Esfera armilar

Esfera armilarra, Lurreko ikuspegitik kosmosaren eredu murriztua, Antzinaroan eta Erdi Aroan zeruko gorputzen posizioa zehazteko erabiltzen zen tresna astronomikoa da. Antzinako Grezian eta Antzinako Txinan independenteki asmatu zen, nahiz eta bere egile zehatzak ezezagunak izan.

Geroago, bere erabilera astronomiaren eta nabigazioaren irakaskuntzara mugatu zen. Bere eraikuntzak behaketa ugari eta zorrotzak behar izan zituen, mendeetan zehar, izarrek Lurraren inguruan duten itxurazko mugimenduari buruz.

Atalak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Esfera hau izena ematen dion armila multzo batek (eraztunak, eskumuturrekoak edo eraztunak) osatzen du: "armilarra". Asmamen horren guztiaren erdigunean gure planeta dago, bola txiki batek irudikatuta. Kanpoko eraztun graduatuak lekuaren horizontearen planoa adierazten du, lau puntu kardinalekin markatuta dagoena. Horren perpendikularra, eta baita graduatua ere, zirkulu meridianoa da. Era berean, beste bi eraztun zeru-ekuatorea (Ipar-Hegoa ardatzarekiko perpendikularra) eta ekliptika edo banda zodiakal gisa (zodiakoari dagokiona) jokatzen dute, Eguzkiaren ibilbidea urtean zehar erakusten duena. Bien arteko inklinazioa 23,5º-koa da, hau da, lurreko esferaren errotazio-ardatzak bere orbitaren planoarekiko perspektiba heliozentriko batean aurkezten duena. Tropikoak eta zirkulu polarrak ere, ekliptikaren paraleloak, irudikatzen dira normalean.

Esferaren armilak elkarren artean artikulatzen dira, eta horri esker, zeruaren urteko eta eguneroko itxurazko mugimendua simulatzen da. Modu horretan, zirkulu meridianoa okertu daiteke esferaren Ipar Poloa tokiko Ipar Poloa adierazi arte, eta horri esker, latitudea ezagutu eta lurreko edozein puntutan kokatutako behatzaileentzako zeruaren itxura doitzeko aukera dago. Sistema osoa poloen ardatzaren inguruan biratuz, zeruaren eguneroko mugimendua erreproduzitzen da, eta horrela jakin ahal izango da zein puntutatik atera eta sartzen den astro bat eta zerumugan zenbat denbora egongo den ikusgai.

Esfera armilar batzuek Ilargia eta zeruko planeta desberdinak kokatzeko eraztunak dituzte, eta horrek konplexuegia bihur dezake sistema.

Sinbolismoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Portugalgo banderan, ezkutua inguratzen duen esfera horiak tresna astronomiko hau eskematizatzen du, eta XV. mendeko Portugalgo itsas aurkikuntzen garaira garamatza, behaketa astronomikoekin hain lotuta daudenetara. Lisboako monumentu nabarmenak diren Jerónimos Monasterioan eta Belem-eko Torrean dago.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Espasa Entziklopediaren «Esfera» artikulua .
James Evans, Histoire et practique de l'Astronomie ancienne, Paris, Les Belles Letres, 2016, pp. 92-94. (Jatorrizko edizioa: The History and Practice of Ancient Astronomy, New York-Oxford, Oxford University Press, 1998)