Erdiko bokal itxi biribildu

Wikipedia, Entziklopedia askea
Erdiko bokal itxi biribildu
ʉ
NAF zenbakia318
Kodetzea
X-SAMPA}
Kirshenbaumu"
Braille⠴⠥

Erdiko bokal itxi biribildua bokal mota bat da, zenbait hizkuntzetan erabilia dena. Bere Nazioarteko Alfabeto Fonetiko ikurra /ʉ/ marratua da (marrarik gabeko /u/-k atzeko bokal itxi biribildua errepresentatzen du), eta dagokion X-SAMPA ikurra } da.

Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bokalak
Ikus, gainera: Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa, Kontsonanteak
Aldatu Aitzineko Erdi-aitzineko Erdiko Erdi-atzeko Atzeko
Itxi
Blank vowel trapezoid.svg
i • y
ɨ • ʉ
ɯ • u
e̞ • ø̞
ɪ • ʏ
• ʊ
e • ø
ɘ • ɵ
ɤ • o
ɪ̈ • ʊ̈
ɤ̞ • o̞
ɛ • œ
ɜ • ɞ
ʌ • ɔ
ɐ • ɞ̞


ä • ɒ̈


a • ɶ
ɑ • ɒ
Ia-itxi
Erdi-itxi
Arteko
Erdi-ireki
Ia-ireki
Ireki
Ikurrak binaka agertzen diren kasuetan,
eskuinekoak bokal biribildu bat irudikatzen du.

Erdiko bokal itxi biribilduak hurrengo ezaugarriak ditu:

  • Bere garaiera itxia edo altua da. Honek esan nahi du mihia ahoaren sabaitik hurbil kokatzen dela, baina kontsonante bezala sailkatuko litzatekeen hersketarik sortu gabe.
  • Bere atzekotasuna erdikoa da. Honek esan nahi du mihia ahoaren erdialdean kokatzen dela, aitzineko bokalen eta atzeko bokalen erdibidean.
  • Bere biribiltasuna estutua da. Honek esan nahi du ezpainetako bazterrak tentsioan elkarturik daudela, hauen barne azala ikusten ez dela.

Munduko hizkuntzetan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Frantses estandarrak edo gaztelaniak ez dute erdiko bokal itxi biribildurik, ingelesaren hizkera askok bai (boot [bʉ̟ːt], "bota" esan nahi duena) eta baita suedierak ere (ful [fʉ̟ːl], "itsusi" esan nahi duena).

Euskaraz[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskaraz amikuzeraz aurki daiteke soilik.[1] Orokorrean, ⟨ü⟩ grafiarekin irudikatzen da, eta zubererazko /y/-ren antzeko banaketa dauka.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

/ʉ/ edo /y/ bokal itxi biribildu aitzineratua ez zen aitzineuskara edo euskara batu zaharraren inbentario fonologikoaren parte;[2] bokal hau ekialdeko hizkeretan gertatutako /u/ atzeko bokal itxiaren aitzinaratzearen ondorioz garatu zen.[3] Orpustanek XIV. mendean bokal honen garapena osaturik egongo litzatekeela erakutsiko lukeen adibide bat aipatzen du, iturria zehaztu gabe.[4] Egurtzegik aldaketa hau XIII. mendetik hurbil kokatzen du, okzitanieraz /y/-ren lehen isladapen grafikoak testigatzen diren garaiaren inguruan, alegia.[3] Zubererazko testuinguruetaz gain, amikuzeraz /u/ zaharra herskari belarren aurretik ere gorde da.[5]

Adibideak: suge, sukhalde.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) Egurtzegi, Ander; Carignan, Christopher. (2020). «An acoustic description of Mixean Basque» The Journal of the Acoustical Society of America 147 (4): 2791–2802. doi:10.1121/10.0000996. ISSN 0001-4966. (Noiz kontsultatua: 2021-02-02).
  2. ↑ (Gaztelaniaz) Michelena, Luis. (1977). Fonética histórica vasca. Diputación Foral de Guipúzcoa (Noiz kontsultatua: 2021-02-02).
  3. ↑ a b (Ingelesez) Egurtzegi, Ander. (2017-01-01). «Phonetically conditioned sound change: Contact induced /u/-fronting in Zuberoan Basque» Diachronica 34 (3): 331–367. doi:10.1075/dia.34.3.02egu. ISSN 0176-4225. (Noiz kontsultatua: 2021-02-02).
  4. ↑ (Frantsesez) Orpustan, Jean-Baptiste. (1999). La langue basque au Moyen Age: IXe-XVe siècles. Izpegi ISBN 978-2-909262-22-2. (Noiz kontsultatua: 2021-02-02).
  5. ↑ Camino Lertxundi, Iñaki. (2017). Amiküze eskualdeko (h)eskuara. Nafarroaka Gobernua, Herzkuntza Departamentua ISBN 978-84-946477-1-0. PMC 1004721863. (Noiz kontsultatua: 2021-02-23).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Erdiko_bokal_itxi_biribildu&oldid=8571274"(e)tik eskuratuta