Erdiko bokal itxi biribildu

Bokalak
	Ikus, gainera: Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa, Kontsonanteak
	i • y ɨ • ʉ ɯ • u e̞ • ø̞ ɪ • ʏ • ʊ e • ø ɘ • ɵ ɤ • o ɪ̈ • ʊ̈ ə ɤ̞ • o̞ ɛ • œ ɜ • ɞ ʌ • ɔ æ ɐ • ɞ̞ ; ä • ɒ̈ ; a • ɶ ɑ • ɒ
Ia-itxi
Erdi-itxi
Arteko
Erdi-ireki
Ia-ireki
Ireki
	Ikurrak binaka agertzen diren kasuetan,; eskuinekoak bokal biribildu bat irudikatzen du.

Erdiko bokal itxi biribildu
	ʉ
Kodetzea
X-SAMPA	}
Kirshenbaum	u"
Braille	⠴⠥

Erdiko bokal itxi biribildua bokal mota bat da, zenbait hizkuntzatan erabilia. Nazioarteko Alfabeto Fonetikoko bere ikurra /ʉ/ marratua da (marrarik gabeko /u/-k atzeko bokal itxi biribildua adierazten du), eta dagokion X-SAMPA ikurra } da.

Ezaugarriak

Erdiko bokal itxi biribilduak hurrengo ezaugarriak ditu:

Garaiera itxiko edo altukoa da. Horrek esan nahi du mihia ahoaren sabaitik hurbil kokatzen dela, baina kontsonantetzat hartzeko moduko hersketarik sortu gabe.
Bere atzekotasuna erdikoa da. Horrek esan nahi du mihia ahoaren erdialdean kokatzen dela, aitzineko bokalen eta atzeko bokalen erdibidean.
Bere biribiltasuna estutua da. Horrek esan nahi du ezpainetako bazterrak tentsioan elkarturik daudela, eta haien barne azala ez dela ikusten.

Munduko hizkuntzetan

Frantses estandarrak eta gaztelaniak ez dute erdiko bokal itxi biribildurik, baina ingelesaren hizkera askok bai (boot [bʉ̟ːt], 'bota'), baita suedierak ere (ful [fʉ̟ːl] 'itsusi').

Euskaraz

Euskaraz amikuzeraz aurki daiteke soilik.^[1] Orokorrean, ⟨ü⟩ grafiarekin irudikatzen da, eta zubererazko /y/-ren antzeko banaketa dauka.

Historia

/ʉ/ edo /y/ bokal itxi biribildu aitzineratua ez zen aitzineuskara edo euskara batu zaharraren inbentario fonologikoaren parte;^[2] bokal hau ekialdeko hizkeretan gertatutako /u/ atzeko bokal itxiaren aitzineratzearen ondorioz garatu zen.^[3] Orpustanek XIV. mendean bokal honen garapena osaturik egongo litzatekeela erakutsiko lukeen adibide bat aipatzen du, iturria zehaztu gabe.^[4] Egurtzegik aldaketa hori XIII. mendetik hurbil kokatzen du, okzitanieraz /y/-ren lehen islapen grafikoak lekukotzen diren garaiaren inguruan, alegia.^[3] Zubereraren testuinguruez gain, amikuzeraz /u/ zaharra herskari belarren aurretik ere gorde da.^[5]

Adibideak: suge, sukhalde.

Erreferentziak

↑ (Ingelesez) Egurtzegi, Ander; Carignan, Christopher. (2020). «An acoustic description of Mixean Basque» The Journal of the Acoustical Society of America 147 (4): 2791–2802. doi:10.1121/10.0000996. ISSN 0001-4966. (kontsulta data: 2021-02-02).
↑ (Gaztelaniaz) Michelena, Luis. (1977). Fonética histórica vasca. Diputación Foral de Guipúzcoa (kontsulta data: 2021-02-02).
↑ ^a ^b (Ingelesez) Egurtzegi, Ander. (2017-01-01). «Phonetically conditioned sound change: Contact induced /u/-fronting in Zuberoan Basque» Diachronica 34 (3): 331–367. doi:10.1075/dia.34.3.02egu. ISSN 0176-4225. (kontsulta data: 2021-02-02).
↑ (Frantsesez) Orpustan, Jean-Baptiste. (1999). La langue basque au Moyen Age: IXe-XVe siècles. Izpegi ISBN 978-2-909262-22-2. (kontsulta data: 2021-02-02).
↑ Camino Lertxundi, Iñaki. (2017). Amiküze eskualdeko (h)eskuara. Nafarroaka Gobernua, Herzkuntza Departamentua ISBN 978-84-946477-1-0. PMC 1004721863. (kontsulta data: 2021-02-23).

Kanpo estekak

Datuak: Q874976

[1] (Ingelesez) Egurtzegi, Ander; Carignan, Christopher. (2020). «An acoustic description of Mixean Basque» The Journal of the Acoustical Society of America 147 (4): 2791–2802. doi:10.1121/10.0000996. ISSN 0001-4966. (kontsulta data: 2021-02-02).

[2] (Gaztelaniaz) Michelena, Luis. (1977). Fonética histórica vasca. Diputación Foral de Guipúzcoa (kontsulta data: 2021-02-02).

[:0-3] (Ingelesez) Egurtzegi, Ander. (2017-01-01). «Phonetically conditioned sound change: Contact induced /u/-fronting in Zuberoan Basque» Diachronica 34 (3): 331–367. doi:10.1075/dia.34.3.02egu. ISSN 0176-4225. (kontsulta data: 2021-02-02).

[4] (Frantsesez) Orpustan, Jean-Baptiste. (1999). La langue basque au Moyen Age: IXe-XVe siècles. Izpegi ISBN 978-2-909262-22-2. (kontsulta data: 2021-02-02).

[5] Camino Lertxundi, Iñaki. (2017). Amiküze eskualdeko (h)eskuara. Nafarroaka Gobernua, Herzkuntza Departamentua ISBN 978-84-946477-1-0. PMC 1004721863. (kontsulta data: 2021-02-23).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]