Edukira joan

Erdiko bokal itxi biribildu

Wikipedia, Entziklopedia askea
Erdiko bokal itxi biribildu
ʉ
Kodetzea
X-SAMPA}
Kirshenbaumu"
Braille⠴⠥

Erdiko bokal itxi biribildua bokal mota bat da, zenbait hizkuntzatan erabilia. Nazioarteko Alfabeto Fonetikoko bere ikurra /ʉ/ marratua da (marrarik gabeko /u/-k atzeko bokal itxi biribildua adierazten du), eta dagokion X-SAMPA ikurra } da.

Bokalak
Ikus, gainera: Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa, Kontsonanteak
Aldatu Aitzineko Erdi-aitzineko Erdiko Erdi-atzeko Atzeko
Itxi
i • y
ɨ • ʉ
ɯ • u
 • ø̞
ɪ • ʏ
• ʊ
e • ø
ɘ • ɵ
ɤ • o
ɪ̈ • ʊ̈
ɤ̞ • 
ɛ • œ
ɜ • ɞ
ʌ • ɔ
ɐ • ɞ̞


ä • ɒ̈


a • ɶ
ɑ • ɒ
Ia-itxi
Erdi-itxi
Arteko
Erdi-ireki
Ia-ireki
Ireki
Ikurrak binaka agertzen diren kasuetan,
eskuinekoak bokal biribildu bat irudikatzen du.

Erdiko bokal itxi biribilduak hurrengo ezaugarriak ditu:

  • Garaiera itxiko edo altukoa da. Horrek esan nahi du mihia ahoaren sabaitik hurbil kokatzen dela, baina kontsonantetzat hartzeko moduko hersketarik sortu gabe.
  • Bere atzekotasuna erdikoa da. Horrek esan nahi du mihia ahoaren erdialdean kokatzen dela, aitzineko bokalen eta atzeko bokalen erdibidean.
  • Bere biribiltasuna estutua da. Horrek esan nahi du ezpainetako bazterrak tentsioan elkarturik daudela, eta haien barne azala ez dela ikusten.

Munduko hizkuntzetan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Frantses estandarrak eta gaztelaniak ez dute erdiko bokal itxi biribildurik, baina ingelesaren hizkera askok bai (boot [bʉ̟ːt], 'bota'), baita suedierak ere (ful [fʉ̟ːl] 'itsusi').

Euskaraz amikuzeraz aurki daiteke soilik.[1] Orokorrean, ⟨ü⟩ grafiarekin irudikatzen da, eta zubererazko /y/-ren antzeko banaketa dauka.

/ʉ/ edo /y/ bokal itxi biribildu aitzineratua ez zen aitzineuskara edo euskara batu zaharraren inbentario fonologikoaren parte;[2] bokal hau ekialdeko hizkeretan gertatutako /u/ atzeko bokal itxiaren aitzineratzearen ondorioz garatu zen.[3] Orpustanek XIV. mendean bokal honen garapena osaturik egongo litzatekeela erakutsiko lukeen adibide bat aipatzen du, iturria zehaztu gabe.[4] Egurtzegik aldaketa hori XIII. mendetik hurbil kokatzen du, okzitanieraz /y/-ren lehen islapen grafikoak lekukotzen diren garaiaren inguruan, alegia.[3] Zubereraren testuinguruez gain, amikuzeraz /u/ zaharra herskari belarren aurretik ere gorde da.[5]

Adibideak: suge, sukhalde.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. (Ingelesez) Egurtzegi, Ander; Carignan, Christopher. (2020). «An acoustic description of Mixean Basque» The Journal of the Acoustical Society of America 147 (4): 2791–2802.  doi:10.1121/10.0000996. ISSN 0001-4966. (kontsulta data: 2021-02-02).
  2. (Gaztelaniaz) Michelena, Luis. (1977). Fonética histórica vasca. Diputación Foral de Guipúzcoa (kontsulta data: 2021-02-02).
  3. a b (Ingelesez) Egurtzegi, Ander. (2017-01-01). «Phonetically conditioned sound change: Contact induced /u/-fronting in Zuberoan Basque» Diachronica 34 (3): 331–367.  doi:10.1075/dia.34.3.02egu. ISSN 0176-4225. (kontsulta data: 2021-02-02).
  4. (Frantsesez) Orpustan, Jean-Baptiste. (1999). La langue basque au Moyen Age: IXe-XVe siècles. Izpegi ISBN 978-2-909262-22-2. (kontsulta data: 2021-02-02).
  5. Camino Lertxundi, Iñaki. (2017). Amiküze eskualdeko (h)eskuara. Nafarroaka Gobernua, Herzkuntza Departamentua ISBN 978-84-946477-1-0. PMC 1004721863. (kontsulta data: 2021-02-23).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]