso batzuk Madrilgo Espetxe Klinika Psikiatrikora eraman zituzten.[1]

Kartzelaren behin betiko itxiera 1943ko irailaren 30ean izan zen. Palmako preso gehienak Zornotzako eta Saturrarango kartzeletara eraman zituzten.[1]

Aintzatespena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2014an Natxa Pomar artistak esku hartze artistiko bat egin zuen Can Salesko liburutegian, presondegi zaharraren aurre-aurrean.[2]Liburutegiaren alboan presondegia gogorarazten duen plaka bat dago.[13]

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c d e f David Ginard i Féron. (2011). «Entre el castigo y la redención. Las mujeres encarceladas en las Islas Baleares (1936-1943)» Studia Historica.
  2. ↑ a b c «NATXA POMAR. LAS HERMANITAS» Es Baluard Museu.
  3. ↑ Bartomeu Garí Salleras. (2009). [https://ibdigital.uib.es/greenstone/collect/memoriesUIB/archives/Gari_Sal.dir/Gari_Salleras_Bartomeu.pdf «La repressió a Mallorca durant la Guerra Civil espanyola (1936-1939): Memòria d’una coerció planificada»] Departament de Ciències Històriques i Teoria de les Arts (Universitat de les Illes Balears).
  4. ↑ «Las familias de Aurora Picornell y las Roges del Molinar reciben sus restos ochenta y seis años después de haber sido asesinadas» www.caib.es.
  5. ↑ Municio, Esther Vicens,Mamen. (2022-10-21). «"Mi madre vio que se las llevaban las cinco a matar"» cadena SER.
  6. ↑ «Presas de Franco. Las galeras de mujeres» foromemoriacordoba.
  7. ↑ a b Ribas, Esther Ballesteros, Nicolás. (2022-12-09). «Las mujeres antifascistas violadas, chantajeadas por la Iglesia y obligadas a ingerir aceite de ricino» elDiario.es.
  8. ↑ «NATXA POMAR. LAS HERMANITAS» Es Baluard Museu.
  9. ↑ [https://dspace.uib.es/xmlui/bitstream/handle/11201/154196/Martinez_Gomez_Jessica_cor.pdf?sequence=3&isAllowed=y «Evolución histórica del Feminismo en las Baleares en los siglos XX y XXI»] Universitat de Les Illes Balears 2020.
  10. ↑ La "oficina de penadas" de Matilde Landa - Cárcel de Ventas. 1939-09-08.
  11. ↑ Ribas, Nicolás. (2022-10-20). «Matilde Landa, la dirigente comunista forzada a bautizarse y que acabó suicidándose en una cárcel franquista» elDiario.es.
  12. ↑ Fernando Hernández Holgado. (2006). «ABAJO LAS DICTADURAS: Las cartas de Josefa García Segret» Memòria antifranquista del Baix Llobregat.
  13. ↑ manuelaguilerapovedano. (2020-08-02). «Las últimas horas de Matilde Landa» Tejiendo Historia.

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Can_Salesko_kartzela&oldid=9986253"(e)tik eskuratuta