Espainiako gazteluak

Segoviako Alkazarra.

Peñafielgo gaztelua (Valladolid).

Aljaferia jauregia (Zaragoza).

Espainiako gazteluak batez ere herrialdearen defentsarako eraiki ziren, bereziki gotorlekuei dagokionez. Erdi Aroan, iparraldeko erresuma kristauek beren mugak ziurtatu behar izan zituzten hegoaldeko musulmanekin, eta horrek errege kristau eta musulmanak behartu zituen beren jaun nobleei mugako feudoak ematera defentsa-gotorlekuak mantentzeko. Errekonkistak aurrera egin zuenean, mugako gaztelu haiek hasierako funtzioa galdu zuten, eta, Erdi Aroko gainerako Europan bezala, nobleen eta feudoen egoitza gisa erabili ziren. Noizbehinkako gerra-mehatxuek hasierako asmo militarrei eutsi zieten, etsaien inbasioak ohikoak baitziren. Herri batzuetan, Euskal Herrian adibidez, ez zegoen feudorik, eta familia nobleek ez zuten gotorleku handirik behar, baina dorretxeak sortuz. Espainia musulmanean gaztelu-jauregi asko eraiki ziren: Kordobako Kaliferria erori ondoren sortu ziren taifa-erresuma txikiak militarki ahulak ziren eta, ondorioz, gazteluak funtzio estetikoagoa hartzen hasi ziren. Behe Erdi Aroan, erresuma kristauak finkatu eta aberastu egin ziren, gortesau-bizimodua jasateko adina, eta, ondorioz, bizitegi-gaztelu gehiago eraiki ziren, hala nola Segoviako Alkazarra, Gaztelako erregeen egoitza nagusi gisa erabili zena, eta Erriberriko Gaztelua, luxuzko estilo gotiko batean eraikia, Nafarroako Erresumako errege gortearen egoitza izan zena.

1492an Granadako Konkistaren ondoren, Errege Katolikoek beren domeinuetako gaztelu guztiak Koroari entregatzeko agindu zuten. Agindua erabat bete ez bazen ere, Germania Gerrak, Karlos V.a erregearen aurkako matxinada batek, XVI. mendearen hasieran, Habsburgotarren dinastia espainiar berria prozesuarekin jarraitzera behartu zuen, eta gaztelu asko ere eraitsi zituzten. Espainiako gaztelu gehienak abandonatuak eta deuseztuak izan ziren hurrenez hurren, Espainiako erregeak nobleen eta nekazarien matxinaden beldur ziren, batez ere konkistatu berri ziren lurretan. Ondorioz, horietako gehienak hondatuta daude gaur egun, eta zaharberritze-lan batzuk egin diren arren, antzinako gazteluen kopurua hain handia denez, Espainiako gobernuak ez du baliabiderik ez borondaterik guztiak zaharberritzeko.

Espainian 2.500 gaztelu inguru daude, gotorleku mota horri dagozkionak soilik.

Hisn musulmanak

Guadix-eko gaztelu musulmana

Erdi Aroan, Iberiar penintsulan bi gaztelu mota nagusi aurkitzen dira: erresuma kristauetako jaun feudalen gazteluak eta al-Andaluseko ḥiṣn-ak .

Kontuan eduki behar dena da al-Andaluseko eraikin gotortu hauen terminologia ezin dela erresuma kristauetako gazteluarekin zuzenean alderatu, izan ere, ḥuṣūn hitzak (ḥiṣn-en plurala) hirietako aljama-etako gotorlekuei edo landa eremuko gotorlekuei egiten die erreferentzia. Hau da, kontzeptua gazteluarekin alderatu daiteke nahiz eta anakronikoa izan baina terminologia guztiz bestelakoa da .

Egitura arkitektoniko hauek defentsarako eta lurraldearen kontrolgune zein biztanleriaren antolatzaile nagusi gisa funtzionatzen zutela esaten da. Espazio islamiarrek ez zuten antolamendu feudal bat, horregatik landa eremuko gotorleku hauek nekazal-talde eta Umma-ren boterearen arteko bitartekariak izango ziren .

Lurraldeko eremu garaietan eraiki ziren incastellamento prozesu batean, hau da, nekazal-taldeen gotortzeko saiakeran. Ordea, ez dago garbi prozesu horretan egitura hauen eraiketa eta mantentzea estatuaren lana izan zen ala ez.

Alanís-eko gaztelua musulman jatorrikoa

Esan bezala hisn hitzez ezagutzen dira hegoaldeko “gaztelu”-ak, baina arabiar hiztegia oso oparoa da gotorlekuez hitz egiterakoan tipologia ezberdinak sailkatzen direlarik. Honen adibide dira, besteak beste qal`a, qaṣr, burŷ, eta qaṣaba kontzeptuak. Termino bakoitza ez da aldi ez testuinguru berdinean ematen, lehenaren esanahiak, qal`a-renak, biztanleria konkistatzailearen asentamendua deritzo eta kontzeptu goiztiarra da; hurrengo biak castrum eta turris hitzen itzulpenak dira hauek aristokrazia bisigodoen villae-ak desagertu zireneko lekuetan eman ziren ezarmenduak izango liratekeen. Azkena, euskaraz alkazarra izango zena, hiriko gailur altuenean eraikitzen den eraikin gotortua izango zen. Hala eta guztiz ere, eztabaida handiak daude terminologiaren erabileraren inguruan .

Hisn hitza izan da ordea denboran zehar iraun duen bakarrenetakoa, baina bere esanahia aldatuz joan da denboraldi, inguru kultural, geografiko eta historikoaren arabera. Adibidez, hasierako hisn-a, konkista aurretikoa eta ondoren emirraldikoa, incastellamento prozesuaren ondorio zuzena izan zen; ordea gerora, estatu mailako fortifikazio bat izatera pasa zen ..

Bibliografia

• Bonnassie, P. (1983). Vocabulario básico de Historia Medieval; Bartzelona, Crítica.
• Cairn, C. (1999). Los Castiillos medievales. Akal, Cambridge, Historia del mundo para jóvenes. 4-50.
• Macaulay, D. (1980). Nacimiento de un castillo medieval: en el siglo XIII. Timun Mas.
• Mazzoli-Guintard, C. (2021). Ciudad y fortificaciones en al-Ándalus. Propuestas metodológicas para una concreta interpretación de sus terminologias. Granadako Unibertsitatea .
• Molins, M. J. V. (1982). Castillos en textos andalusíes. In Anales de la Universidad de Alicante (Vol. 1) 29-46. orr.
• Quirós Castillo, J. A. (2010). El Incastellamento. J. A. Quirós Castillo & B. Bengoetxea Rementeria (Eds.), Arqueología. III (Arqueología medieval y posmedieval) (Vol. 3, pp. 294–324). Universidad Nacional De Educación a Distancia.
• Santiago Bermon, R. (2006). Breve historia de los castillos
• Toubert, P. (1990). Castillos, señores y campesinos en la Italia medieval.

Kanpo estekak

• Gazteluei buruzko artikulua hiru.com webgunean
• Euskal Herriko 101 gazteluren kokagunea hiru.com webgunean

• Datuak: Q11905
• Multimedia: Castles in Spain / Q11905